بەهرۆز جەعفەر: یەکێتى و دوو ڕیان” بەرهەمى هیواو هیواى بێ بەرهەم.
بەپێی تیۆرە کۆمەڵایەتیە هاوچەرخەکان، لەناویاندا “کارل مارکس”، هیچ ڕووداوێک لەخۆیەوە ڕوونادات، هەموو ڕووداوێک ڕەنگ و بۆنى لە پێش خۆیەوە وەرگرتووە، تەنانەت لایانوایە ڕووداوە گەورەکان بۆیە گەورەن، چونکە ئاوسن بەڕووداوەکانى سەت ساڵى پێش خۆیان. ڕووخانى یەکێتى سۆڤیەت بەرئەنجامى زیاد لەسەت ساڵى ململانێى سۆشیالیزم و سەرمایەداریی بو، لەگەڵیشیدا شەڕى کەنداو لە ساڵى (1991) ئەنجامەکەى کرانەوەى ناوچەکە بوو بەڕووى جیهاندا. (11ى سێپتەمبەر 2001) هۆکارەکەى چەکوش وەشاندنى سەت ساڵى ڕابردووى خۆرئاوا بو لە لەخۆرهەڵات، بەهارى عەرەبى بەرئەنجامى داڕمانى ڕۆڵى دەوڵەت و نەمانى دەورى کۆمەڵایەتى و یاسایی وڵاتانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست بو، هاتنى دەوڵەتى ئیسلامى بۆ عێراق و سوریا بەرئەنجامى ڕووداوەکانى بەهارى عەرەبى بو، بەدڵنیاییەوە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست دواى داعش بریتى ئەبێت لە هەژانێکى گەورەتر و، قۆناغى دواى داعش لە سەرەتاوە بۆ کۆتایی سەرلەنوێ ڕێکخستنەوەى هاوکێشە ئەمنى و سیاسیی و جوگرافییەکانە، کوردیش لەمە بەدەر نییە.
گریمانەى ئەم نوسینە لەوە گەورەترە، کە باس لە کاراکتەرێکى ناو مەکتەبى سیاسیی، یاخود ڕێکخستنەکانى ناوەوەو دەرەوەى ئەو حزبە بکات، لەگەڵ ئەوەشدا دەست ناپارێزێت لە دەستنشانکردنى کڕۆکى کەموکورتییەکان، بەتایبەت ڕۆئەچێتە ناو ئایندەى ململانێکانى ناو حزبێکى دیار” یەکێتى نیشتیمانى کوردستان” کە نزیکەى دە ساڵە حزبێکە بە ناتەندروستى ئامادەیە و ناوەندێکى بڕیارى نییە.
یەکێتى: دووکانى عەتار و دوو قاڵب سابون
زەمانى کۆن، کە شایی و لۆغان بووە، لەسەر چەم و بن دار، کفتەیان داوە بەخەڵک، کفتەش یەک لەو خواردنە دەگمەنانە بووە، کەبەر دەست و دەم نە ئەکەوت، وەختێ “بوک” ـە خان ئەهێنن لەبن دار داى ئەنەن و، عێل و عەشرەت، ماڵى بوک و ماڵى زاواش بەهۆى کفتە خواردنەوە بوکەخانیان بیر ئەچێتەوە، تا ئێوارە تاریک دادێ هەر کفتە ئەخۆن، بوکى برسى و تەنها دەمەو ئێوارە ئەکەوێتەوە یاد، پێی ئەڵێن: حازرى بۆ ژوورى زاوا”. لەجوانترین وەڵاما ئەویش ئەڵێ: کێ کفتەى خواردووە با ئەو بچێ بۆ ژوورى زاوا”. ئەوە چەن ساڵێکە جەماعەتێک خوازیارن، یەکێتى تەنها پەنجا کەسى بمێنێتەوە، نەک نیو ملیۆن دەنگدەرو جەماوەر، بەو مەرجەى دامو دەستگەى ئاسایش و پارەو داهات و کۆمپانیاکان لە بن دەستى خۆیان بێت، ئەوان یەکێتیەکیان ئەوێ قاعیدەو قیادەى سەت کەسێک بێت، بەو مەرجەى بکوژو کوژراو هەر خۆیان بن!. ئێستا، کە زروفى نێودەوڵەتى، عێراقیی، کوردستانى، حزبیی، بیرى خستونەتەوە، ئەم بارە بەوان ناڕانرێت و، ئێوارەیەو تاریک داهاتووە، داوا لە هاوڵاتیەکى سادە، لە گۆڕان، لەپارتى ، لە ” بەرهەم ساڵح” ئەکەن، ئیشەکەیان بۆ ساخ بکاتەوە.
ڕۆژێکیان “هیرۆ برایم ئەحمەد” کە میراتگرى ماڵى تاڵەبانییە، بە هەڵەداوان، خۆی کردووە، بەماڵى “کۆسرەت ڕەسوڵ” دا، تا هیچ نەبێت ئەو وەفدەى پارتى دیموکراتى کوردستان، کە ڕۆژى دواتر دێت، بچێتە پێشوازى، دواى قەدەرێکى زۆر ” کۆسرەت ڕسوڵ” ڕازى ئەبێ و، هەم ئەچێتەوە مەکتەبى سیاسیی و، هەم بڕیار ئەدات، کە ئەو پێشوازى لەوەفدى پارتى بکات. بۆ سبەى وەفدەکەى پارتى پێش ئەوەى بگەنە ناو شارى سولەیمانى، ” شاناز ئیبراهیم ئەحمەد” وتارێک لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بڵاوئەکاتەوە، ئەنوسێ ” سەرکردایەتى یەکێتى ڕەدوو کەوتن”!. ئیتر بەدوایدا ” کۆسرەت ڕەسوڵ” ئەدرێتە بەر نەشتەرى ڕەخنەو تەشهیر…!. بێئەوەى بزانن ئەودیوى شتەکان چییە، مەحمود دەروێش وتەنى ” اننی ارتشف القبلە من حد السکاکین”.. ” تواناى هەڵلوشینى ماچم هەیە لەو کاتەى تیغێکى تیژ ئەهێنن لێوم ببڕنەوە”. بە درک کردنى دنیاى ئەودیوى تیغە تیژەکان، مرۆڤ لانى کەم پێى ئەکرێ دەست بەربداو بڵێ ئەم یارییە ئاوها بەردەوام نابێ، ئاوها ئیش ناڕوا..
یەکێتى و گۆڕانێکى ڕیشەیی
لە ساڵى (1964 ەوە بۆ 2006)، نزیکەى نیو سەدە بنەماڵەى بارزانى و ئیبراهیم ئەحمەد” بە ماڵى تاڵەبانییەوە” سەرکردایەتى خوشک کوژیی و براکوژییان کردووە، بەرپرسیارن لە لەناوچونى دەیەها هەزار گەنجى ئەم ووڵاتە، سەرهەڵگرتنى هەزارەها ڕۆڵەى ئەم نیشتمانەو، خنکانى سەدەها هاونیشتیمانى لە ئاوەکانى دەریاى ناوەڕاستدا، لەدواى ساڵى (2006) یشەوە کە وەزارەتى سامانە سروشتیەکان دامەزراوە، ئەم دوو بنەماڵەیە ” بە ئیعترافى خۆیان” بەرپرسیاریى سەرەکین لە گەندەڵیەکان و، هەروەها دەست لەکارکێشانەوەو وازپێهێنانى دەیان کادریى کارامەو تێکۆشەر.
ئەم قەیرانانەى ئێستا لەهەرێمى کوردستان هەیە، مێژووەکەى ناگەڕێتەوە بۆ بڕینى بودجە لەلایەن بەغداوەو، هاتنى داعش و ئاوارەکان بۆ کوردستان، مێژووى ئەم کارەساتە ئابوریی و کۆمەڵایەتى و سیاسییانە، بۆ پەنجا ساڵى پڕ لە بێ بەهایی ئەگەڕێتەوە، بێ بەهایی وەک ئەوەى ” برایم جەلال” لە کتێبەکەیدا، ئەگێڕێتەوە ” لە کاتى شۆڕشدا بە فیشەک مانگایان ئەکوشت بۆ جگەرەکەى، گۆشتەکەیان نە ئەخوارد”!. بێ سەلیقەیی سیاسیی وەک ئەوەى ” پشکۆ نەجمەدین” لە کتێبەکەیدا ئەگێڕێتەوە” مام جەلال” وتویەتى: هیچ متمانەیەکم بە بەرپرسەکانى خۆمان نەبووە، بۆیە مفاوەزاتم لەگەڵ بەغدا درێژە پێ ئەدا، مام جەلال بەچاوى خۆى بینیویەتى کە بەرپرس خەریکى تاڵانى بووە سەلاجەى داوە بۆ کۆڵیا، بردوویەتى”….!.
کەواتە، یەکێتى نیشتیمانى کوردستان (ئەگەر فریا بکەوێ) پێویستى بە گۆڕانێکى ڕیشەیی هەیە، ئەم ئەزمونە لەسەرەتاوە بۆ کۆتایی دزیی و تاڵانى و بێ مروەتى بەرهەم ئەهێنى و هیچى تر…!. لەناو سەرکردایەتى و مەکتەبى سیاسیی و ناوەندی یەکێتى دا، دەیان کەسى ملیۆنێرى سیاسیی هەیەو، قاتێکى کوردیی کردۆتە بەر، هیچ وەزیفەیەکى تر لەم ژینە فێر نەبووەو نازانێ، پێی بڵێ ” تۆچیت”..؟. ئەڵێ ” من سیاسییم”.!. سیاسیی چییە؟. .. نازانێ.. نازانێ سیاسیی بەو پێیەى لە فەرهەنگى زانستى سیاسیی و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکان دا هەیە یانى چى !.
گریمانەى کەوتنى یەکێتى
سێ گریمانە، لە کۆتاییدا ئەبنە سیناریۆى بەهێز بۆ کەوتنى یەکێتى نیشتیمانى کوردستان (ناوەندەکانى یەکێتى ئەتوانن وەک سوودێک بۆ خۆیان ئەم سیناریۆیانە لێک بدەنەوە).
یەکەم: دۆخى ئێستاى هەرێمى کوردستان و، بێزارى و گوزەرانى خەڵک، هەروا بەردەوام نابێت و درێژە ناکێشێ، ئەمە بۆ یەکێتى دووقات ئەکەوێ، چونکە یەکەى فیکر و یەکەى کار و بڕیار لەم حزبەدا نزیکەى دە ساڵە مردووە. ئیمپراتۆریەتى ساسانى، ئیمپراتۆریەتى عوسمانى، یەکێتى سۆڤیەت، ئەو سێ زلهێزەى مێژوون، کە هەرسێکیان گەندەڵى و بێ ئاگایی لە ڕەعیەت هۆکارى سەرەکى کەوتن یان بوو. ئیمڕۆکە لە زۆنى یەکێتى دا، چۆن لێکى بدەیتەوە ” ئاشى دزەو، مافیا ئەیگێڕێ”.
دووەم: مادام ناوچەکە کەوتۆتە بەردەم گۆڕانکاریی، ئەمریکا- ئیسرائیل- کەنداو، بەهەموو توانایان کەوتۆنەتە ئیحتیواکردنى ئێران، کەواتە گۆڕانکاریی لەئێران ڕاستەوخۆ گۆڕانکارییە لە هەرێمى کوردستان، بەتایبەت ناوچەى سولەیمانى و کەرکوک. بەپێی جموجوڵى بارەگاى نەتەوە یەکگرتوەکان لەعێراق و نوێنەرایەتى هاوپەیمانان، وا دەرئەکەوێ کە بەدواى: دەنگى تازە، هێزى نوێ، پرۆژەى نوێ دا ئەگەڕێن، تا فەندى بکەن، بەمانایەکى تر بەدواى هێزێکى تازەدا ئەگەڕێن تا قسەى لەگەڵدا بکەن، چونکە کەسى وا لەم زۆنى سەوزو نیللییە نییەو نەماوە قسەى لەگەڵ بکەن.
سێهەم: یەکێتى جوگرافیاى نەماوە بۆ کارکردن، لە کۆتایی هەفتاکاندا ئەیتوانى بچێتە بادینان و لە زێ دەرباز بێت، ئێستا لە دێگەڵە دەرباز نابن، جێگرى سەرۆکى حکومەت ” قوباد تاڵەبانى” هیچ کارەو هیچ هەڵوێستە لەگەڵ پارتى دا. بۆ مەرامى خێزانى نەک حزبیی و نیشتیمانى، تایبەت ” هیرۆ برایم ئەحمەد” سەردانى ” بارزانى” کردووە بۆچى؟. بۆئەوەى فراکسیۆنى پارتى لەبەغدا دەنگ نەدەن بە ” بەرهەم ساڵەح” ببێتە سەرۆک کۆمار، ئەمانیش وەک یەکێتى هیچ هەڵوێستێکیان بەرانبەر کێشەى سەرۆکایەتى هەرێم نابێت!. قووڵایی ستراتیژیی یەکێتى کەرکوکە، کەرکوک بەدەستى گروپێک مافیاى جۆراوجۆرەوە دە ساڵە کەوتۆتە بەر تاڵانى و شڕەخۆرییەکى ئاشکراو ترسناک!. جگەلەوەى ئایندەى کەرکوک خۆى لە بەردەم لە دەستدانە، وەکو ” کۆجۆ” لە شنگال. قووڵاییەکى تریى ناوچەى سولەیمانى و چەمچەماڵ و گەرمیانە، ئەم ناوچەیە هى یەکێتى نییە بەتەنها، بەڵکو بزوتنەوەى گۆڕانى لێیە، یەکگرتوو کۆمەڵى لێیە، پارتى لێیە، خەڵکى بێزار و بێلایەنى لێیە، ئێرانى لێیە و….. تادوایی. ئینجا بەمشێوەیە خەڵک بۆچى بە دواى یەکێتى بکەوێ…؟. قسەیەکى پێ نییە بۆ ووتن جگە لە حیکایەتەکانى سى چل ساڵ پێش ئێستا، هەر کەسێکیش لە ڕابردوودا قسەیەکى پێ بووە، سەت و یەک بەزمى بۆ دروستکراوە، تا لەیەکێتى وەدەر بنرێت.
ئەبێت، یەکێتیەکان دان بەوەدا بنێن، ئەمە یەکێتى نییە، کە لە زۆنەکەیدا شەو نییە ڕومانەو نارنجۆک نەکرێتە ماڵى کەسێکەوە، ئەوە بەعس بوو، ئەگەر تاوانبار لەماڵ نەبوایە، برایەک یان باوکێکیان لەگەڵ خۆیان ئەبرد!. ئەوە ڕێبازەکەى مام نەبو…. نییە…!.
بەرهەم ساڵح و هیوایەکى نوێ
وەک نزیکترین کەس و ئاگادارترین ڕۆژنامەنووس لە کاروبارەکانى دیوانى چاودێریی دارایی و سەرۆکى پێشووى ئەو دیوانە، شەهادەتى ئەوە هەیە کە ” بەرهەم ساڵح” تاکە بەرپرس و سەرۆکى حکومەتە کە هیچ شتێکى ئەوتۆى لەسەر نییە لە بارەى گەندەڵى و بە هەدەردانى دارایی ووڵاتەوە. ” بەرهەم ساڵح” ئەزمونى چل ساڵ کارکردنى لە یەکێتى و، لە حوکمڕانى هەرێم و بەغدا، لە پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان هەیە، دەیان گروپى ڕۆشنبیر و سەدان تێکۆشەرى دێرینى مەحرومکراوى لە دەورە، دەیان هەزار گەنجى خوێنەوار و، تیمى مرۆیی، کە خۆى هانى داون و پێی گەیاندون، ئامادەن خزمەت بە بیرۆکەکانى بکەن. ئەختەبوتى میدیاى ناوخۆیی و جیهانییە. لەکۆتایی ساڵى (2013) ەوە بەرپرسیارێتى خۆى لەناو (ی، ن، ک) هەڵپەساردووە و، هۆیەکانى ئەمەش دیار کەوتن.
هەروا ئاسان نییە ” بەرهەم ساڵح” بگەڕێتەوە ناو یەکێتى و، یەکێتیش ئەو حزبە بێت کە بەرپرسەکانى لە کەرکوک خەریکى نەقلەى نەوت و سەرانە وەرگرتن بن، خەریکى ئەوە بن هەزارەها دۆنمى زەوى لە دەست داعش ڕزگارکراو داگیربکەن. ئاسان نییە ” بەرهەم ساڵح” بگەڕێتەوە ناو یەکێتیەک کە نوێنەرەکەى لە حکومەت دا نەتوانێ: ئاو، کارەبا، دامەزراندن، ئاسایش، داوەرى، بۆ خەڵک فەراهەم بکات. ئاسان نییە “بەرهەم ساڵح” بگەڕێتەوە ناو یەکێتیەک نیوەیان شەریکى پارتى و، نیوەکەى تریان خەریکى کڕینى هەڵسوڕاوەکانى بزوتنەوەى گۆڕان بن، تا لە کۆنگرە دەنگەکەیان بەکاربهێنن و جەماعەتێک پێی بچنە مەکتەبى سیاسییەوە.!. کەسێک ئیشەکەى لە دەرەوەى ووڵاتەو لەناوەوە سەرقاڵى ئاشووب بێت!. بیانەوێ گەلەکۆمەکى لێ بکەن و، لە فەیسبوکا پەلامارى بەن!.
لێرەدا، بەرهەم ساڵح کاراکتەرێکى دەوڵەتى گرنگە، لەبەر دوو هۆ:
یەکێکیان: بۆ بەردەوامبونى ئاشتى، چونکە دواى دروستبونى دەوڵەتیش بە پێی حەتمیەت و نمونە تەئریخیەکان، کورد شەڕێکی دیکەى ناوخۆى لەبەردەم ماوە.
دووەمیان: بۆ هاوپەیمانیەکى نیشتیمانى، جا ئەم هاوپەیمانێتیە لەناو یەکێتیەوە دەستى پێ بکا، یان لە دەرەوەى یەکێتى، هاوپەیمانێتى چۆن؟. ئەو نوێژ ناکا، ئیسلامییەک ئەیکا، ئەو لیبراڵە، ئەمى تریان دژە لیبراڵ، ئەو هەرچییەکەو، ئەوانى تریش هەرچییەک، گرنگ ئەوەیە هەردوولا یان چوار لا بڕوایان بە چاکسازیی نیشتیمانى و دادپەروەرى و ئازادیی هەیە، گرنگ ئەوەیە هەموویان بڕوایان بە سەرپێخستنى ئاکادیمیا هەیە لە برى فەوج و سریەى خێڵەکان و، پاڵپشتى کردنى سەدان لە یاسا ڕاکردوو. کۆمەڵگە بۆیە حاکمەکان هەڵ ئەبژێرێ بە پێی “هۆبز و لۆک” بۆئەوەى بەڕێوەى ببەن، بۆ ئەوەى لە حاڵەتى پێویستدا کۆیان بکاتەوە، نەک پەرت یان بکات.
پۆڵەندا، لەجەنگى جیهانى دووەمدا نزیکەى (6) شەش ملیۆن کەسیان لێ مرد، لە ماوەى (1945-1991) شوێن خراو، یان شوێنکەوتەى یەکێتى سۆڤیەت بو، کە سۆڤیەت ڕووخا، نزیکەى (35) ملیۆن هاوڵاتى بێ خاوەن مانەوە، تەرتەو وەرتە بوون، بەشى زۆرى ئافرەتەکانى شەرقى ئۆروپا کەوتنە مەلهاکانى جیهان، لە ناکاو کابرایەکى نەقابى کرێکاران، هیچى واش نەبو، هات هەموویانى کۆکردەوەو، وتارێکى خوێندەوەو، هەر خۆشى بوو بە سەرۆکیان. ئیمڕۆکە پۆڵەندا یەکێکە لە ئەندامە قەشەنگ و پیشەسازییەکانى ئۆروپا. جۆرجیا ساڵى (1991) لەناوچەى قەوقاز لە ئۆراسیا سەربەخۆیی خۆى ڕاگەیاند، لەو دەمە بە بارودۆخێکى زۆر دژوارى سیاسیی و ئابورییدا گوزەریان ئەکرد، ئەگەر بیریان لە تەنها یەک خاڵى نەرێنى ئەو سەربەخۆییە کردبایەوە، دوور نییە شکستى گەورەیان خواردبا، ئیمڕۆکە جۆرجیا (5) ملیۆن دانیشتوانى هەیەو، ناوەندێکى گەورەى زانستى و گەشتوگوزارە.
دوا ووتە:
یەکێک بەنیازبووە، ئەندامێکى مەکتەبى سیاسیی و سەرکردایەتیەک و پەرلەمانتارێکى پێشووى هەرێمى کوردستان، ئیغتیالى سیاسیی بکات، بۆیە مەکتەب سیاسییەکە دەستى لەکارکێشایەوەو، چووەوە زێدى باوباپیرانى خۆى!. یەکێکى تر ئاڵا لە کەرکوک هەڵ ئەکات، یەکەکەى تر لە نورى مالیکى خۆى نزیک ئەکاتەوە، یەکێکى تریان ئەچێتە ئێران، ئەمیان لەگەڵ ڕیفراندۆمە، ئەویان دژى ڕیفراندۆمە، هەندێک بەڵینى بە ئەم و ئەوى دەرەکى داوە دژى هەر پرۆژەیەکى بارزانى بێت. هەندێکى تر کار بۆ ڕێککەوتن لەگەڵ پارتى ئەکات، هەندەکەى تر لەگەڵ گۆڕان. زۆرینەیەکیش تووشى ” نوستالۆژیا” بوون و لە بێئومێدیدا حەیران ئەچڕن!.
کوردستان و یەکێتى، دۆزى ڕەواى کورد، ئەوە ئەهێنێت، کە تەکبیرى ڕێى نەجاتى بۆ بدۆزرێتەوە، دوور لە ململانێی حزبیی و دەستەگەرى ستراتیژێکى نیشتیمانى و، لەهەناویشیدا ستراتیجێکى ئابوریی و سەربازیی تۆکمەى بۆ دابڕێژرێت، تەرکیزى یەکتر نەکوژن و، ژیانێکى شایستەو پارێزراو بۆ هاونیشتیمانیەکانى دابین بکرێت، ئەگەر خێرا ناوچەى سولەیمانى و کەرکوک کێشەکانى چارەسەر نەکرێت، بێ شک دوو ئەگەر بەڕێوەیە، یان هێزى سیاسیی بەپێی زەرورەت لەم ناوچەیە دروست ئەبێت و، تەکانێکى گەورە بە دۆخى هەرێمى کوردستان ئەدات، وە یاخود ئەگەر هێزى سیاسیی دروست نەبێت و خێرا بۆشاییەکان پڕ نەبێتەوەو گرفتەکان چارەسەر نەبن، ئەم ناوچەیە فریاى ڕیفراندۆم ناکەوێت، واتە ئاسایشى ناوچەى سولەیمانى و دەوروبەرى بەشێوەیەکى نەخوازراو بەهۆى ئەو باهۆزە ئیقلیمیەى کە هەیە تێک ئەچێت و، کارەساتى گەورەى مرۆیی و نیشتیمانى لێ ئەکەوێتەوە.
