نەبەز گۆران: لێدان لە عەقڵی ناوچەيی، نمونە: هەرێم چییەكان.
لە ئێستادا كۆمەڵێك دەنگی ناشاز، دەنگی نامۆ پەیدابوون. ئەم دەنگانە لەلاوازی خۆیانەوە بۆ رووبەروو بوونەوەی ستەمكار، لە كورتی دونیابینیان بۆ سیستەم، ئازادی، خەریكی رشتنی ژەهرێكن بەناوی (هەرێمی شار) كە ئەم ژەهرە زیانەكەی هیچ كەمتر نییە لەو ژەهرەی، ئایدۆلۆژیای سیستەمی ستەمكار دەیرژێنێت. ئەم جۆرە دەنگە ناشازانە، گەر لە كاتی خۆیدا رووبەروویان نەبیتەوە و، ئاستی بیننە كورتەكەی خۆیانیان بۆ دەرنەخەیت، ئەشێت لە ترسی ستەمكاردا بگەنە ئەو شوێنەی باس لە (هەرێمی حەوشەكەی ماڵی خۆیان) بكەن. ئەمە مۆدێلێكی ترە لە خزمەتكردنی ستەمكار.
لەم وتارەدا بەشێوەیەكی زۆر سادە لەسەر ئەو دەنگانە و مەترسییەكانیان دەوەستم. لەسەر ئەو دونیابینیە بچوكە دەوەستم، كەمەودای بینینەكەی لە بازگەی شارێك تێناپەڕێت. لەسەر ئەو بێئاگاییە لە سیستەم، لە ئایدۆلۆژیای مەترسیداری باڵادەست دەوەستم، كە خودی سیستەم لەژێر ناوی بەرگری لە ئازادی مرۆڤ، لەرێگەی ئەم دەنگانەوە سەرلەنوێ خۆی نما دەكاتەوە.
بەر لەهەموو شتێك، مرۆڤ كەویستی نووسەربێت، بەرلەوەی دەست بكات بە ریزكردنی وشەكان، دەبێت دڵنیابێت خەمەكانی خەمی بچوكی ناوچەیی نەبن. دەبێت دڵنیابێت خەونەكانی گەورەتربن لەو خەونانەی بێ ئاگا لەرێگای سیستەم و ئایدۆلۆژیاوە دێنە ناوژیانی. دەشبێت دڵنیابێت تەفسیری بۆ دونیا و بۆ بوون و بۆ چەمكەكان، تەفسیری هێندە لاواز نەبن لەیەك چوارچێوەدا قەتیس بكرێن. دوای دڵنیابوون لەم هەنگاوە سەرەتاییانە، پاشان بیر لەنووسین بكاتەوە. ئەمە كارێكی نەكردەیە لەژێر ناوی نووسیندا، سەرقاڵی رشتنی ژەهرێك بیت، خودی ژەهرەكە زیانی زیاترە لە خودی سیستەمە ستەمكارەكە. ئەو دەنگانەی ئێستا باس لە (هەرێمی شار) دەكەن.
گومانم نییە ئەم دەنگانە توانای رووبەرووبوونەوەی ستەمكاریان نییە، بۆیە لەبێتوانایدا ناچارن رووبەرێكی گەورە بۆ ستەمكار جێبهێڵن تا مومارسەی خۆی بكات و، ئەمانیش لەگۆشەیەكەوە رووبەرێك دروست بكەن، لەم رووبەرەوە پەنجە بۆ ستەمكاری ئەودیوو رووبەرەكەی خۆیان درێژ بكەن. هەموو ئەو ستەمكارانەی لە ناوچەی رۆژهەڵاتدا هەن، بەم ستەمكارە بچوكەی هەرێمی خۆشمانەوە، بەردەوام كار دەكەن بۆئەوەی نەیارەكانیان بێهێزبكەن. نەیارەكانیش هەندێكیان بێهزدەبن و هەندێكی دیكەیان دەرك بەبێهێزی خۆیان ناكەن و، دەیانەوێت لەژێر تارمایی ئازادی، یەكسانی، دادپەروەریدا، بەناوی هەرێمەوە رووبەرەكە بۆ ستەمكار جێبهێن! بەبێ ئەوەی تەنانەت بۆ یەك ساتیش بیركردنەوەی خۆیان بگوشن و بیر لەو مرۆڤە ئازادی خوازانە، ئەو مرۆڤە تێكۆشەرانە بكەنەوە، لەناو رووبەری ستەمكارەكەدا دژی ستەمكار وەستاونەتەوە. كاتێك كەسێك دێت باس لە دروستكردنی هەرێم دەكات، گومانی تیِدانییە ئەم كەسە جەسارەتی رووبەروو بوونەوەی ستەمكاری نییە، بۆیە فەزایەك دروستدەكات تا ستەمكار لەو شوێنەی تێیدایەتی بەردەوام بێت. ئەمە جگە لە هەڵهاتن لە ستەمكار، باشترین مۆدێلە كە لەهەرشوێنێك ستەمكار هەبوو، پێویستە شوێنەكە چۆڵبكرێت و، مۆدێلێك بێتە ئاراوە رووبەرووبوونەوەی ستەمكار كۆتای بێت و، رووبەری دوور لە ئەو دروست بكرێت!
مەترسی ئەم دیدە چ جیاوازییەكی هەیە لەگەڵ ئەو مەترسییە ئایدۆلۆژییەی ستەمكار بەرهەمی دەهێنێت؟ دەبێت بپرسین خەڵكی شارەكانی هەولێر و دهۆك، خەڵك نین؟ خەونی ئازادییان نییە؟ تێكۆشەر نین؟ ئەو ژەهرە چییە باس لەوەدەكات دەبێت هەرشارە و خۆی بەرگری لەخۆی بكات؟ ئەو ژەهرە چییە ئازادی بچوك دەكاتەوە بۆ شوێنێك؟ ئایا خەڵكی ئەو دوو شارە لەرووبەرووبوونەوە و بەرگریكردن لەمافی خۆیان كەوتوون؟ چ مانایەكی هەیە من ماڵم لە سلێمانی بێت، باس لە هەرێمی ئەم شارەبكەم و بێباكانە سەیری ئازاردانی خەڵكی هەولێر و دهۆك بكەم؟ چ حیكمەتی تێدایە ستەمكار لەشارێكی تربێت و من لەشارێكی تر هاواربكەم و پاشان بشڵێم: من دژی تۆم بەڵام نامەوێت تۆ لەشوێنی خۆت دەركەم؟! ئایا كەسی ئازادیخواز مەودای بیركردنەوەی هێندە تەسكە؟ ئایا كەسێك بروای بە بنەماكانی دیموكراسی و نەمانی ستەمكاربێت، بەم جۆرە بیردەكاتەوە؟
گەر بریاربێت هەوڵبدەین بۆ دروستكردنی سیستەمی دیموكراسی. (فۆكۆ یاما) لە دواهەمین كتێبی خۆیدا (سیستەمە سیاسییەكان) دەڵێت: دیموكراسی كۆمەڵێك دامەزراوەیە، پەرلەمان، دادگا، رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی، میدیای ئازاد. هەریەك لەم دامەزراوانە گومانی كەوتە سەر، گومان دەكەوێتە سەر دیموكراسی.
ئەم تێگەیشتنە تازەیە بۆ دیموكراسی رێگاماندەدات كە بڵێین: ئەم دامەزراوانە لە هەرێمی كوردستان لە چ دۆخێكدان؟ بێگومان لە خراپترین دۆخدان. بەڵام خۆ ئەم دامەزراوانە تەنها لەیەك شار و دووشاردا لە دۆخی وێرانەدا نین، لەتەواوی هەرێمەكەدا لە دۆخی وێرانەدان. ( كێشە ئەوەیە هەندێك تائێستاش پێیان وایە، ئازادی و دیموكراسی یانی قسەكردن!) كاتێك ئەم دامەزراوانە لەتەواوی هەرێمەكەدا لەژێر ستەمدا دەناڵێنن، كەوایە سیستەمەكە بیمارە. بیمارییەكە لەشوێنێكدا نییە، لەهەموو شوێنێكدایە. جێگای سەرسورمانە ئەم بیمارییە گەورانە نەبینیت و، بێیت لەبری ئەوەی دەست بۆ تەواوی سیستەمەكە ببەیت و خەمەكەت خەمی گەورەبێت، پشت لە دووشاربكەیت و، بڵێیت: با ئێمە لەژێر ئەم بیمارییەی سیستەمەكەی خۆماندا شوێنێك چاكبكەین بۆ خۆمان، چش لە شارەكانی تر! بێیت یەك شوێن ببینیت و شوێنەكانی تر نەبینیت! ئەم عەقڵە ناوچەییە نەك هەرناتوانێت دیموكراسی و ئازادی بناسێت، بەڵكو بەم ژەهرەی دەیرێژێت خزمەتێكی زۆر بە ستەمكار دەكات، ئەما چونكە كەس نەبووە پێیان بڵێت: تۆ خزمەتی ستەمكار دەكەیت، ئەو پێی وایە بەرگری لە ئازادی دەكات!
كێشەیەكی تری ئەم عەقڵە ئەوەیە، ئەو چەند ساڵەی ئایدۆلۆژیای باڵادەست ئیشی بۆ بچوككردنەوەی مرۆڤ كردوە بۆ شوێن و شار و ناوچەیەك، ئەمرۆ ئەم عەقڵە دێت بەهەمان میتۆدی ئایدۆلۆژیای باڵادەست، بەڵام لەژێر ناوێكی تردا، هەمان مییتۆد دێنێتەوە و دەیكاتە كەرەستەیەك بۆ خزمەتكردنی ئایدۆلۆژیای باڵادەست و ئاگاشی لەم خزمەتكردنەی خۆی نییە و خۆشی بە نووسەر دەزانێت! من بۆخۆم نەك هەر دژی ئەم عەقڵەم كە مەودای بیركردنەوەی تا بازگەی شارێك دەڕوات، بەڵكو دژی ئەو بێئاگاییەم ئەم عەقڵە زۆر كاریگەر بە ئایدۆلۆژیای باڵادەست، خەریكی دروستكردنی فەزایەكە، فەزاكە تەنها ستەمكار سودی لێدەبینێت. ئەو تێكۆشەرانەی لە شارەكانی هەولێر و دهۆكدان. ئەو خاوەن خەونەگەورانەی لەو شارەدان و هەمیشە رووبەرووی ستەمكار دەوەستنەوە، زۆر لەوە مەزنترن بەم دیدە بچوكە نیگەران بن. (ئەوەی توانای رووبەروو بوونەوەی ستەمكاری نییە، بێدەنگ بێت باشترە، نەك خەریكی دروستكردنی هەرێمی حەوشەیی بێت و بینینی بۆ سیستەم تەنها دیوێكی لێدیاربێت.)
ئازادیخواز، خاوەن خەونی گەورە، دونیا بینی گەورە، لەكەسێكدایە، نەك لەم هەرێمەی كوردستان، بەڵكو لەهەرشوێنێكی ئەم دونیاییە، ستەمكارێك هەبێت مرۆڤ بچەوسێنێتەوە دژی ئەو ستەمكارە دەوەستێتەوە. ئەوە ئازادیخواز نییە بۆ خۆلادان لە مەترسی ستەمكار، خەریكی پاراستنی حەوشەكەی ماڵی خۆی بێت و، بیەوێت بێباكانە سەری ستەمی ئەوبەر بكات. چارەسەر لای ئەم دەنگە ناشازانە نییە، رووبەرووبوونەوەش بەم دەنگە نامۆ و ناوچەییە ناكرێت، ئەوەی بیمارە تەنها شوێنێك نییە، تەواوی سیستەمەكەیە. نادادی، نەبوونی یاسا، پیسخۆری، وێرانكەری ئازادییەكان، لە ناو ماهییەتی سیستەمەكەدایە، لەناو ئایدۆلۆژیا باڵادەستەكەدایە. مرۆڤ گەر بیەوێت تێبكۆشێت لەپێناو ئازادییەكان و مافی خەڵكدا، دەبێت رووبەرووی تەواوی سیستەمە بیمارەكە بێتەوە، نەك شوێنێك ببینێت و شوێنێك نادیدەبگرێت. ( بەبروای من ئەوانەی رۆژێك لە رۆژان چوونەتە ناو سیستەمەكەوە، بەشێكن لە بیماری سیستەمەكە.)
تۆیەك كە ناتوانی سیستەمەكە وەك خۆی بناسیت و بیبینیت، بەم دونیابینیە ناوچەییە بچوكەی خۆتەوە، تێگەیشتن لەسەر ئازادی و ماف و مرۆڤ كورت مەكەرەوە بۆ شوێن. تۆیەك هێندە شەیدای فۆرمیت، لانیكەم دوو كتێبی باش بخوێنەوە لەسەر ماهییەتی ئایدۆلۆژیای باڵادەست و ستەمكار، پاشان وەرە تەفسیری دونیای ئازادی و ماف و ستەمكار بكە. ئەم دیدگا زۆر ناوچەییە نەك ناچێتە ناو وێستگەی بەرگری لە خەڵكەوە، بەڵكو دەبێتە خزمەتچی ئەو ستەمكارەی كە پێویستی بەرووبەرێكە تا ستەمی خۆی تێدا ئەنجام بدات. ئەم دیدە نوێترین فۆڕمی ئەو دیدە ئایدۆلۆژییە ناوچەیەیە كار بۆ بەردەوامی مانەوەی ستەمكار دەكات.
