عوسمان عومەر: ئایا ڕۆژو، پێش هاتنى ئیسلام هەبووە؟
بەو ئایەتە پیرۆزە دەست پێدەکەم ” يا ايها الذين امنو كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم. ئەوە یەکێکە لەو بەڵگانەى پێش هاتنى ئاینى ئیسلام بە رۆژوو بون هەبووە, هەروەک دەزانین رۆژوو روکنى دووەمە لە ئیسلام دا و لەخوا نزیکت دەکاتەوە, رۆژوو لاى میسریە کۆنەکان, بەنى ئیسرائیل و مەسیحیەکان و جولەکە هەبووە بەلام هەریەکەیان بەشێوەى خۆىان رۆژوویان گرتووە.
سەردەمى جاهیلیەت چۆن بووە؟
رەمەزان لەسەردەمى جاهیلیەت دا بەو ناوەى ئیستاى نەناسراوە, سەرجەم مانگە قەمەریەکان لەزمانى کۆنى عەرەبى دا (عەرەبى عاریبە عاد و ثەمود) بە(تاتل )ناسرابوو (تاتل)یش ماناى ئەوە دەگەیەنێ ئەو کەسەى ئاو لە بیرێک یا کارێزیک دەردەهێنێ ئەو مانگەش یەکێک بووە لەمانگەکانى زستان. ناوى مانگە قەمەریەکان لاى عەرەبە موستعرەبەکان 200 ساڵ پێش هاتنى ئیسلام گۆردراوە، ناوەکانیان بەپێى بارودۆخى کۆمەڵایەتى و ئاووهەوا دیاریکراون. دەگێرنەوە( کلاب بن موڕەى ) قورەیشى خاوەنى ناوى مانگە قەمەریەکانى ئیستایە لەوانە رەمەزان کاتى پەرەسەندنى گەرما بووە، بۆیە ناونراوە (رمضاء) و رەمەزان وابەستەکرا بە بەرۆژوو بونەوە و زۆر لێکدانەوە کراوە بۆناوى رەمەزان. لەکۆن دا یەکێک لەوانە وتراوە ( مانگى ناتق )کە لە نتەقەوە هاتووە، واتە جولاندنى شتێک لە شوێنى خۆى و لاببرێ و، لەناو مانگى ناتق شەوێک هەبووە گرنگترین شەوەکانى تەمەن بووە چۆن لەسەردەمى ئیسلام شەوێک هەیە بەناوى (لیلة القدر) دواتر ناوى مانگى ناتق لەسەر زاران نەماو بە رەمەزان ناوبراوە. مانگەکانیش لاى خودا دوانزەن. لێکدانەوەیەکى تریش بۆ ناوى رەمەزان کراوە ئەویش سوتاندنى تاوانەکانە, هەروەها (رمضت المكان ) واتە ئەو شتانەیە کە رۆژوەوان نابێ بیکات و لێیان دوور دەکەوێتەوە.
رۆژوو لاى میسریە کۆنەکان
لاى میسریە کۆنەکان رۆژوو وەک ئەرکیکى ئاینى بووە بە بڕواى ئەوان بۆ نزیک بونەوە بووە لە مردوەکانیان لە رێگاى نەخواردن و نەخواردنەوە، وایان لێکداوەتەوەو بروایان بەوە بووە کە مردووەکان نەدەخۆن و نەدەشخۆنەوە. دوو جۆر رۆژوو لاى میسریە کۆنەکان هەبووە یەکیان هەموو گەل بەرۆژوو دەبون بۆماوەى 70 رۆژ، تەنها سەوزەواتیان و، لەخواردنەوەش تەنها ئاوو بوو. جۆرێکى تر لە رۆژوو هەبووە لە ساڵێکدا 4 رۆژ و کاتەکانى دیاریکراوبوون خواردن و خواردنەوەیان تێدا نەدەخوارد، تەنانەت سەرجێی هاوسەرەکانیشیان نەدەکرد لە رۆژهەڵاتنەوە تا خۆر ئاوا بوون بوو، جۆریکى تر تایبەت بوو بەکاهینەکان ماوەکەى 40 رۆژ بوو باوەریان وابوو کە پیرۆزیان زیاتر دەکات.
بەرۆژوو بوونى بەنى ئیسرائیل
بە رۆژوو بوون لاى بەنى ئیسرائیل وەک نیشانەیەکى ماتەم و خەم و پەژارەبوو بۆ بیرکردنەوە لە گوناهو خراپەکاریى و تاوانانەى ئەنجامیان داوە, بە بیروباوەریى ئەوان لەکاتى رۆژوو گرتن دا، ئەو گوناهو ناخۆشیانەیان چیتر نایەتەوە ڕێ, لەساڵێکدا چەند رۆژێک بەرۆژوو دەبوون لەوانە رۆژووگرتنى پێش جەژنى دانان– تنصيب لە رۆژى 13ى ئادارەوە دەستى پێدەکرد. رۆژوویەکى تریان هەبوو ماوەى 3 هەفتە بوو لە 17ى حوزەیرانەوە تاکو 9ى ئاب, ئەم 3 هەفتەیە ناونرابوو هەفتەکانى ماتەم و رۆژووگرتن رۆژى یەکەم و دووەم و هەڤدەهەم رۆژ هەر لە حوزەیران باوەڕیان وابوو موسى(ر.خ) هەموو تابلۆکانى شەریعەتى تیکداوە, بەرۆژوو بونى 9ى ئاب بروایان وابوو ئەو رۆژەیە کە موسى (ر.خ)پەیکەر – هیکلى تیکداوە یاراستتر بتەکانى شکاندووە لەو رۆژنەدا تەورات دەخوێندرا و رۆژانى 2 شەممە و 5شەممە کۆتاى مانگ بەرۆژوو دەبوون پێى دەوترا رۆژى غفران واتە لێبوردن یا لێبوردەیی.
رۆژوو لاى جولەکە
جولەکە رۆژوویەکیان هەبووە خوداوەند لەسەرى فەرز کردون، ئەویش بەرۆژووبونى دەیەم رۆژ لە سونەتى خۆیان پێى وتراوە (تسرى)، رۆژوەکەیان لە خۆرئاوابونى رۆژى نۆیەم تا خۆرئاوابونى رۆژى دەیەم بووە، بەرۆژى کەفارەت ناوبراوە پێى ووتراوە (کبور). بەلام ئەحبارەکانیان 4 رۆژى تر بەرۆژوو دەبون ئەوانیش رۆژەکانى یەکەمى مانگەکانى چوارو پینج و حەوت و دەیەم بەپێى سونەتەکانى خۆیان، ئەمەش بۆ وەربیرکەوتنەوەى ڕووداوەکانى بیت المقدس بووە. رۆژوەیەکى تریان هەبووە پێى وتراوە رۆژى (بۆریم )بۆ یادى رزگار بونیان بووە لە تووڕەیی پاشاى عەجەمەکان لەشەرى ئەستیر. بۆ زانیاریى خوێنەرانى بەرێز نەصرانیەکانیش رۆژوویان هەبووە وەک جولەکەکان بەرۆژوو دەبوون.
رۆژوو لاى فەلەکان – مەسیحیەکان
لاى مەسیحیەکان 55 رۆژ بە رۆژوو دەبون، پێى دەوترا رۆژووى پیرۆز. هەروەها 43 رۆژى تریان هەبوو پێى دەوترا رۆژووى میلاد لەدایک بوون. 25 رۆژى تریان هەبوو پێى دەوترا رۆژى عەزرا, 15 تا 40 رۆژ هەبوو پێى دەوترا رۆژووى ( نێردراوان رسل ) رۆژوەکەیان نەخواردنى گۆشت و بەرهەمەکانى شیرەمەنى بوو.
کێ یەکەم کەس بووە بەرۆژوو بێ؟
بەپێى لێکدانەوەى هەندێ لە زاناکان بێت ئادەم و حەوا یەکەم کەس بوون کە بەرۆژوو بوون، چونکە نەهییان لەخواردنى ئەو دارە کرد، کە پێیان ووترا بوو تا خواوەند لێیان ببورێ. بەڵام بەپێى لێکدانەوەى هەندێ لە زاناکان و قورتوبى بێ نوح (ر.خ)یەکەم کەس بووە بەرۆژوو بێت دواى رزگار بونى لەکەشتیەکەى، بۆیە لە ئایەتەکەدا هاتووە “کما کتب على الذين من قبلكم ” کەواتە دەتوانین بڵێین: بەرۆژوو بون تایبەت نەبووە بە پێغەمبەرمان (ص) چونکە لەسەردەمى نوحەوە فەرزکراوە.
بەپێى دائرە المعارف الاسلامیە ج 17 لاپەرە 5197 تێیدا هاتووە، وەک گێرانەوەکانى یەهود دەلێن: شەریعەتى موسى (ر.خ )کەفارەت، واتە عاشورا، لەو رۆژەوە رەمەزان پەیدا بووە. رۆژى کەفارەت، نەریەتێکى کۆن بووە لاى جولەکەکان لە جەزیرەى عەرەبى بە عاشورا ناونراوە، 10 رۆژ بووە. وەک لەسورەتى بەقرە دەفەرموێ: (ایام معدودات نەک مانگێکى تەواو )ئەمەش گونجاوە لەگەڵ رۆژەکانە تەوبە لاى جولەکە.
صحیح بوخارى لەزمانى عائیشە (ر.خ) دەگێرێتەوە و دەڵێت: فەرمویەتى هەموو قورەیش لەسەردەمى جاهیلیەت لە عاشورادا بەرۆژوو دەبوون. هەروەها پێغەمبەریش(ص) هەتا دواى کوچ کردنیش بۆ مەدینە، بەرۆژوو دەبوو. بەلام کە مانگى رەمەزان هات و کرا بەفەرزێک، ئیتر ئەویش وازى لە رۆژوو بونى عاشورا هێناوە. دائرەى معارفى ئیسلامى ج 21 لاپەرە 6666 هاتوە لەسورەتى بەقرە نەسخى رۆژى عاشورا کراوە و بەرۆژوو بونى مانگى رەمەزان لەسالى دووەمى کۆچیەوە بەسەر موسلمانان دا فەرز کراو بوو بە روکنێک لە روکنەکان ئاینى ئیسلام. 7 جار لەچەند شوێنى جیاواز باسى رۆژوو لە قورئانى پیرۆزدا هاتوە لەوانە” انى نذرت للرحمن صوما فلم اكلم اليوم انسيا”. کەواتە بەرۆژوو بوون خواپەرستیەکى کۆنە لەگەلان و نەتەوەکانى تردا هەبووە گواستراوەتەوە بۆ نەتەو گەلانى تر.
هەموو کتێبە پیرۆزەکانى وەک صحف ابراهیم لە 1ى رەمەزان هاتۆتە خوارەوە, تەورات لە6ى رەمەزان و زەبور لە 13ى رەمەزان و ئینجیل لە 13ى رەمەزان و قورئانى پیرۆزیش لە 24ى رەمەزان هاتوتە خوارەوە. لەکۆتاییدا دەگەینە ئەوەى بلێین: دوو جۆر رۆژوو هەیە یەکێکیان ئەوەىە وەک لەمانگى رەمەزان دا بەسەر موسلمانان دا فەرز کراوە، لەومانگەدا جۆرى دووەمى رۆژوو ئەوەیە، کە دەست لەتاوانکاریى و دزى و درۆکردن و خۆبەگەورە زانین و گەندەڵى و برسىکردنى گەل و کیشە بۆ نانەوەو قەیران بۆدروستکردن هەڵگریت.
تێبینى: لەچەند سەرچاوەیەکى ئەنتەرنێت وەرگیراوەو ئامادەکراوە.
