نەوزادى موهەندیس: ڕیفراندۆم، هەنگاوێگ بەئاڕاستەى سەربەخۆیى کوردستان.

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ئەوەى ئاشکرایە پرسى ڕیفراندۆم لەسەر چارەنوسى هەرێمى کوردستان، ماوەى چەند ساڵێکە بۆتە پرسێکى هەنوکەیى و گەرم و، زۆر قسەى لەبارەوە کراوە و و ڕاوبۆچونە جیاوازەکانى ناوخۆو ناوچەکەشى دەربارەى کراوە. بەڵام بەداخەوە تائێستا هەنگاوێکى پراکتیکى و جدى هەڵنەنراوە بەئاڕاستەى ئەو پرسە. ئەو پرسە لەنێوان ترس و دڵەڕاوکێ لەلایەک و، لەلایەکى تریشەوە لەنێوان مافێکى ڕەوا و سەرەتایى گەلەکەماندا ماوەتەوە و. سەرکردایەتى سیاسى کوردستان بەداخەوە دەربارەى ئەم پرسە یەکگرتوونین لە گوتار و هەڵوێستەکانیاندا و هیچ هەنگاوێکى کاریى هاوبەشیشیان نیە تائێستا. بەڵکو هەریەکە گەرەکێتى ئەوەى بتوانێت بەتەنها بەدەستیبێنێت و بیکاتە چەپکەگوڵى دەستى خۆى و وەک دەسەکەوتێکى حیزبى بۆخۆى تۆمارى بکات و دواتریش بیکاتە منەت بەسەر حیزب و سەرکردەو جەماوەریى میلەتەکەشمانەوە و، بیکاتە قەڵغانێک بۆ پاراستنى خۆى و مانەوە و بەردەوام بوونى لەدەسەڵاتدا و پاوانکردن و خۆسەپاندیشى مسۆگەرتر بکات.

ئەم پرسە پرسێکى زێدە گرنگ و کاریگەرە بۆ ئێستا و ئایندەى نەک هەر ئەم بەشەى باشورى کوردستان، بڵکو بۆ تەواوى ئایندەى نەتەوەکەمان لەهەر چوار پارچەکەدا. چونکە سەرکەوتن و پێدانى دەنگى زۆرینەى (( بەڵێ )) بۆ سەربەخۆیى کوردستان و جیابونەوەى لەدەوڵەتى مەرکەزى عێراق هەنگاوێکە بە ئاڕاستەى پێکەوەنانى دەوڵەتێکى سەربەخۆ لەم بەشەدا و هەر لێرەشەوە پرشنگى خۆر و ڕوناکیەکەشى پەخش دەبێتەوە بۆ هەرسێ بەشەکەى ترى کوردستانى گەورە. بۆیە پرسێکى ئاوها گەورە و چارەنوسساز گەرەکە هاوهوڵوێستى و هاو گوتارى سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى و ئەمنیشى لە پشتەوە بێت، ناکرێت پرسێکى ئاوها گرنگ بەتەنها سەرکردە و حیزبێک و بنەماڵەیەک بڕیارى لەسەر بدات.
ڕیفراندۆم بۆخۆى پڕۆسەیەکى یاسایى و دەستوریە و لەهەموو دەستورى وڵاتان و یاسا نێودەوڵەتیەکاندا دانیپیادانراوە و ڕێزیش لە هەنگاوەکە دەگیرێت لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى و حکومەتەکانیش، چونکە لەدونیاى دیموکراسى و ئازادیەکاندا ڕاى زۆرینە سەنگى مەحەکە بۆ یەکلایکردنەوەى پرسە گرنگ و چارەنوسسازەکان، هەرکات دەنگى زۆرینەى سادە کە بریتیە لە ڕێژەى 51% ى دەنگى جەماوەر و کۆمەڵگاکان ئیدى ئەوە دەبێتە دوابڕیار لەسەر هەرپرسێک کە بخرێتە ڕیفراندۆم و ڕاپرسى گشتیەوە، بەو بیانوەى کە جەماوەر سەرچاوەى ڕەوایەتى دەسەڵاتەکانە هەربۆیەش پرسە گرنگەکان وەک ( سەربەخۆیى و جیابونەوە و هەموارکردنى مادەکانى دەستور و ڕێکەوتنە گرنگەکان و هاوپەیمانێتیەکان ) دەخرێتەوە بەردەم جەماوەر و زۆرینەى ڕاى جەماوەریش ڕێزلێگیراو دەبێت. بۆ یەکەم جاریش لەى مێژوودا ڕیفراندۆم لە هەرێمى ساندگاڵنى سویسرى لە ساڵى 1831 پیادەکراوە و دواتر لە زۆربەى وڵاتانى دونیادا بە بچوک و گەورەو پیادە کراوە و بۆتە شێوازێک لە دیموکراسیەتى ڕاستەوخۆ کە ماف دەداتە زۆرینەى جەماوەر بە پەسەندکردن یان ڕەتکردنەوەى مەسەلە گرنگەکان، نمونەش ڕیفراندۆمى هەرێمەکانى کەتەلۆنیا و باسکى ئیسپانى و ئیسکۆتلەنداى بەریتانى بۆ جیابونەوەیان و باشورى سودان کە بوە وڵاتێکى سەربەخۆ و ڕیفراندۆمى جەزائیر بۆ سەربەخۆبوون لە فەڕەنسا لەساڵى 1962دا و نوێترین ڕاپرسیش بریتى بوو لە ڕاپرسى گەلى بەریتانیا لە سەر چوونە دەرەوە لە یەکێتى ئەوروپا و ئەوەبوو بەزۆرینەى دەنگ ڕازیبون لەسەر دەرچوونى وڵاتەکەیان لە یەکێتى ئەوروپا و… هتد.
هەرێمى کوردستان وەک مافێکى یاسایى و دەستورى خۆى وەک دووەم نەتەوەى نێو دەوڵەتى عێراقى فیدڕاڵى بۆى هەیە لە چوارچێوەى یاسا نێودەوڵەتیەکان و نەتەوە یەکگراوەکاندا ئەو مافەى خۆى پەیڕەو بکات، لانى کەم بۆ دەرخستنى ڕاى زۆرینەى گلەى کورد لەسەر جیابونەوە یان مانەوە لەچوارچێوەى دەوڵەتى عێراقیدا، خۆ ئەگەر دەنگى زۆرینە پەسەند و بە ((بەڵێ )) بوو ئەوا دەبێتە دۆکۆمێنتێکى زۆر گرینگ بۆ ڕاى گشتى ناوچەکە و دونیا و دەوڵەتکەکانیشیان و دەکرێت ببێتە دۆکۆمێنیتکى سەرەتایى کە پێشکەش بەنەتەوە یەکگرتوەکان بکرێت بۆئەوەى هەنگاوە یاساییەکانى تر هەڵبنرێت و لەکاتى جیابونەوەدا پشتیوانى و پاڵپشتى ناوچەیى و نێودەوڵەتى بۆ مسۆگەر بکرێت، چونکە ئەم پرسە و بەتایبەتیش لەم قۆناغ و زەمانەدا پێویستە زەمینەسازى باشى بۆ بکرێت لە ڕووى سیاسى و ئابورى و ئەمنى و کۆمەڵایەتیشەوە، ناکرێت وەک پرسێکى سانا و سادە لێى بڕوانرێت چونکە ئەم پرسە لەسەر ئاستى تەنانەت ناوخۆى کوردستانیش و عێراقیش و ناوچەکە و دونیاش گەر دوژمنى زۆریشى نەبێت ئەوا بەدڵنیایى دۆستیى زۆریشى کەمە، بۆیە دەکرێت گەر نیەتێکى جدى و ڕاستگۆیانە و خەمخۆرانە و کوردانە هەبێت بۆ سەرخستن و چێکردنى ئەو پرسە،ئەوا دەبێت لە ئێستاوە بەنهێنى و بە ئاشکرا سەرکردایەتى سیاسى کورد خەباتى بۆ بکات لەسەر هەموو ئاستەکان و هەموو پەیوەندیەکانى خۆى بخاتە گەڕ بۆ ڕازیکردن و قبوڵکردنى ئەو پرسە و کۆکردنەوەى پاڵپشتى و پشتیوانى ناوچەیى و نێودەوڵەتى بۆى، بەتایبەتیش لەم قۆناغەدا خۆرى کوردان ڕوو لەبەزى و گەشانەوەى زیاترە بەهۆى پشتیوانی نێودەوڵەتى و زلهێزەکان لەمەسەلەى ڕەواى کورد لە هەرچوار بەشەکەدا بەهۆى ئەو قوربانى و گیانفیداییە زۆرەى کە کورد پێشکەش بە کۆمەڵگاى نێوەدەوڵەتى کردوە دژ بە بەرەى تیرۆر و تیرۆیستان. خۆشبەختانەش هەموان گرنگى و کاریگەرى مقاوەمەت و پێگەى کورد پێدەزانن، هەربۆیە ئەم قۆناغە باشترین و لەبارترین هەلە کە هاتبێتە پێش کورد و مەسەلە ڕەواکەى.
ئەم پرسە لەناوخۆى هەرێمى کوردستان و هەر چوار بەشەکەشدا پێویستى بە کۆدەنگیەکى سیاسى و جەماوەرى هەیە و هەرواش پێویستى بە یەک و یەک و یەکگرتویى هەڵوێست و گوتارى هەموان هەیە و گەرەکە نێوماڵى کوردان زیاتر ڕێکبخرێتەوە و هەماهەنگى و تەبایى و برایەتى بچەسپێنرێت و داموودەزگا شەرعی و هەڵبژێردراوەکان لە پەڕلەمان و حکومەت و دەزگاکانى تریش کارا بکرێنەوە، چونکە بەبێ ئەم کۆدەنگیە مەحاڵە پرسێکى گرنگى ئاوها یەکلابکرێتەوەو بەقازانجى دۆخى ڕەواى گەلەکەمان بشکێتەوە.
لەسەر ئاستى دەوڵەتى عێراقى فیدڕاڵیش دەبێت تابتوانین بە ڕەزامەندى و قبوڵکردن و بەخۆشى و دوور لە شەڕ و پێککدادان ئەو پرسەیان لەگەڵدا یەکلا بکەینەوە چونکە لەحاڵەتى جیابونەوەشماندا هەردوولا پێویستمان بەدراوەسێیەتیەکى باش دەبێت نەک دوژمنێکى دڕندە.
لەسەر ئاستى ناوچەکەش هەموان دەزانین وڵاتانى ئێران و تورکیا و سوریا و دەوڵەتانى سونە مەزهەبى عەرەبیش لە سعودیە و قەتەر و میسر و ئەوانیتریشیان هیچ کامیان دۆستمان نین و ئەو پرسەیان پێخۆش نیە و بە ئاسانیش لێناگەڕێن کە کورد ببێتە خاوەن ماڵ و دەوڵەتى سەربەخۆى خۆى، چونکە ئەوان هەمیشە کوردیان بە ناحەز و نەیارى مەسەلەى نەتەوەیى عەرەب زانیوە،بۆیە گەرەکە کە پشتیوانى ئەوانیش بەدەستبهێنرێت.
لەسەر ئاستى وڵاتانى گەورە و دونیاش، ئەوا کورد پێویستە چى لەتوانادا بێت بیکات بۆئەوەى پشتیوانى و ڕەزامەندى ئەوان بەدەستبهێنێت، چونکە دونیاى ئێستا دونیاى بەرژەوەندى ئابورى و سەرمایەداریە و بڕیارە یەکلاکەرەوەکانیش بەدەستى زلهێزەکانە و بەتایبەتیش ئەمریکا و ڕوسیا و وڵاتانى ئەوروپاى ڕۆژئاوا، بۆیە گرنگە کورد پەیوەندیەکانى لەگەڵ گەورە زلهێزەکانى دونیادا خۆش بکات و گەرمتر بکاتەوە بۆئەوەى لەڕێگەى ئەوانەوە فشار بخرێتە سەر وڵاتانى ناوچەکە بۆ قبوڵکردنى ئەو پرس و مەسەلە گرنگە.
لەکۆتاییدا ڕیفۆراندۆم مەسەلەیەکە تایبەتە بەکورد خۆیەوەو هەربۆیەش چەند کورد گەرموگوڕ و مکوڕتر بێت لەسەر ئەو بابەتە هێندەش بابەتەکە دەچێتە پێشەوە، بەپێچەوانەشەوە گەر خاوخلیچکى و کەمتەرخەمى تیادا بکرێت هێندەش نائومێد دەبین و ئەو مافەمان پێڕەوانابینرێت، هەروەک وتراویشە هیچ مافێک نادرێت بەڵکو دەسێنرێت بۆیە کورد دەبێت پشتیوانى بەهێز و پلە یەکى تەنهاو تەنها خۆى و بازوو و قوربانیەکانى خۆى بێت ئەوکات پشتیش ببەستێتە سەر هاوکار و پشتیوانى ناوچەیى و نێودەوڵەتى، بەهیواى ئەوەى کە ئەو خەونە و خەیاڵەمان بێتە دى لە پێکەوەنانى دەوڵەتى سەربەخۆییدا کە هەنگاوى یەکەمى بە ڕیفراندۆم و ڕاپرسى گشتى جەماوەرى دەست پێدەکات.