لوقمان مستەفا: هەرێم لەکوێی دادپەروەری دایە؟
دەستەڵاتی دادوەری لە ڕەوەتی دادپرسیدا لە مەرجە هەرە پێشەکیەکانی پاڵپشتی لە مافی مرۆڤ بڕەو پێدانیەتی. لە کۆمەلگایەکدا کە یاسا ڕۆڵی سەرەکی لە هێزی دادوەریدا دەگێڕێ دەوڵەت دەتوانێ بارودۆخێک پێک بێنێ کە تەواوی خەڵک، وێڕای چاوپۆشی لە ڕەگەز، نەتەوە و ئاین باوەڕیانە لە مافێکی یەکسان بەهرەمەند بن بە یەکسانی لە بەرانبەری یاسادا.
بۆیە وا پێویست دەکات ئەو رێسا و رێکارەیاسا یانەی کە دەوڵەت لەرێگەیانەوە یاساکانی خۆی جێبەجێدەکات و دەی چەسپێنێت روون و ئاشکرا بن، نەوەک نھێنی و ھەڕەمەکی و وابەستەی پاوانکاری سیاسی بن لە لایەن دەوڵەتەوە یان دەسەڵاتی پاوانخوازی حیزبی بن. ئە ویش بە مەبەستی زیاتر چەسپاندن وجێگیرکردنی بنەماکانی دیموکراسیەت، بە پرۆسەیەکی گشتگیروپاراستنی مافەکانی تاکەکانی نێوکۆمەڵگا، لەچوار چێوەی یاسایی یەکی گونجاو کەدەستەبەری مافەکانی مرۆڤ بێت.
هەر لەم ڕوانگەیەوە هەرکەسێک لەیاسا دەرچوو یاخود یاسای پێشێلکرد وەیان دەست درێژی بکاتە سەر مافی کەسێکی تر، یان بە جٶرێ لە جۆرەکان سەرپێچی یاسای کرد، ئەوە بێگومان کاری دەزگاکانی جێبەجێکردنە وەک بنکەکانی پۆلیس و دەزگا تایبەتمەندەکانی کە بەئیزنی دادوەر دەسگیری بکەن و ڕووبەڕووی دادگای بکەنەوە، بەبێ ئەوەی پەناببەن بۆ ئازاردانی دەروونی و جەستەیی کەسانی دەسگیر کراو.
لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت دەزگاکانی جێبەجێکار ( پۆلیس و ئاسایش ) بەئاگابن لە “رێکخراوی لێبوردنی نێونەتەوەیی” چونکە راپۆرتی نوێی رێکخراوی لێبوردنی نێونەتەوەیی، 141 وڵاتی جیهان مەحکووم کراون بە هۆی ئەشکەنجەدانی زیندانیان. بێجگە لە زیندانیانی سیاسی و تۆمەتبارانی تێرۆریست، زیندانیانی تۆمەتباری دیکە لە قوربانیانی سەرەکی ئەشکەنجە و تووندووتیژی لە زیندانەکان ئەژمار دەکرێن.
هەروەها راپۆرتی لێبوردنی نێونەتەوەیی، تەئکید لەوە دەکاتەوە کە، ئەشکەنجە بە مەبەستی” دان پێدانان “بە تاوان، هەڵەیە و لە زۆربەی کات زیندانی بۆ کۆتایی هێنان بە ئەو ئازار و ئەشکەنجەیەی کە دەدرێت، ئامادەیە هەر” دان پێدانان” بە تۆمەتەکانی کە لە سەرێتی بکات کە دوورە لە راستی.
بەپێی وتەی لێبوردنی نێونەتەوەیی، کۆمەڵێک لەو زیندانیانەی کە دەکەونە بەر ئەشکەنجە و ئازار و ئەزیەت، لە چالاکانی سیاسی و تێرۆریست نین. زۆربەی قوربانیانی ئەشکەنجە لە جیهان لە توێژی بێبەش و ستەم لێکراوانن. یەكسان بوون بەرامبەر بە یاسا و پەیرەوكردنی پرەنسیپی «سەروەری یاسا» بە كردار نەك تەنیا بە ووتە. نابێت یاساكان وەك «ماڵی جاڵجالۆكە» بن تەنیا بەسەر هەژاران و بێ پشتیواناندا جێبەجێ بكرێن و دەسەڵاتداران یاساكان پێشێل بكەن و بێ ئەوەی بە سزای خۆیان بگەن.
لەشیکردنەوەی دەستوری دەستوری عیراق کە لە ساڵی 1970 دەستوریکی دەرکردووە لە موادەکانی 19-20-21-22-23 دەستەبەرکردنی مافەکانی مرۆڤ دووپات دەکاتەوە تیایاندا هاتووە هاوڵاتیان یەکسانن بەرانبەر بە یاسا وێرای جیاوازی رەگەزورەگ و زمان و ئاین و پەیگەی کۆمەڵایەتی، هەڵی یەکسانی رەخساندوە لە پیش هەموو هاوڵاتیان بەپێ سنوری یاسا، تاوانبار بێ تاوانە تا ئەو کاتەی یاسا مەحکومی دەکا، بە پێ یاسا تاوان و سزا هەیە، کەرامەتی ئینسان پاریزراوە، نابێ ئەشکەنجەی جەستەیی ودەروونی پەیرەو بکرێ، نابێ کەس بگیری و بپشکێنرێ و زیندانی بکرێ بێ ئەوەی پشت بەیاسا ببەسترێ، ماڵ حورمەتی خوی هەیە نابێ بەبێ شیوازی یاسایی لێ بچتە ژوورەوەو بپشکێنرێ هەروا ئاماژەی کردووە بۆ پاراستنی نهینی پۆست و تەلەفون و بروسکە، تەنیا لەحاڵەتی دادپەروەری یاسایی دا نەبێ نابێ ئاشکرا بکرێ. لەدەستوری زۆربەی ولاتانی عەرەبی دا مافی هاوڵاتیان جیگیر کراوە وەک ئازادی بیرورا پەیرەوکردنی سروتی ئاینی و ئازادی هاتوو چوو بۆ دەرەوەو ناوەوەی وڵات وئازادی مانگرتن و خۆپیشاندان و کۆبۆنەوەوپیکهێنانی رێکخراوو حزب بەپێ یاسا بەڵام لە واقیعی عەمەلی دا، پیچەوانەی دەقەکانی دەستور پەیرەو دەکرێ!
بۆیە دەبێت بە پێی یاسا تۆمه‌تبار له‌ماوه‌ی 24كاتژمێر له‌لایه‌ن دادوه‌ره‌وه یان لێكۆله‌ره‌وه گوفتاری لێ وه‌ربگیرێت ئاماده‌ی به‌رده‌م دادوه‌ربێت، لەبەر ئەوەی ( المتهم برئ حتی تپبت ادانتە) تومەتباربێتاوانه تاوه‌كو تاوانه‌كه‌ی ده‌سه‌لمێت به‌بریارێكی دادوه‌ری كه‌پله‌ی بنبری وه‌ر گرتبێت ماده(19)برگه(5) له‌ده‌ستوری عیراقیدا بەروونی ئاماژەی بۆکراوە.
بەڵام ( س ) کە سزادراوێکە لە بەندیخانەی چاکسازی دەڵیت : کەدەسگیرکرام لەلایەن دەزگایەکی تایبەتەوە بێ ئەوەی بریاری دادوەریان پێبێت دەسگیریان کردم بۆ ماوەی یەک مانگ زیاتر کەس لێی نەپرسیمەوە، لەگەڵ ئەوەشدا وەکو تاوانبار مامەڵەم لە تەک دەکرا، بێ ئەوەی تومەتەکەم لەسەر سا‌غکرابێتەوە.
بێگومان ئەم مامەڵە کردنە پێچەوانەی یاسایە چونکە بە پێی یاسا هیچ كه‌س نابێت رابگیرێت (توقیف) یان لێكۆلینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت ته‌نها به‌بریاری دادوه‌ر نه‌بیت برگه 1ماده‌ی 35ده‌ستوری عیراقی.
بە هەمان شێوە تۆمەتبار( ج ) سزادراوێکی ترە دەڵێت : رۆژانە فەلاقەدە کراوم و هەرچی ئەشکەنجە هەیە لەسەر لاشەی من تاقی کراوەتەوە، بێ ئەوەئ هیچ تاوانێکم کردبێت، تەنها بە گومان گیرابوم پاشان لەتاو ئازاری جەستەم ناچاربوم دان بنێم بەو تومەتەی کە بۆم دروست کرابو.
ئەمە لەکاتێکدایە کە یاساکە دەڵێت: نابێ تۆمه‌تبار ناچار بكرێت به‌قسه‌كردن به‌پێی ماده‌ی 126له‌یاسای بنه‌ماكانی دادوه‌ری، تۆمه‌تبار بۆی هه‌یه بێده‌نگ بێت و وه‌ڵامی ئه‌وپرسیار نه‌داته‌وه كه‌ئاراسته‌ی ده‌كرێت به‌پێی هه‌مواركردنی ئه‌م ماده‌یه له‌لایان ده‌سه‌ڵاتی كاتی هاو په‌یمانان ده‌بێ به‌ر له‌ئه‌نجامدانی لیكۆلینه‌وه له‌گه‌ڵ تۆمه‌تبار پێویسته له‌سه‌ر دادوه‌ر كه تۆمه‌تبار تێبگه‌یه‌نێت كه بۆی هه‌یه بێده‌نگ بێ له‌وه‌ڵامی پرسیاره‌كان ئه‌و بیده‌نگیه‌ش به‌به‌ڵگه له‌دژی لێك نادرێته‌وه هه‌روه‌ك له‌هه‌مان هه‌مواركردن ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كات كه‌ده‌بێت مامه‌ڵه‌یه‌كی مرۆی جوان له‌گه‌ڵ تۆمه‌تبار بكرێت كه‌دیاره ئه‌مه‌ش ره‌تكردنه‌وه‌ی هه‌موو جۆره توندو تیژی و زۆر لێكردنێكه له‌گه‌ڵ تۆمه‌تبار.
سزادراوێکی تر هاتە قسەو ووتی: کە دەسگیر کرام هەتا یەک هەفتەش نەمزانی لەسەر چی دەسگیر کراوم و بۆچی من گیراوم، کە دەم ووت لەسەر چی منتان دەسگیرکردوە ؟ دەیان ووت خۆت گێل مەکە.
ڕاست وایە ده‌بێ ئه‌وتۆمه‌ته‌ی ئاراسته‌ی توموتبارەکە دەکرێت بە جوانی بۆی روون بكرێته‌وه‌و هه‌موو لایه‌نه‌كانی تۆمه‌ته‌كه‌ی بۆ باسبكرێت و واتا تێبگه‌ینرێت كه‌له‌سه‌ر چی ده‌ستگیر كراوه وه بۆی هه‌یه ئاگادار بێت له‌سه‌ر په‌راوی لێكۆلینه‌وه‌و گوفتاری گەواهی دارەکان و هه‌ركه‌سێكی سکاڵاکار.
تۆمه‌تبارمافی ئەوەی هەیە پارێرزه‌ر ی تایبه‌ت به‌خۆی هەبێت له‌كاتی نه‌بوونی دا دەبێت دادگا پارێزەری بۆ دابین بکات لەسە دابینكردنی خەرجی خه‌زینه‌ی ده‌وڵه‌ت دیاره هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه ده‌بێ دادوه‌ر پرسیار ئاراسته‌ی تۆمه‌تبار بكات كه ئایه ده‌یه‌وێت پارێزه‌ر دابین بكات بۆخۆی وه ئه‌گه‌ر توانای نه‌بێت ده‌وڵه‌ت بۆی دابین دەكات هه‌روەها پارێزه‌ری تۆمه‌تبار بۆی هه‌یه ئاگاداری ته‌واوی هه‌بێت له‌سه‌ر په‌راوی لێكۆلینه‌وه‌و ده‌توانێت وێنه‌یه‌كی په‌راوه‌كه كۆپی بكه له‌سه‌ر ئه‌ركی خۆی مه‌گه‌ر دادوه‌ر به‌بریارێك داواكه‌ی ره‌تبكاته‌وه له‌به‌ر بوونی هه‌ندێك هۆكا و ده‌بێت دادوه‌ر هۆكاره‌كان به‌روونی ئاماژه بۆبكات.
تۆمه‌تبار بۆی هه‌یه دایەلۆگ له‌گه‌ڵ پارێزه‌ره‌كه‌ی بكات به‌ته‌نها و دوور له‌چاو گوێی هه‌ركه‌سێك وه دوور له چاودێری كردن له‌سه‌ریانه‌وه له رێگه‌ی هه‌رئامرازێكی چاودێری كردن بێت.
هەروەها کەسی تومەتبار یاخود پارێزەرەکەی مافی ئەوەی هەیە تانە بدات له‌بریاری دادوه‌ر، له‌ماوه‌ی 30رۆژ له‌رۆژی دوای ده‌رچوونی بریاره‌كه جگه له‌هه‌ندێك بریار نه‌بێت وه‌ك گرتن و ئازادكردنی به‌ده‌سته به‌ری.
دیاره مافه‌كانی تۆمه‌تبار و دەستەبەری پاراستنیان و پاراستنی كه‌رامه‌تی مرۆیی یه‌كێكه له مادده گرینگه‌كانی پێشووه‌چوونی سیسته‌می دیموكراتی هه‌ر وڵاتێك و دیاره جه‌وهه‌ر و كرۆكی رێزگرتنی مافه‌كانی مرۆڤیش خۆی ده‌نوێنێت، کە حەز لە دادپەروەری کۆمەڵایەتی وە دادپەروەری دادوه‌ری و رق له‌سته‌م و سته‌مكاری به‌كرده‌وه.
کاتێک ستەم و ئەشکەنجەدان شوێنی دادپەروەری دەگرێتەوە، هیچ مانایەک بۆ سەروەری یاساو مافی مرۆڤ و بنەما دیموکراسیەکان ناهێڵێتەوە.
ئێستا دەتوانین بپرسین و بڵێین هەرێمی کوردستان تاچەند بنەماکانی یاساو دیموکراسیەتی جێبەجێکردووە، لە ئێستادا لە کوێی دادپەروەریدایە کە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی نەخشەی بۆ کێشاو
- بابەتەکانی تری لوقمان مستەفا سالح
لوقمان مستەفا: هەڵبژاردن تەنھا ڕێگایە بۆ گۆڕانکاری.
-لوقمان مستەفا: لە پشتی یاساوە لە کەرکوک چی دەگوزەرێ!
-لوقمان مستەفا: داگیرکاریەک بە بەر چاوی جیھانەوە.
- All Posts