بورهان شێخ ڕەئوف: دەوڵەتى تورکیا و ناسنامەى کورد – تایبەت بە گۆشەى دەرو دراوسێ.
دەوڵەتى تورکیاى نوێ لە دواى ڕووخان و هەڵوەشانەوەى دەوڵەتى عوسمانیەوە لە ساڵى 1923، وەکو دەوڵەتێکى نەتەوەیى بە دروشمى یەک نەتەوەو یەک وڵات و یەک ئاڵا نکووڵى لە هەموو پێکهاتەکانى ترى ئەو وڵاتە دامەزرا. هەرچەندە لە سەردەمى فەرمانڕەوایى عوسمانیدا، کە ئیمپراتۆریەتیەکى ئیسلامى بوو هەرلە سەدەى شانزەوە25 میرنیشینى کورد بە هۆى ئیدریسى بتلیسیەوە کە لە کۆشکى عوسمانى کریکردووە گەیشتوونەتە ڕێکەوتنێک لە گەڵ دەوڵەت کە کوردەکان جۆرێک لە سەربەخۆییانهەبێت لە بەرامبەردا باج و لەکاتى جەنگدا یارمەتى سەربازى بدەن. لە هەمانکاتدا بەڵگەیەکى مێژوویى تر کەلەسەدەى شانزەدا باسى پەیوەندى کوردو عوسمانى دەکات فەرمانێکى سوڵتان سلیمانى قانونیە بەناوى (حوکمى شەریف ).
بەڵام ئەوەى گرنگەو جێگەى هەڵوێستە لە سەرکردنە سەردەمى کۆمارى تورکیاى عیلمانى و بەناو دیموکراسیە کە دواى چوار سەدە نکووڵى کردنە لە گەلانى ئەو وڵاتە کە کورد وەکو پێکهاتەیەکى گەورەو گرنگ و ئەرمەن و عەلەوى و شەرکەس و ئەوانى تریشن کە لە دەستوورى ئەو وڵاتەدا باسێک لە بوونیان نیەو بۆیان نیە بە زمانى دایکى خۆیان بئاخفن و بنووسن وبخوێنن و حاشا لە بوونیان دەکرێت.
بۆ ڕوونکردنەوە و سەلماندنى ئەو ڕاستیەش پێمباشە پشت بە دوو نووسەرى خاوەن ویژدان و مرۆڤدۆستى تورک ببەستم کە ئەوانیش دکتۆر ئیسماعیل بێشکچى و جەنگیزچاندارن.
1- سەرەتا بیرمەندو تێکۆشەرىگەورەى تورک د.ئیسماعیل بێشکچى کە دۆستێکى دڵسۆزو ئازاو نەترسى کوردەو هەر لەو کاتەى کە خزمەتى سەربازى دەکرد لە ولایەتەکانى بدلیس و هەکارى ساڵەکانى 1962_ 1964 کە لە لایەن دەوڵەتى تورکیاوە بە باشوورى ڕۆژهەڵاتى ئەنازۆڵ ناسرابوو کوردو کوردستانى ناسى کاتێک چووە ناو ئەو شارانەوە وەکو جیهانێکى تازەى دۆزیبێتەوە وەها بوو بینى گەلێک زمان و کەلتوورو جل و بەرگ و مێژووو جوگرافیاو هەموو شتەکانى لە تورک جودایە هەرلەو کاتەوە ئیتر بێشکچى مرۆڤ و بیرمەند لە و بارودۆخە تاریک و پڕ لە نابەرابەریەدا چوو بە گژ هەموو ئەو ئایدیولۆجیاى شۆڤێنى فەرمى دەوڵەتى تورکیادا هەموو ژیانى خۆى بەخت و تەرخانکرد بۆ هەڵوەشاندنەوەى ئەو نەزمە نەگریس و ناڕەسەنەى دژ بە کورد و هەمو گەلانى ترى تورکیا.
لە وڵاتێکدا کە وشەکانى کوردو کوردستان قەدەغەبوون سزاو زیندان و برسى کردن و لێپێچینەوەى یاساییان لەسەر بوو بێشکچى وەکو لێکۆڵەرێکى ڕەسەن و پاک و خاوەن ڕەوشتێکى بەرز و دیموکراسیخوازێکى بێنەزیر ژیانى خۆى تەرخانى بەرەڤانى لە حەقیقەتى بوونى کورد کرد هەموو ئەو کۆسپ و سزاو یاسا ناڕەواو قەرەقووشیانە نەیان توانى بێشکچى سارد و پەشیمان بکەنەوە لەوەى کۆڵ لەو خەباتە بدات کە لە ئاکامدا زیاتر لە دەجار زیندانى کراو حەڤدەساڵى تەمەنى لە زینداندا بەسەربرد لەو پێناوەدا ، هەرچەندە زۆر وتەو هەڵوێستى جوانترى هەیە دەربارەى کورد بەڵام لێرەدا هەر بوارى ئەوەندە هەیە.
2- جەنگیز چاندار ڕۆژنامەوان و خاوەنى کتیێبى شەمەندۆفەرى میزۆپۆتامیا یەکێکى ترە لەو نووسەرەى بە هەڵوێست و ویژدانانەى کە باسى کێشەى کوردى بە ئینسافەوە کردووە و بە ئەندازیارى دروستکردنى پەیوەندى کورد و دەوڵەتى تورکیا ناسراوە لە دواى ڕاپەڕینى 1991 دواى ئەوەى خەریکى خوێندنەوەى کتێبە بە پێزەکەى بووم پێم باشبوو هەندێ لە سەرنج وبیروڕاکانى بخەمە ڕوو بۆ پشتڕاسکردنەوەى وتارەکەم.
جەنگیز چاندار کە ئەوکات یەکێک لە ڕاوێژکارەکانى سەرۆک کۆمارى تورکیا تورگۆت ئۆزال دەبێت لە هەوڵى دروستکردنى پەیوەندى لە نێوان کورد بەتایبەتى بەرێزمام جلال و دەوڵەتى تورکیادا دەبێت دەڵێت لەناو ئۆتومبیلەکەى سەرۆکداویستم بڵێم جەلال تاڵەبانى تەلەفۆنى کرد یەکسەر قسەکەى پێ بڕیم و بە دەستى چەپى باڵى ڕاستى منى گوشى و وتى دواتر قسە لەسەرئەوە دەکەین بە پەنجە ئاماژەى دەستى ڕاستى بۆ یاوەر سەربازییەکەى کرد کە لە کوشنى پێشەوەى ئۆتومبێلەکە دانیشتبوو کە پلەى سەربازى ڕائید بوو وتى دواتر قسە لە سەر ئەوە دەکەین نەیهێشت قسە بکەم.
جەنگیز دەڵێت: سەرم سووڕما سەرکۆمارى تورکیا کە لەکاتى جەنگى کەنداو ببووە دەوڵەتمەدارێکى نێودەوڵەتى بە ئەندازەیەک لە سەرۆک کۆمارى ئەمریکا نزیک بوو کەبەناوى بچووکەوە بانگى یەکتریان دەکرد لەگەڵ ئەوەى کە سیفەتى فەرماندەى گەورەى هەیە دەترسا لەوەى کەلە تەنیشت یاوەرەکەیدا کە پلەى ڕائیدى هەیە بکەوێتە ناو قسەو باسێک کە تێیدا ناوى سەرکردەیەکى کورد دەهێنرێت، تورگۆت ئۆزال کەسێکى زۆر بەهێز بوو بەڵام کاتێ بابەتەکە کە پەیوەندى بە مەسەلەى کوردەوە هەبوو تەنانەت ئەویش لەبەر هەڵوێست و پێگەى سوپا نەیدەتوانى بە ئاسانى خۆى لە باسێکى زۆر سادەش بدات.
لە ئێستاشدا حکومەتەکەى بیناڵى یڵدرمیش هەمان سیاسەت پەیڕەو دەکات لە دوا سەردانیدا بۆ عێراق و هەرێمى کوردستان خۆى لەوە پاراست ناوى هەرێمى کوردستان ببات کە هەرێمێکى یاسایى و دەستوورییە و وڵاتان مامەڵەى فەرمى لە گەڵدا دەکەن و قەوارەیەکى فەرمى و دانپێدانراوە لە ڕووى نێوەدەوڵەتیشەوە و ئەو بە ئیدارەى باکورى عێراق ناوى برد و لە دوا لێدوانیشیدا بیناڵى یەڵدرم سەبارەت بە کێشەى کورد لە باکورى کوردستان وتى شتێک نیە لە تورکیا بەناوى کێشەى کورد بەڵکو کێشەى تیرۆر هەیە.
ئەمەیە نکووڵى کردنى حکومەت و شەقام و سوپا لە تورکیا لە حەقیقەتى بوونى کورد لەو وڵاتەدا.
