نەبەز گۆران: زیندوكردنەوەی رۆحە شۆرشگێرەكەی” ئاسۆی دەلاك و سەرداری سەعید سۆفی و بەختیار كاوانی.
(1)
ئەو بانگەشەیەی لە ئێستای (دونیای شاشەكان) دا دەكرێت بۆ گۆڕینی سیستەم، یان پاككردنەوەی ئەم دونیایە، بانگەشەیەكی شاشەییە. چ ئەوانەی لەپشت شاشەكانەوە قسە دەكەن، چ ئەوانەی گوێ لەو بانگەشە شۆرشگێرییە ناواقیعییە دەگرن، ئامادەییان تێدانییە كەمێك لە رۆحی خۆیان ورد ببنەوە و جەسارەتی جوڵەیەكی راستەقینە بخەنە ئەستۆی خۆیان. نائومێد بوون لە دۆخێكی وەك ئەوەی ئێستا، نائومێد بوون نییە لە بازارێكی داتەپیو، یان لە دەسەڵاتێكی بیمار، یان لە چارەسەرنەبوونی قەیرانەكان، بەڵكو نائومێدبوونە لەو رۆحەی ئایدۆلۆژیا خەریكی لاواز كردن و دارزاندنیەتی. ئەو رۆحەی لە هەموولایەكەوە گەمارۆدراوە بە ئایدۆلۆژیا و، ئامادە نییە بچوكترین جوڵە بكات بۆ هێنانەدی خەونەكانی خۆی و، بەردەوام چاوەرێیە یەكێكی دیكە جوڵەكەی بۆ بكات، رۆحێكی شۆرشگێرانە نییە و، نائومێد بوونەكەشی نائومێد بوونێكی راستەقینە نییە.
هەركۆمەڵگەیەك چاوەڕێی پاڵەوان، یان چاوەرێی پێشرەوێك بوو، كۆمەڵگەی سەردەمی خۆی نییە و، ناتوانێت دەسكاری دونیاكەی بكات. چونكە كۆمەڵگە دەبێت خۆی ئەو رۆحەی تێدابێت، نەك چاوەرێبێت پێشرەوێك پێی ببەخشێت.
دیمەنێكمان هەیە دیمەنی پێش قەیران. لەو دیمەنەدا ئەو رۆحە شۆرشگێرە ویستی لە جوڵەی(17) شوباتدا خۆی تەحقیق بكات، ئەما میدیا هات لە خۆ تەحقیقكردنەكەی دایبریی و كردی بە رۆحی خۆ نمایشكردن. هیچ شتێكیش وەك خۆ نمایشكردن جووڵەی ئەو رۆحە شۆرشگێرە ناوەستێنێت،كەچی میدیا و (دونیای شاشەكان) بێئاگا لەوە، لەبری گەشەكردنی (بەبروای خۆیان!) لەجوڵەیان خست، هۆی لەجوڵەخستنەكەشی ئەوەبوو ئەو رۆحەیان وەك خۆی نەدەناسی و، پێیانوابوو لەنمایشدا بەهێزتردەبێت! كاتێكیش قەیران هات، بە پێچەوانەی خۆشباوەرەكانەوە، قەیران جوڵە دروست ناكات. ” بەڵكو سەرهەڵدانی پۆپۆلیزمی راسیستە. سەرهەڵدانی شەری دیكەیە. زیادبوونی مەودای نێوان هەژار و دەوڵەمەندە لەگەشت كۆمەڵگادا. سلاڤۆی ژیژك” دیمەنەكە وادەردەكەوێت، وتاری پۆپۆلیزمی راسیستی لەناو (دونیای شاشەكان)دا، رووبەری خۆی فراوانتر دەكات. دنەی ئایدۆلۆژیاكان بۆ گەشەدان بەم رووبەرە، تەنها دنەیەكی روكەشانە نییە، دنەیەكە بەتەواوەتی كار لەسەر ئەوە دەكات بیكاتە بنەمایەك بۆ داكوتینی رەگوریشەی لەناو تاكەكانی كۆمەڵگە. شەرەكانیش لەزیادبووندان و مەودای هەژاری و دەوڵەمەندیش لە زیادبووندایە. قەیرانەكە لەبری ئەوەی هوشیاریی كۆمەڵایەتی لەبابێكەوە بباتە بابێكی زیندوو، بەپێچەوانەوە بوویە كەرەستەیەك بۆ رامكردنی زۆرینەی كۆمەڵگە. ناشكرێت ئەم قەیرانە لە سیستەمە جیهانیەكە بهێنینە دەرەوە و، لەچوارچێوەیەكی لۆكاڵیدا سەیریی بكەین. تەواوی سیستەمە جیهانییەكە لەناو قەیراندایە و، ئێرەش وەك خاڵێك لەو سیستەمە لەو خولگەیەدا دەخولێتەوە. بەڵام پرسیارەكە لەبەردەم قەیراندا ئەوەنییە، كێ چارەسەری دەكات و، چۆن چارەسەر دەكرێت، پرسیارەكە ئەوەیە، قەیران چی بەرۆحە شۆرشگێرەكە دەكات؟ ئەو رۆحە شۆرشگێرەی كەهەبوو بۆچی كپ بوویەوە؟ ئەی چ ساتێك دێتە پێش ئەو رۆحە زیندوو ببێتەوە؟ زیندوكردنەوەی ئەو رۆحە پێویستی بە ئایدۆلۆژیاییە؟ یان رۆحێكەو لە چركەساتێكدا زیندوودەبێتەوە و دەسكاری دونیاوەستاوەكە دەكات و ئایدۆلۆژیاكانیش دەگۆڕێت؟
بۆ وەڵامی ئەم پرسیارانە و ئەو رۆحە گەمارۆدراوەی ئێستا بووە بە بانگەشەكەری (دونیای شاشەكان) هەنگاوێك دەگەرێینە دواوە و، قسە لەسەر رۆحە شۆرشگێرەكە دەكەین. لە قسەكردن لەسەر ئەو رۆحە، نمونەی بەرجەستە دەكەینە وێستگەی تێگەیشتنەكەمان.
نمونەی: ئاسۆی دەلاك، لە سڵێمانی
نمونەی: سەرداری سەعید سۆفی و بەختیار كاوانی، لە هەولێر.
هەردوو نمونەكە هی ساڵانی هەشتاكانن. بەرلە هەمووشتێك دەبێت بزانین ئەم دوونمونەیە چین. نكۆڵی لەوە ناكەین هەردوو نمونەكە، لە دونیاكەی خۆیاندا، خاوەنی ئەو رۆحە جەربەزە و شۆرشگێرەن، كە دەیانەوێت ببنە دینەمۆیەك بۆ گۆرینی دونیایەكی خراپ، بۆ باش. تەواوی جوڵەكانیان، تەواوی رووبەروو بوونەوەكانیان، دژ بە سیستەمێكە ئەو سیستەمە دەیەوێت شوناسێك بسرێتەوە. لەو قۆناغەی ئەوانی تێدا ژیاوە، دوو تایپ رۆح بوونی هەبووە، تایپی رۆحە زیندو شۆرشگێرەكە كە ئەمانە نمونەكەیان هەڵگرتووە، لەگەڵ تایپی رۆحە دارزیو خۆتەسلیمكەرەكە، كە هەزاران نمونەی هەیە. وێناكردنی سەردەمی ئەوان، وێنایەكی جیاوازە، وێنایەكە ئەوەی سیستەم بەرێوەدەبات، هێزێكی فاشییە لە دەرەوەی كورد(بەعسی عەرەبی). ئەم هێزە فاشییە مەكینەیەكە بۆ سرینەوەی شوناسێك. مەكینەیەكە بۆ بەرهەم هێنانی كۆمەڵگەیەكی فاشی بێرەحم. كاتێك باڵادەستی خۆی دەبینێتەوە، ئیدی لەرێگای جوڵە وگوتارە فاشییەكەیەوە، كار لەسەر كۆنترڵكردن دەكات. ئەوەی بكەوێتە دەرەوەی كۆنترۆڵی ئەوەوە، دەكەوێتە دەرەوەی ژیانەوە. هەمیشەش بروای بەوە هەبووە سرینەوەی ئەویتری دەرەوەی خۆی، سەركەوتنییەتی! یەكێك لە جەوهەریترین ناسنامەی بۆناسینەوەی پەیوەندی بە مەرگی ئەو، سەركەوتنی خۆیەوە هەیە. مەرگ مەكۆیەكە بۆ سەركەوتنەكانی. لەو شوێنەی زۆرترین گۆری مەرگ ئامادە دەكات، لەو شوێنەدا زۆرترین هەست بەسەركەوتن لەخۆیدا دەبینێتەوە. ئەم سیستەمە فاشییە تەنها بەوە رازی نابێت، تۆ بكاتە كەسێكی سەركز و ئاراستەكراو، بەڵكو دەیەوێت تۆ ئەو كەسە بیت لەناو رووبەرەكەی ئەودا كەسی وەك خۆت دروست بكەیت. (ئێستای حیزبی كوردیش، هەمان كردە دووبارە دەكەنەوە.) رۆحە لاوازەكەی كورد لە قۆناغی ئەم سیستەمە فاشییەدا، زۆر بەئاسانی رەنگی خۆی دەگۆڕێت و دەبێتە بەشێك لەئەو. هەندێكجاریش لەسنووری خۆی تێدەپەرێت و، وەك چاوساغێك ئەو رێگایانە پیشانی سیستەمە فاشییەكە دەدات كە لای ئەو روون نین. لەبەرامبەر ئەو رۆحە لاوازەدا، رۆحە زیندوەكە، (لێرەدا رێگە بەخۆمدەدەم بتوانم بڵێم: ئەو رۆحە شۆرشگێرە زیندوە ناسنامەی كورددە، نەك رۆحە لاوزە تەسلیم بووەكە.) دێت لەبەردەم ئەو سیستەمەدا بەشوێن ئایدیایەكی دیكە دەگەرێت. ئایدیای رۆحە زیندوەكە پەیوەستە بە ئازادی، ماف، مانەوەوە و شوناس. ئەوەشی دەبێتە وزەی ئەم رۆحە ئەو ئایدیاییە كەبەشێكە لەخەونی تاك و گشتی.
كاتێك گەنجێكی ساڵانی هەشتاكان پێماندەڵێت: “سەردەمی ئێمە ئومێد هەبوو، ئێستا ئومێد نەماوە.” راستەوخۆ دەیەوێت پێمان بڵێت: ئایدیاكان كاڵبوەنەتەوە، یان ئایدیاكان لە دۆخی نووستن و وێرانكردندان. هەتا ئەو ئایدیانە زیندوونەبننەوە رۆحە زیندوەكەش لە كپ بوون بە ئاگانایەت. (لەناو مێژووی كورددا، هەندێكدار رۆحە زیندوەكە ئایدیاكەی جوڵاندوە و، هەندێكجاریش ئایدیاكە رۆحەكەی بەخەبەر هێناوە.) ئەما ئێستا جیاوازە، جیاوازییەكەش لەوەدایە، ئەو رۆحە شۆرشگێر و زیندوەی كە ئایدیای هەبوو، خۆی بوویە بەشێك لەكوشتنی ئایدیاكە. بویە بەشێك لە وێرانكردن و دارزینی ئایدیاكە. ئەكرێت وەك مرۆڤی شۆرشگێر، هەرسێ كەسەكە (ئاسۆی دەلاك، سەرداری سەعید سۆفی، بەختیار كاوانی) بەتەواوەتی جیابكەینەوە لە ئایدۆلۆژیاكەی پشتیان. جیاكردنەوەیەك بەو مانایە نا، دایان ببرین، جیاكردنەوەیەك بەو مانایەی ئایدیای ئەمان هەمیشە ئەو ئایدیایە نەبووە ئایدۆلۆژیاكەی پشتیان كاری لەسەر كردووە. راستە ئایدۆلۆژیاكە وەك تارمایەك لەگەڵیانە، لێ خۆشیان سێبەریان هەیە و، تەحقیقی رۆحە شۆرشگێرییەكە دەكەن.
دەتوانین یارمەتیی خۆمان بدەین و بڵێن: ئەوان وەك رۆحی شۆرشگێر، لەناو چەقی بەرگریكردنەكەدا، خەونەكانیان پەیوەست بووە بە خەونی تاكەكانی كۆمەڵگەوە. بۆئەوە رووبەرووی سیستەمە فاشییەكە نەبوونەتەوە، سیستەمێكی كۆپیكراوی فاشی دیكە بهێننە شوێنی. بەپێچەوانەوە: لای ئەوان لابردنی ئەو سیستەمە فاشییە، ئایدیای ئازادی و ماف و مانەوە بۆ شوناسەكەیان كە كوردە دێتە دی. بێئاگا لەوەی ئەو ئایدۆلۆژیاییەی لەپشت ئەوانەوەبووە، ئایدیای بۆ ئازادی و ماف و مانەوە تەواو جیاوازبووە. بۆئەوەی یارمەتی خۆم بدەم و زیاتر روونبێت نمونەیەك باسدەكەم. رۆژێكیان لە ئەستەنبوڵ لەناو چایخانەیەك دانیشتبووین (بەختیار كاوانی) بەمنی وت: ” ئێمە ئەوەمان بۆ ئەمە نەكرد!”
ئەم قسەیەی ئەو زەنگەكەبوو. ئەو زەنگەی كە درزێكی گەورە دەخاتە نێوان ئەو ئایدیایانەی لەنێوان رۆحە شۆرشگێرەكەی ئەوان و ئایدۆلۆژیاكەدا هەیە. ئەوان وەك رۆحی شۆرشگێر، وەك بكەری بەرگریكار، خەونەكانیان لەناو فەزایەكدا بووە، كە پێیان وابووە كۆتایی هاتنی سیستەمە فاشییەكە، كردنەوەی دەرگای روناكییە بەسەر كۆمەڵگەدا و ، هاتنەدی خەونەكانە. ئەشێت دەركیان بەوە نەكردبێت رووبەرەكەی ئەوان لەروی جەوهەرییەوە لەناو ئایدۆلۆژیای حیزبیدا جیاوازییەكی زۆری نەبووە، لەگەڵ رووبەری بەرامبەریان كە سیستەمە فاشییەكەیە. زۆركات ئایدۆلۆژیا حیزبییەكە ئەوانی كردوە بە بكەری ئاراستەكراو، بەڵام ئەوان چونكە خاوەنی رۆحە شۆرشگێرییەكە بوون، باڵادەستی ئەو رۆحە لە ئایدۆلۆژیاكەی ئەو كاتی حیزب بەهێزتربووە بۆیە توانیویانە لەهەمان دۆخدا بمێننەوە. ئەو ئومێدەش كە لەو سەردەمەدا بوونی هەبووە و لە ئێستادا بوونی نییە، پەیوەندی بە زیندویەتی ئەو رۆحەوە هەیە. پەیوەندی بەو ئایدیایانەوە هەیە لە رێگەی ئەو رۆحە شۆرشگێرەوە وزەی وەرگرتوە و بووە بە خەونی ئایندە.
(2)
(دونیا شاشەكان)ی ئێستا ناتوانێت ئەو رۆحە زیندوبكاتەوە. ئەو رۆحە بەو وتارە پۆپۆلیستییە روكەشە دورست نابێت. ئەو رۆحە لە نائومێدییە قوڵەكانەوە دروست دەبێت، نەك بە نائومێدییە كاتییەكان و خۆشبەختییە فریودەرەكانی (دونیای شاشەكان). ئومێدی هەشتاكان، پەیوەستە بە ئومێدی ئەو رۆحەوە. ئەم رۆحە شۆرشگێر و زیندوە لەناو كورددا هەرگیز نامرێت، بەڵام هەندێكجار دوادەكەوێت، چاوەرواندەبێت. هەڵبەتە ئەوە ئایدۆلۆژیای حیزبە پاشان دێت خۆی دەكات بەخاوەنی ئەو رۆحە، خۆی دەكات بەخاوەنی ئایدیاكانیشی. خۆكردن بەخاوەنیشی بۆئەوەیە وێرانیكات. كاتی وێرانكردنیشی دەست بۆ رۆحەكە نابات، چونكە پێویستییەتی، لەبری ئەوە ئایدیاكان وێران دەكات. كە ئایدیاكانیشی وێرانكرد رۆحەكە لەشوێنی خۆی دەوەستێت و، چاوەرێی دەرەتانێك دەكات وزەیەك بداتەوە بەرخۆی و ئایدیاكانی.
تۆسەیركەن، ساڵانی هەشتاكان، دوای (هەڵەبجە) (ئەنفال) مرۆڤی كورد نائومێد نابێت! نائومێد نەبوونەكەشی بێهیچ گومانێك پەیوەندی بە رۆحە شۆرشگێرەكەوەیە. وەلێ كاتێك تایپەكانی ئەو رۆحە لە شاخەوە دێتەوە ناوشار و خۆی دەبێت بە دەسەڵات. ئیدی ترسە گەورەكە لێرەوە دەست پێدەكات. ئایدیای (ئاسۆ و سەردار و بەختیار) لەشوێنێكدا كۆتای دێت و تەنها وەك بكەری قارەمانی ئایدۆلۆژیا دەهێنرێنەوە پێش، لەكاتێكدا رۆحی ئەوان لەچوارچێوەی دونیاكەی خۆیاندا بەرەو شوێنێكەو، ئایدۆلۆژیای حیزبیش بەرەو شوێنێكی دی. كە حیزب دەبێتە كۆپییەكی هەمان سیستەمە فاشیەكەی نەیاریی، ئیدی ئەو رۆحە لەشوێنی خۆیەوە، وەك نیگەرانییەك دەڵێت: “ئێمە ئەوەمان بۆ ئەمە نەكرد!” ئەم نیگەران بوونە لە سیستەمەكە، نیگەران بوونی رۆحە شۆرشگێرەكەیە دەرهەق بە ئایدیاكانی خۆی.
كپ بوونی ئەو رۆحەی لە ئێستادا یەكێك لەهۆكانی ئەوەیە، لەبری خۆ زیندوكردنەوەی خەریكی هاواركردنی روكەشانەیە، ئەم كپ بوونە تەنها پەیوەندی بەوە نییە سیستەمەكە ناوخۆییە بۆیە ناتوانێت لەبەرامبەری بێت. پەیوەندی بەو گەمارۆدانە زۆرەی ئایدۆلۆژیاییە بۆ داتەپاندنی رۆحەكە و، ئەو روكەش گەراییەی كە بكوژی یەكەمی رۆحەكەیە. لەوانەیە لای هەندێك كەس حیزب تەنها بارەگا و موچە و چەك بەدەست و كادیری ناهوشیاربێت. ئەم تێگەیشتنە بۆ حیزب بەدحاڵیبوونە. حیزب لەوە مەترسیدارترە لەم نیگایەوە سەیری بكەیت. ئەو ئایدۆلۆژیایەی حیزب بەردەوام پەخشی دەكات، ئایدۆلۆژیاییەكە هیچ رۆحێكی زیندوی ناوێت. گەر بشیەوێت رۆحێك بەزیندوی بمێنێتەوە، ئەو زیندوبوونەی وەك بكەرێكی ئاراستەكراو دەوێت، بۆ كاتێك مەترسی بكەوێتە سەر ئایدۆلۆژیاكەی. لەهەر چركەساتێكیشدا هەست بە ترسی ئەم رۆحە بكات، بەهەمان مۆدێلە فاشییەكەی خۆی رووبەروی دەبێتەوە و هەتا پێبكرێت زیندویەتی ناهێڵێت. گەمارۆكانی حیزب بۆ سەر تاك، بەرلەهەمووشتێك گەمارۆی ئایدۆلۆژین. كاتێكیش كۆمەڵگەی ئێمە، كە خۆی كۆمەڵگەیەكی بارگاوی و گەمارۆدراوە بە ئایدۆلۆژیای پەروەردەیی و كلتووری و خێڵەكی و ئایینی و پاشماوەی سیستەمە فاشییەكانە، ئەم رەهەندانە كارەكان بۆ حیزب ئاسانتردەكات، تا بتوانێت هێزی كۆنترۆڵی خێراتر بكات.
گەر ئایدۆلۆژیاكان نەناسین، گەر رۆحە شۆرشگێرەكە نەناسین، گەر ئایدیاكان نەناسین. گەر ئەم كپوونەی ئێستا و نائومێدییەكان و ئومێدەكان وەك خۆی نەبینین، ناتوانین سەیری سبەینێ بكەین. ئەو قەیرانەی ئێستا دروستبووە قەیرانێك نییە بۆ بازار، قەیرانێكە سیستەم دەتوانێت لەرێگایەوە زیندویەتی رۆحی شۆرشگێری نەهێڵێت. بەبێ بەخەبەر هێنانەوەی رۆحە شۆرشگێرەكەش دەسكاری چەقبەستوویی ناكرێت. ناشبێت بروامان وابێت مادام زۆرینە لەناو سیستەمەكەدایە و بارگاوییە بەو دارزینەوە، ئیدی تروسكایەك نایەتە بەردەممان. چونكە هەمیشە لەم باشوورە، لەبەر ئەوەی كۆمەڵگەیەكی (غەریزە)ین، زۆرینە لەناو سیستەمدابووە و لەناو سیستەمیشدا دەبێت. بەڵام ئەم زۆرینەیە نابێتە خاوەنی شوناسە راستەقینەكە، بەڵكو دەبێتە تایپی دووهەم، كە تایپی شوناسە لاوازەكەیە. ئەو تایپەیە لەپێناو خۆشگوزەرانییەكی كاتیدا لاوازی خۆی دەردەخات و، ئەوەشی دەسكاری دونیاكە دەكات، رۆحە شۆرشگێرەكەیە. (تكایە خوێنەری بەرێز، مێژووی سەد ساڵەی شۆرشەكانی كورد بخوێنەوە، تا وێنەكە روونتربێت لەلات.)
(3)
هیچ كۆمەڵگەیەك ناتوانێت لە چەقبەستووی خۆی بەرەو دونیایەكی نوێتر هەنگاو بنێت، ئەگەرئەو كۆمەڵگەیە لەناو خۆیدا هەمیشە رۆحێكی شۆرشگێرانەی یاخی تێدانەبێت. كپ بوونەوەی ئەو رۆحە لە ئێستادا، وێنای ئەوەمان ناخاتە بەردەم، كە ئیدی وزەیەك نەماوە، چونكە سروشتی ئەم رۆحە كوردییە ئەوەیە، قۆناغێك كپبێت، لە قۆناغێكی دیكەدا جوڵەكانی دەست پێدەكەن. ئەوە راستە كە ئایدۆلۆژیای حیزبی، هەم ئایدیاكانی وێرانكرد، هەم هەمیشە لە هەوڵدایە بۆ كپكردنەوەی ئەو رۆحە، لێ، ئەو رۆحە جەسوور و سەركێشە لەقۆناغی دیكەدا دێتەوە و، ئەوەی دەیەوێت بیكات دەیكات. یا رۆحە شۆرشگێرەكە مانایەك بە ئایدیاكان دەداتەوە، یان بێ واتاكردنی ئایدیاكان دەبێتە ئازارێك بۆ رۆحەكە و وزەی دەخاتەوە بەر. لەهەردوو حاڵەتەكەدا كپ بوونی ئێستا، نائومێدی نییە بەو جۆرەی روكەشگەراكان لێی دەروان، بە پێچەوانەوە كەڵەكەبوونی برینەكانە و، لە قۆناغێكدا ئەو كەڵەكە بوونە واتایەكی دیكە لەخۆ دەگرێت. هەرچۆن ساڵانی پێش هەشتاكان ئەو نائومێدییە روكەشە هەبوو، پاشان رۆحە شۆرشگێرەكە هات، نائومێدیەكەی گۆڕی بۆ ئومێد و جارێكی دیكە ئایدیاكانی خۆی گەشە پێدا، ئەشێت لە قۆناغێكی دیكەدا هەمان جوڵە دووبارە ببێتەوە. ئەم بروایەش لەوە دێت، كۆمەڵگەیەكی بێ ئەو رۆحە شۆرشگێرە نە هەیە و، نە دەشبێت. هەموو كۆمەڵگەیەك لەناو خۆیدا ئەو رۆحەی هەڵگرتووە و، لە قۆناغی خۆیدا تەحقیقی دەكرێت.
تێبینی: (ئاسۆی دەلاك، سەرداری سەعید سۆفی، بەختیار كاوانی) سێ گەنجی شۆرشگێری ساڵانی هەشتاكانن، كە لەناو شارەكانی (هەولێر و سلێمانی) رووبەرووی سیستەمە فاشییەكەی بەعس بوونەوە. ئەمانە نمونەی رۆحە شۆرشگێرەكەن و لەو سێكەسە، تەنها (بەختیار كاوانی) لە ژیان ماوە.
