بەهرۆز جەعفەر: پێتان بڵێم ئایندە چۆن ئەبێت؟.
پارتی بە هاوکاری تورکیا، دەوڵەتێکی کوردیی دروست ئەکات، سنوری ئەم دەوڵەتە ( هەتا بکرێت) بریتی ئەبێت لە سنوری ئێستای هەرێمی باشوری کوردوستان لەگەڵ نزیکەی 55٪ ناوچە دابڕاوەکان لە سنوری پارێزگای کەرکوک و موسڵ و دیالە. لەبەرئەوەی بەهاری عەرەبی ڕووداوێکی گەورەبو، کەواتە ڕووداوێکی تری بە دوادا دێت کە بریتی بو لە هاتنی داعش وەک دەوڵەتێکی ئیسلامیی، وە لەبەرئەوەی هاتنی داعش ڕووداوێکی گەورەتر بو لە بەهاری عەرەبی، واتە کۆتایی هەموو ڕووداوێک ڕووداوێکی ترە، مێژوو ئاوها کامڵ بووەو ئەبێت، بۆیە ئەم زنجیرە ئەوسەری بە ئەڵقەیەکی گەورە کۆتایی دێت و ڕووداوێکی گەورە تر ڕووئەدات، ئەویش دابەشبونی عێراق و سوریایە..ئەمە بۆ دابەش ئەبێت؟. پێش مانگێک لە توێژینەوەیەک بەناوی “هێڵەکانی ووزە ناکۆکی یان هاریکاریی هەرێمایەتی”، دیوە ئابورییەکەیمان خستە ڕوو.
ئەی ئایندەی کەرکوک چۆن ئەبێت؟.
کەرکوک بەتوندی گرێدراوە بە ململانێی هەرێمیی تورکیاو ئێرانەوە، بۆ تورکیا گرنگیەکەی ئەوەیە پێکهاتەی تورکمانی لێیە، وەک هێڵێک هەتا تەلەعفەر و زوممار درێژ ئەبێتەوە، کە دواخاڵی سنوری جوگرافیی کوردوستانیشە، جێی ململانێی هەموو لایەنەکانە، واتە کەرکوک بریتییە لە کەمەری پەیوەندیی تورکیا بە تورکمانەکانی عێراقەوە، کە ڕەنگە وەک ناوەڕاستی شەستەکان چۆن تورکەکانی قوبرص داوای هاوکاری سەربازییان کرد، تورکیا لەسەردەمی بوڵند ئەجاوید دا ئینزالی جەوی کرد، وا بکات، لە لایەکی تریشەوە نەوتی کەرکوک بە بۆڕی لەساڵی (1933) ەوە بەستراوە بە خاکی تورکیاو بەندەری جەیهانەوە. لە حەفتاکاندا گۆڕانکاریی تیاکراوە، هەروەها کەرکوک و کوردوستان قووڵایی مێژووییان هەیە لە ململانێکانی ئێران و تورکیادا. ئەوانە تەنها شەڕەکەیان لەخاکی کوردستاندا نەکردوە، بەڵکو ڕێککەوتنە مێژووییەکانیشیان لەسەر خاکی کوردوستان لە ناو خاکی کوردستان کردووە، وەکو ڕێککەوتنامەی زەهاو لەساڵی (1639) بۆ دیاریکردنی سنوری سەفەویی و عوسمانی، وەکو ڕێککەوتننامەی ئەرزەڕۆمی یەکەم لەساڵی (1829) لە باکوری کوردستان، وەکو ڕێککەوتننامەی جەزائیر لەساڵی (1974) بۆ تەسفیەی حیسابی خۆیان، بۆیە لەم ڕووەوە کەرکوک شارێک بووە سەر بە ویلایەتی مووسڵی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، ئەردۆگان شەرم لە ئیسرائیل ناکات، لەساڵی (2010) ئەیگوت ئەرشیفی خاکەکەتان و تاپۆکەی لە لای ئێمەیە، ئەبێت کەرکوک و عێراقێکی بێسەروبەر چی بێت !. کەواتە کەرکوک ئەبێتە چەقی ناکۆکیەکان.واتە ناوچەیەکی نا ئارامتر، ئاقارەکەشی زۆر نابات ئەبینن.
ئەی هەولێر و دهۆک؟.
لەهەموو حاڵەتێکدا دەوڵەتە سەربەخۆکە سەر بەو ناوچە ئارامە ئەبێت کە داواکاری و پێشنیاری ئەمریکیەکان و تورکیاو پارتیشە بۆ موسڵی دوای داعش، واتە مووسڵ ئەبێتە ناوچەی ئارام. یانی یەک لە سینارێۆ بەهێزەکان لە هەموو حاڵەتێکدا سنوری هەولێرو دهۆک سنوری ئەو کیانەیە کە بارزانی ڕایدەگەیەنێت.
ئەی سولەیمانی و گەرمیان؟.
ئەمە دوو ئەگەرە، یان پاڵ ئەدەن بە پرۆژەکەی بارزانیەوە، واتە تورکیا، ئەمەش ئێران کاتێک قبوڵی ئەکات کە حکومەتی هەرێم ڕێگە بدات بۆڕی غازی سروشتی ئێران بگاتە دەریای ناوەڕاست، بە واتایەکی تر بارزانی گەورەترین ڕێگری بەردەم ئێرانە لە ڕۆژهەڵاتی ناوین. ئێران بۆیە نەوتی کەرکوک ئەباتە خەلیجی فارس و گەرووی هورمز تا وەک کارتێک دژی تورکیاو پارتی بەکاری بهێنێ بۆ ئەوەی ڕێگەی بدەن بە خاکی هەرێم و باکوری سوریادا بۆڕی بباتە دەریای ناوەڕاست.
وە یاخود دواجار هەرێمی کوردوستان دابەش ئەبێت، لە پێنجوێنەوە بۆ سلێمانی و کەرکوک و تا ئەگاتە دووز ئەبێتە ماعەسکەر و ناوچەی نا ئارام، هۆکارێکی تری ئەم نا ئارامیە لەم ناوچەیە بریتییە لە؛ نەبونی سەرکردایەتی و دروست نە بونی بڕیاری سیاسی و کێبڕکێی کوتلەکانە لەناوچەی سولەیمانییەوە.
تێبینیەکی گرنگ؛ ئەم نوسینە لەچوارچێوەی ڕەخنەیی دا نە نوسراوە، واتە باش و خراپ نییەو نا خوێنرێتەوە، بەڵکو بەهێزیی و لاوازیی هەیە، ئەوەش ئیشی توێژەرو بابەتی توێژینەوەیە.
هەروەها ئەم بۆچونە لەدوای هاتنی داعشەوە چەندین جار دەرم بڕیون، لە چەندین کات و شوێنی جیاوازدا. واقیعەکە وا ئەڕواا، ئیتر نەوت و تاڵانی و ڕانتخۆریی و بازرگانی بە کوردایەتی و چی و چیەوە هەیە، فیعلەن وایەو ناشیرینتر لەوەش باسی ئەکرێت ڕووئەدا، بەس ئەوە زیاتر خوێندنەوەیەکی مۆڕاڵی و ئەخلاقیە، نەک سیاسیی.
