عوسمان عومەر: ڕۆژى زمانى دایک.
هەرچەندە چەند رۆژێ بەسەریادى ڕۆژى زمانى دایک دا تێپەریوە و دەبوایە لە هەمان رۆژدا ئەو بابەتەم بخستایەتە ڕوو.
زۆربەى گەلانى دونیا یادى ڕۆژى زمانى دایکیان دەکەنەوە. گەلەکەشمان کە خۆى بەخاوەنى زمانى رەسەنى خۆى دەزانى لە دێر زەمانەوە بەڵام نە رۆشنبیری و نە بەڕێوەبەرایەتى ڕۆشنبیرى شارەکان و نەڕیکخراوە حکومى و ناحکومیەکان، نەچالاکوانە مەدەنیەکان هیچ چالاکیەکیان بۆئەو رۆژە نەبووە گەر بەهەڵە نەچوبیتم، یا بیریان نەبووە کە ڕۆژێک هەیە بەفەرمى لەلایەن نەتەوە یەکگرتوەکانەوە. هەموشمان ئەوە دەزانین کە کورد نە ئالاى هەیە لەنەتەوە یەکگرتوەکان نە نوێنەرێک نە دەولەتێکى سەربەخۆشە و لایەنى دبلۆماسیەتى کورد و نوێنەرانى کورد لە ئەمریکا لەو ڕووەوە هیچ جموجۆڵێکیان نەبووە بۆ ئەوەى زمانى کوردى وەک زمانێکى جیهانى لە نەتەوە یەکگرتوەکان بناسرێ، تەنها ئەوەى لێ دەرچێ کە جەنابى مامجەلال پاش بونى بەسەرۆک کۆمارى عیراق چەند ووتەیەکى بەزمانى کوردى پیشکەش ئامادەبوانى کۆبونەوەى گشتى ئەنجومەنى نەتەوەیەکگرتوەکان کرد.
لێرەدا نمونەیەک دەخەمە ڕوو کە وولاتانى عەرەب لە پەنجاکانى سەدەى ڕابوردووەوە لە خولى نۆیەمى دانیشتنەکانى کۆبونەوەى گشتى نەتەوەیەکگرتوەکان لە 4ى کانونى یەکەمى سالى 1954 بەبریارى ژمارە 878 وایان کرد کە دیکۆمێنتەکانى نەتەوەیەکگرتوەکان وەربگێردرێتە سەرزمانى عەرەبى بەمەرجێ ئەو دەولەتەى داواى وەرگێرانەکە دەکات تێچوەکەى لەسەر خۆى بێ، لەسالى 1960 وە یۆنیسکۆ بریارى دا ئەو کۆنگرە هەرێمایەتیانەى لە وولاتانى عەرەب دەبەسترێ بە زمانى عەرەبی بێت. بۆ زانیارى خوێنەرانى بەڕێز نەتەوە یەکگرتوەکان لەسالى 2008 وە جارنامەیەکى بلاوکردۆتەوە ئەویش پاراستنى مافى گەلە رەسەنەکانە. هەروەها لەساڵى 1992 وە جارنامەى گەردونى بەپاراستنى مافى کەسەکان کە ئینتیمایان بۆ نەتەوەیەک یا کەمە نەتەوەیەک یاکەمینەیەکى ئاینى یا زمان هەیە بڵاوکردوتەوە.
وا بۆ چەندین ساڵ دەچێت گەلى کوردمان لە ڕۆژئاواى کوردستان بێبەشکراون لە ئاخاوتن و خوێندن و نوسین بەزمانى زگماکى دایک چ جاى نەبونى ناسنامەی کورد بوون، لە باکوورى کلپە سەندوش تا ئیستا خویندن و نوسین بەزمانى دایک قەدەغەیە و لە رۆژهەلاتیش تەنها ئەوەیان بۆ چۆتەسەر قسەکردن و پۆشینى جل و بەرگى کوردی رێگە پێدراوە ئەوى تر نابێ بکرێ. لاى خۆشمان بەجڕەجڕ و بەفەرمى دان نراوە بەزمانى کوردى دا لەدەستورى عیراق دا.
ڕیکخراوى یۆنیسکۆى سەر بەنەتەوە یەکگرتوەکان زمان بەیەک لەو ئامرازانە دەزانێ کە هۆکارە بۆ پارێزگارى و گەشەسەندنى کەلتورى گەلان و بەو قاپە دەچوێنێ کە پاشماوەو رابوردووى گەلان و دابونەریەت و هەلسوکەوت و پێشاندەرى ناسنامەی گەلانى تێدا پێشکەش دەکرێ. بۆ چەند ئامانجێکیش یادى ئەو رۆژەى دیارى کردووە لەوانە:
• دەرخستنى گرنگى جۆراوجۆرى زمان لەجیهان دا لە سەردەمێک دا کە دیاردەى گڵۆبالیزم لە برەو دایە.
• پارێزگارى کردن لە بنەما نەتەوەییەکانى گەلانى سەر ڕووى زەوى لەناو ئەوانەش دا زمان.
• برەودان بۆ زۆرایەتى زمان و کەلتۆرو رۆشنبیریە جیاوازەکان.
• ئاسانکارى وکارى هاوبەش لەنێوان کۆمەڵگاکان بۆ دیالۆگ و لێک گەیشتن و دەرخستن و ئاشکرا کردنى زانیارى و دەربڕین و رۆشنبیرى گەلان.
دواى ئەو خستنە ڕووە بابزانین کەى و چۆن و لەچ ساڵێ و بەچ هۆکارى یۆنسکۆ ئەو یادى ئەو رۆژەى بەبریارێک دیارى کرد لەسەرتاسەرى جیهان دا:
ساڵى 1952 دەسەڵاتدارانى ووڵاتى پاکستان بڕیاڕیکیان دا بە سەپاندنى زمانى ئۆردو بەسەرهەموو گەلانى پاکستان بۆیە کۆمەڵێک خوێنکارو سیاسەتمەدار و چالاکوانى (بەنگالى – بەنگلادیشى) بەرەنگارو دژى ئەو بریارە ڕاپەڕین و خۆپێشاندانیان ئەنجام دا یەکێک لە داواکارى خۆپێشاندەران ئەوەبوو زمانى بەنگالا کە زمانى زگماکى خۆیانە ببێتە زمانى فەرمى لە ئەنجامى ئەو خۆپێشاندانە توندوتیژى لێکەوتەوەو بوەهۆى کوژران وب ریندارکردنى چەندین هاوولاتى، بۆیە ریکخراوى یۆنسکۆى سەر بەڕێکخراوى نەتەوەیەکگرتوەکان دواى 47 ساڵ تێپەربون بەسەر ئەو رووداوەدا لە 21ى شوبات ئەو جارنامەیەى بڵاوکردەوە ئەو ڕۆژەبکریتە ڕۆژى جیهانى زمانى دایک لە سەرتاسەرى جیهاندا.
وەک لە پێشەوە ئاماژەم پێداوە گەلى کوردستان وەک گەلێکى بەش بەش کراو و بێ دەولەت و بێ ئاڵاو بێ نوێنەر لە نەتەوە یەکگرتوەکان لەداهاتودا پێویستە چ کارێ بکات بۆ زیندوو راگرتنى زمان کوردى کەخۆمان بەگەلێکى رەسەن لە ناوچەى ڕۆژهەلاتى ناوەراست دەزانین و خاوەنى شارستانیەت و مێژویەکى دوورو درێژین؟ ئایا هەر بیرمان لاى سەروەت و سامان کۆکردنەوەو خۆمان بەکیشەو ململانى ناوخۆ و لیکترازان دەکەینەوە؟ ئاخۆ کەى بێ دبلۆماسیەتى کورد هەولەکانى بخاتە گەر بۆ وەرگیرانى دیکۆمینتەکانى نەتەوەیەکگرتوەکان بۆسەر زمانى شیرینى کوردى، هیچ نەبێ وەک عەرەب خۆشمان بە گەلێکى زیندوو لەقەلەم دەدەین؟
