بەهرۆز جەعفەر: بەرزبونەوەی نرخی نەوت و لێکەوتەکانی.
بەرزبونەوەی نرخی نەوت ئەم هۆکارانەی لای خوارەوەی هەیە
1- کەمکردنەوەی بڕی هەناردەکردن لەلایەن ووڵاتانی هەناردەکردنی پیترۆڵ (ئۆپیک) ـەوە، کە بە پێی بڕیارەکە ڕۆژانە (1.8) یەک ملێون و هەشت سەت هەزار بەرمیل نەوت کەمتر هەناردە بکات، ئەم بڕیارە جگە لەئەندامانی ئۆپیک، چەند ووڵاتێکی تری هەناردەکاریش تیایدا بەشدارییان کردوە. ئیتر ئابورییش خواست و خستنە ڕووە (Demand & Supply) تا خواست زۆر بێت، خستنە ڕوو کەم ئەبێتەوە، وە بە پێچەوانەوە.
2- بەهای دۆلار، تا بەهای دۆلار دابەزێت، نرخی نەوت بەرزئەبێتەوە، وە بە پێچەوانەشەوە. ئەمەش پەیوەندی بە ووڵاتانی کڕیاری نەوتەوە هەیە، نەوت بە دۆلار ئەکڕن، بەوەش دۆلار لە بانکەکانیاندا نامێنێ، دەوڵەتیش ناتوانێ بە ئارەزووی خۆی پارە بخاتە بازاڕەوە؟. چونکە هەڵاوسان (التضخم) دروست ئەکات.
3- نا ئارامی سیاسی (Political Instability) واتە کاریگەریی جەمسەرگیریی و هاوپەیمانێتییە سەربازیی و سیاسیەکان بەتایبەت لە حەوزەی دەریای ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
4- ماوەی چەند ساڵێکە کە ئیتر تەکنۆلۆژیاو زانست گەیشتە لووتکە، ویستیان کاڵایەکی تر بدۆزنەوە کە جێگەی نەوت و غاز بگرێتەوە، چۆن؟. لە سەرەتاوە لە کەنەداو ئەوسا لە تەکساس و ئینجا لە ئەردەن و ئازەرباینجان و، ماوەیەکیش چین، هەستان بە بەرهەمهێنانی ووزە لە ڕێگەی زەیتی حەجەریەوە، اخود سەخەریەوە، ئەمەش جۆرە بەردو بەردەڵانێکە، کە تا پلەی چوارسەت پلە گەرمی ئەکەن و، نەوت یان شلەیەکی هاوشێوەی لێ بەرهەم دێ، ئێستا هێدی هێدی دەرکەوت کە ئەم هەوڵەی جیهان سەرکەوتو نابێت و، تێچووی زۆرەو بەرهەمیش کەم و، بەکارهێنان و بازاڕکردنیشی ئاسان نییە.
ئەوەی لێرە جێگەی پرسیارە، بەرزبونەوەی نرخی نەوت کاریگەریی چی ئەبێت لەسەر بودجەی پەسەندکراوی عێراق و دەوڵەتانی نەوتفرۆش؟. خۆی بودجە: یانی پلانێکی تەخمینکراوە کەتیایدا ئیرادات و نەفەقاتی ڕوون کراوەتەوە.. حکومەتی عێراق بودجەی ساڵی (2017) پەسەندکرد (بێ ئامادەبونی کورد) بە پێی ئەم بودجەیە عێراق هەر ڕۆژێک لەم ساڵەدا (3.75) سێ ملێون و حەوتسەت هەزار بەرمیل هەناردە ئەکات، هەر بەرمیلێک نەوتیش بە بڕی ( 42 ) دۆلار دانراوە، ئێستا دوو مانگ لە (2017) ڕۆیشتوەو نرخی هەربەرمیلێک نەوت گەیشتووە بە 54 $دۆلار، ئایا عێراق ئەو پارە زیادەیە چی لێ ئەکات کە دەستی ئەکەوێت؟. لێرەدا بەرزبونەوەی نرخی نەوت یانی زۆربونی ئیرادات، دابەزینیش یانی نەفەقات، زیادبونی نەفەقات لە بودجە یانی کورتهێنانی بودجە (العجز الموازنة) ، عێراق لە ساڵی 2016 بودجەکەی نزیکەی 16 ملیار دۆلار کورتی هێنابو، ئەبێت بە بودجەی (2017؟) ئەوەپڕ بکاتەوە، خۆ ئەگەر ئیرادەو پارەیەکی زیاتریشی دەست کەوت، گومانی تیانییە بۆ چەک و کەرەستەی سەربازییە تا بگاتە دەست حەشدی شەعبی وەک هێزێکی سەربازیی بۆ پێکانی ئامانجێکی ستراتیژیی سیاسیی ناوچەیی.
به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت و هاوپه‌یمانى نێوده‌وڵه‌تى دژى تیرۆر
کورد بە ئیرادە یان بێ ئیرادە بەشداری شەڕی موسڵی کرد، بڕیار بو حەشدی شەعبی بەشداری نەکات، کردی. حەشدی شەعبی بە سێ قۆناغ هات: یەکەمجار دروستبون، دووەمجار بە یاسا کرایە بەشێک لە سیستەمی بەرگریی عێراق، سێهەمجار کە ئێستایە، پڕ چەک و کەرەستەی جیاواز ئەکرێت، لە قۆناغی چوارەمدا، کە ئەبنە هێز، شەڕی سیاسیی خۆیانی پێ ئەکەن و، ناویشی ئەبێتە سوپای پاسدارانی عێراق..! لەوەش زیاتر تازەترین دیاردە کە لەمێژوودا نەبووە، ڕووئەدا، ئەویش زۆربونی شیعە لەکەرکوک و دەوروبەری و کەمبونەوەی سووننە، ئینجا ساڵی ئایندە بۆ خولی پەرلەمانیش بۆ یەکەمجار شیعە لەسەر سنوری کەرکوک کورسی بەدەست دێنێت، ئەو هەموو پارلەمانتارە کوردەی بەغداش وەک نەیانتوانی بەر بە یاسای حەشدی شەعبی بگرن، نەیانتوانی دەقێکی وا بخەنە یاساکەوە کە ئەم هێزە بۆ هەڕەشەو مەترسی سەر لایەنە عێراقیەکان بەکارنەهێنرێت!.
ئەمەوێ بڵێم، هەستەکەم كورد له باشوور بەرە بەرە دەرفەتی دەوڵەت بونى لەدەست دا، یان لە دەست ئەدا، یان شتێکی لەو شێوەیە؟. چونکە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ موسڵ بو، نەک کەرکوک. ئێستا کورد لە باشور پێویستی بەوەیە کنە بکات، کە چۆن خۆی لە مەترسیەکان دوور بخاتەوە.
شەڕ ڕووداوە، مێژوو دروست ئەکا، ڕاستە کارەساتی مرۆیی و ئابوریی بەدوادا دێت، بەڵام دەرەنجامەکەی بۆی هەیە دەستکەوتی باش بێت، شیعەکان دەستکەوتەکەیان حەشدی شەعبی و، چەسپاندنی هێز و، ڕێگە گرتن بوو لەوەی پەیوەندیی ئێران بە سوریاوە نەبچڕێ، کە مووسڵ بەیەکیان ئەگەیەنێت. سووننەکان ئەزمونێکی قورسیان تاقی کردەوەو، هاوپەیمانی تازەی سوپایی دروست ئەکەن.
