لوقمان مستەفا: یادی 8ی مارسی چی.

لوقمان مستەفا سالح

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

هەوڵدەدەم لەم باسەماندا کەم تا زۆر باس لە یادێک نەکەم کە تەنها نمایشێک بێت، بۆ چەواشەکاری و ئاوەژوکردنی ڕاستی و درووستی خەباتێکی ڕەوای شێلگیرانە کە مێژویەکی پرشنگداری هەیە لە ڕابردوودا، کەپێی دەوترێت ” 8ی مارس ” کە یاد کردنەوەی لە ئێستادا تەنها بۆ خەفەکردنی خەبات و تێکۆشانی ژنانە لە هەرێمی کوردستان نەک بۆ بە دەستهێنانی مافەکانیان.

بەپێویستی دەزانم لەبری شادی و خۆشی دەربڕین کە هێشتا نەک هەر هیچ مافێک بەدەست نەهاتوە، بەڵکو بەپێجەوانەوە ڕۆژانە سوکایەتی بە ژنانی ئەم ووڵاتەوە دەکرێت، دەبێت هەوڵدەین دەست بخەینە سەر برینەکان و بۆ ساڕێژکردنیشی خەبات و تێکۆشانی بەردەوامی گەرەکە نەک شایی و لۆغان، بۆیە لەیادی 8ی مارسدا هەوڵدەدەم باسەکەم چڕبکەمەوەو دەرچین لەو خەیاڵ پڵاویەی کە بەدەستی ئەنقەست شادیان لە جێی خەبات داناوە.
بەڵێ هەر له‌دوای‌ راپەرینەوە هه‌رێمی‌ كوردستان وه‌ك قه‌واره‌یه‌كی‌ نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆ سیسته‌می‌ به‌ڕێوه‌بردنی‌ حوكمڕانی‌ خۆی‌ پیادە کردوە، كرانه‌وه‌ی‌ سنوره‌كانی هەرێم به‌ڕوی‌ ده‌وڵه‌تاندا، لەگەڵ ئەوەی سودی گەورەی بۆ هەرێمەکەمان دەستەبەر کردوە لەهەمانکاتیشدا بەدەر نەبوە لەوزەرەرو زیانەی کەبەر کۆمەڵگاکەمان کەوتوە، یەکێک لەوزیانانەی کە جێی باسەکەی ئێمەیە لەشفرۆشی و بازرگانی کردنە بەژنانەوە، بەبەردەوامی‌و رۆژ له‌دوای‌ رۆژ له‌شفرۆشی‌ روی لەزیاد بونە، له‌شفرۆشی‌ له‌ئێستادا واخەریکە دەبێتە دیارده‌و لەزۆربەی شارووشارۆچکەکانی هەرێمی کوردستاندابونی هەیە.
ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ كه‌ له‌شفرۆشی‌ زیانی‌ گه‌وره‌ی‌ مادی‌‌و مه‌عنه‌وی‌ به‌كۆمه‌ڵگا ده‌گه‌یه‌نێت، ده‌بێته‌ هۆی‌ وێرانكردنی‌ به‌ها كۆمه‌ڵایه‌تی‌‌و مرۆڤایه‌تیه‌كان، لەلایەکی تریشەوە دەبێتە بڵاوبونەوەی چەندین نەخۆشی مەترسیدار. وەهەروەها له‌ڕوی‌ ئابوری‌ ‌و ته‌ندروستی‌‌و ئاینیه‌وه‌ زیانی‌ گه‌وره‌ی‌ به‌مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نێت، لەگەڵ ئەوەشدا پێچه‌وانه‌ی‌ دابونه‌ریتی‌ كورده‌وارییه‌، بواریش خۆش ده‌كات بۆ سیخوڕیكردن له‌سه‌ر هه‌رێمی‌ كوردستان، چونكه‌ هه‌ندێ‌ له‌بانده‌كانی‌ له‌شفرۆشی‌ خه‌ریكی‌ كاری‌ سیخوڕی‌ کردنن.
له‌شفرۆشی‌ وێرای ئه‌وه‌ی دژ به‌بنه‌ما بنچینه‌ییه‌كانی ده‌ستوری عێراق‌و یاسای سزادانی عێراقی‌و له‌یاسای ژماره‌ 8ی ساڵی 1988ی قه‌ڵاچۆكردنی له‌شفرۆشیدا ناسراو بە یاسای (بغاء) به‌تاوان ناسراوه‌و له‌هه‌ردو یاساكه‌شدا سزای توند بۆ ئه‌نجامده‌ر ‌و هاوكاران ‌و خاوه‌ن ئه‌و شوێنانه‌ی كه‌ئه‌م كاره‌ی تێدا ئه‌نجام ده‌درێت دانراوه‌.
ئاخر لە کوێی بەندەکانی مافی مرۆڤدا جێگای دەکە یتەوە! وەک مێگەلە مەر لە باشووری عیراق و وڵاتانی ترەوە ژنان بە لێشاو بێنیتە ناو وڵاتەوە! لەیانە شەوانیەکاندابەرانبەر بە برێک پارە سێکسی لەگەڵدا بکرێت! سەیر لەوەدایە زۆرترین بری پارەکە بۆ خاوەن کۆیلەکەیەو لەشفرۆشە کۆیلەکەش کەمترین بری پارە وەردەگرێت! بێ سڵ کردنەوە لە هەمو بەها کٶمەڵایەتیەکان و دابونەریتێک بەئاشکرا کرین و فرۆشتنی پێوەبکرێت! کە بەداخەوە کەس بە ناو دەستەو لیژنەو… و،،،،،کۆمەلگەی مەدنی و مافی مرۆڤ باسی لێوە ناکەن!
واخەریکە دەبێت بە دیاردە هەر هە مو بێ دەنگن! بەڵام.. سەیر لەوەدایە عیراق بەو وەزعە نالەبارەی خۆیەوە بێ ئاگانیە لە و کێشە ترسناکە کە خەریکە دەبێت بە دیاردە ئەوەتا بزانەکە:
وه‌زاره‌تی مافی مرۆڤی عێراق رایده‌گه‌یه‌نێت: بازرگانیکردن بە مرۆڤه‌وه‌ بوونی هەیە لە عێراق، بەڵام هێشتا نەبووەتە دیاردە بەوردی چاودێری باروودۆخەکەدەکەین.
بەڵام وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بەپێچەوانەی وەزارەتی مافی مرۆڤی عێراقەوە لە دوایین راپۆرتیدا لەبارەی بازرگانی کردن بە مرۆڤ لە جیهان لە ساڵی 2012، ئاماژەی به‌وه‌كرد کردووه‌، كه‌ عێراق بەدەست دیاردەی بازرگانی کردن بە مرۆڤەوە و بازرگانی سێکسی بەزۆرە ملێ‌ و بەکارخستنی مرۆڤەکانەوە دەناڵێنێ. ئەوەشی خستەڕوو: ” لە عێراق، ژنان و منداڵان بە زۆر کاری لەشفرۆشییان پێدەکرێ لە کاتێکدا ژنانی عێراق رەوانەی دەرەوە دەکرێن بە مەبەستی بەکارهێنانیان بۆ لەشفرۆشی”. کە گومانی تێدانیە ئەم بازرگانی کردنە بە ژنانەوە بەتایبەتی بەرەو دیاردەبون دەروات و کۆمەڵگای عێراقی لەلێواری هەڵوەشاندنەوەی خێزانیدایە.
ئەمە سەرەرای ئەوەێ ئەم بارە نالەبارەی کەرووی لەعێراق کردووە لەلایەک و هێرشی تیرۆریستانی داعشیش لەسنووری موسڵ و دەوروبوری لەلایەکی ترەوە بازرگانی کردنەکەی ئەوەندەی تر گەرم و گور ترکردووە، هێرشەکانی تیرۆرستان بەرانبەر بە یەزیدیەکان لە سەرەتاکانی مانگی ئۆگستی 2014 لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە پەلاماردران و دووچاری گەورەترین کارەساتی کوشتن و برێن و کۆچکردن بوونەوە، بە سەدان هەزاریان ڕوویان لە چیاکان کرد و بە سەدان کەسیشیان بوونە قوربانی کردەوە تیرۆریستیەکانی ئەم ڕێکخراوە، سەدان ژن و منداڵانی بێتاوان وەک دەستکەوتی جەنگ ڕەوانەی موسڵ کران.
ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لە چەند ڕاپۆرتی خۆیاندا باسیان لە بەکۆیلەکردنی منداڵان و ژنانی دیل کردووە لەلایەن داعشەوە ، کچانی گەنجیان لە خێزانەکانیان دابراندووە و لە بازاڕەکاندا کڕێن و فرۆشتنیان پێوەکردوون.
گۆڤاری دابق کە گۆڤارێکی رێکخراوی بەناودەوڵەتی ئیسلامی یە لەعێراق و شام نوسیویەتی” پاش دەستگیرکردنی منداڵان و ژنانی یەزیدییەکان حوکمی شەریعەتیان بەسەردا سەپێنراو بەسەر ئەو چەکدارانەی دەوڵەتی ئیسلامیدا دابەشکران کە بەشدارییان لە ئۆپەراسیۆنی شەنگالدا کردبو، دواتریش یەک لەسەر پێنجی ئەو دیلانەیان ڕەوانەی دەسەلاتدارانی دەوڵەتی ئیسلامی کرد ” کە مەبەست لەشاری موسڵە.
سەیر لەوەدایە گوته‌بێژی فه‌رمی وه‌زاره‌تی مافی مرۆڤی عێراق دەڵێت : راستە بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە بوونی هەیە لە عێراق، بەڵام هێشتا نەبووەتە دیاردەیەک مەترسی لەسەر وڵات دروست بکات.!! دیارە جەنابیان دەیەوێت وەک سەردەمی جاهلی لەسەرتەختەی شانۆو بازاراکاندا ئاژەڵ ئاسا ئاڵوو وێری پێوەبکرێت ئینجا مەترسی دروست دەکات!
بەڵام هێشتا حکومەتی عێراق سەرەرای ئەو هەموو قەیران و کێشە و ململانیەی نێو خۆی وڵات دەربارەی رەوشەکە واتە رەوشی بازرگانی کردن بە مرۆڤەوە بەتایبەت ژنان لانی کەم بەرنامەی هەیە و خۆیان گوتەنی لێژنەیان درووست کردوەو چاودێری باروو دۆخەکە دەکەن بەپێی یاسا مامەڵە لەگەڵ کێشەکان دەکەن.
بەڵام لە‌هەرێمی کوردستاندا دۆخەکە لەوە مەترسی دارترە کە لەعێراقدا دەگوزەرێت، نەیاسایەک هەیە بۆ کۆنترۆڵ کردنی باروو دۆخەکە وەنە لەبەرنامەی حکومەتیشدایە بۆ رووبەروو بوونەوەی ئەم دیاردە ترسناکە کەلەزۆربەی شارو شارۆچکەکاندا بەشێوەی نهێنی کرین و فرۆشتن بەژنانەو دەکرێت لەژێر پەردەی هێنانی کرێ کاری بیانی و کارکردنیان لە هۆتێل و بارەکان و یاخود یانە شەوانەییەکانداو … هتد، ئەمە وێرای مەترسی گەورە دەکرێت کە لەرووی تەندروستیەوە پێش بینی دەکرێت کە جەندین جۆری نەخۆشی بڵاو بکاتەوە لەناو ووڵاتداو وە بوونی جەندین کێشەی تری کۆمەڵایەتی.
بۆیە دەبێت هەرچی زووە رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی فشاری جدی درووست بکەن لەسەر پەرلەمان و حکومەت تا بەرنامەیەکیان هەبێت بۆ نەمانی ئەم دیاردە مەترسیدارە، بەراستی خەجاڵەتیە لەم چەرخە نوێیەدا بازرگانی کردن بەژنانەوە ئەوپەری شەرمەزاریە، چونکە لەشفرۆشی ناچاری بەشێکە لە توندووتیژی کەرووبەرووی مێینە دەبێتەوە، زیندوکردنەوەی کۆیلایەتی و ئاڵووێرکردن و بەسووک تەماشاکردنی مرۆڤی مێینە پەڵەیەکی رەشە بەنێوچەوانی مرۆڤایەتیەوە.
بەردەوام بوونی ئەم سوکایەتی کردنە بە ژنانەوە لەکاتێکدایە ڕێکخرەکانی کۆمەڵگای مەدەنی بەتایبەتیش ڕێکرەوەکانی ژنان و ئافرەتان ساڵانە یادی 8مارس دەکەنەوەو ئەو بۆنە پیرۆز ڕادەگرن، بێ ئاگا لەوەی کە بازاڕی بازرگانی کردن و بەکۆیلەکردنی ژنان لەلوتکەدایە بەجۆرێکە هەشتی مارسی خاڵی خاڵی کردۆتەوە. بۆیە دەبێت ژنان هۆشیارتربن و خەبات بۆ نەهێشتنی ئەو سوکایەتیە پەرەپێبدەن و دەبێت لە پێشینەی کارەکانیاندابێت و یادێک نەکەنەوە کە هێشتا نەک مافەکانیان بەدەست نەهاتوە بەڵکو وەکو کۆیلە هەڵسوکەوتیان لەگەڵ دەکرێت.
ئیتر یادی 8ی مارسی چی و یادی چی دەکەنەوە؟ جارێ خەبات لەسەرەتا دایەو بەکۆیلەکردن وبازرگانیکردن بەژنانەوە بازاری گەرمەو لەلوتکەدایە.