عەتا قەرەداخی: کورد بەرەو دەوڵەت!
کۆمەڵگەى تەندرووست لە پەرەسەندنی سرووشتی خۆیدا دەگات بەئاستی بەرهەمهێنان و بنیادنانی بەرزترین دامەزراوەى خۆى کە ئەویش دەوڵەتە. لەپاڵ ئەم تێزە کۆمەڵناسیەدا، هەندێ کۆمەڵگەش بڕیارى سیاسی دەوڵەتانی بڕیار بەدەست دەوڵەتی بۆ درووست کردوون. ئەگەر لە رووى پەرەسەندنی کۆمەڵایەتیەوە سەیر بکەین ئەوا چەندین دەروازە هەیە بۆ ئەوەى لێیانەوە کۆمەڵگە بگاتە ئاستی درووستکردنی دەوڵەت.
لە روانگەى تیۆریى هیگڵەوە کۆمەڵگە لە خێزانەوە دەست پێدەکات و بە کۆمەڵگەى مەدەنیدا تێدەپەڕێت و دەگات بە ئاستی درووستکردنی دەوڵەت. یان لە روانگەى رۆحی گشتی کۆمەڵگەوە، دەشێ رۆحی گشتی کۆمەڵگە لە کردارى یەکبوون و یەکگرتندا بەرەو بڵندبوون بچێت و لە درووستکردنی دامەزراوەى دەوڵەتدا بتوانێت گوزارشت لە خۆى بکات. لە پێش ئەویش کۆمەڵناسی ئیسلامی ئیبن خەلدوون پێی وایە دامەزراوەى خێڵ و عەشیرەت لە رێگاى بەهێزبوون و لە هەمان کاتدا کرانەوەى پەیوەندییەکانی خوێن و دەمارەوە کە بنەماى سەرەکی دامەزراوەکانی خێڵ و عەشیرەتن، دەتوانرێت فیدراسیۆنی خێڵ پێکبێت و ئەو فیدراسیۆنەش کە بریتیە لە یەکێتی خێڵەکان، پایەکانی دەوڵەتی خێڵ پێکبهێن و دەوڵەت لە کۆمەڵگە خێڵایەتیەکاندا لەم دەروازەوە درووستبووە. دەوڵەتی بابلی و ئەکەدی و ئاشوورى و مید نموونەى ئەم جۆرە دەوڵەتانەن. هەروەک ئایین بووەتە دەروازە بۆ پێکهێنانی هەندێ دەوڵەت کە دیارترینی ئەو دەوڵەتانەش لە مێژووى ئیسلامدا پێکهێنانی دەوڵەتی ئیسلامیە لە یەکەم دەوڵەتی سەردەمی راشیدینەوە بۆ ئەمەوى و عەباسی و سەفەوی و عوسمانی و قاجارى و… تاد. هەروەها ئایینی جولەکە بنەماى سەرەکی پێکهاتنی دەوڵەتی ئیسرائیل بووە.
لە روانگەى تیۆرى مارکسیزمیشەوە کە ئابوورى بزوێنەرى مێژووە، چینی ناوەند وەکو چینێکی کۆمەڵایەتی بەرهەمهێن و بنیادنەرى دەوڵەتە، کە ئەو دەوڵەتەش دەوڵەتی چینی ناوەند یان دەوڵەتی نەتەوەیە. بێگومان بۆچوونی لەو جۆرەش هەیە کە پێی وایە دەوڵەتی هیند لە مێژوودا لەپاڵ پایە کۆمەڵایەتیەکانی ترى پێکهێنانی دەوڵەتدا، سرووشتی هیندیستان بەشدارە لەبەرهەمهێنانی ئەو دامەزراوەدا. رەنگە ئێستا کۆمەڵگەى کوردى بەرەو ئەو قۆناغە هەنگاو بنێت کە زۆرینەى ئەو رەگەزانەى یان دەروازانەى باسمانکردن بەجۆرێک تیایدا بەرەو ئامادەبوون بچن. واتە لە رووى کۆمەڵایەتیەوە پێشخانی درووستبوونی دەوڵەت روو لە ئامادەبوونە. جێگاى خۆیەتی ئاماژەش بۆ ئەوە بکەین کە دەوڵەت تاکە کەس درووستی کردبێت یان خێڵ و عەشیرەت، یان ئایین، یان چینێکی کۆمەڵایەتی، یان حیزب و ئایدیۆلۆجیایەک یان نەتەوەیەک، هیچ کام لەو دەوڵەتانە بە دیموکراسی درووستنەبوون و دەوڵەتی هاووڵاتی نەبوون، بەڵکو دواتر بە خەباتی خەڵک دیموکراسی درووستبووە، دەوڵەتی هاووڵاتیش نەبوون، بەڵکو خەباتی هاووڵاتیان و دانانی دەستوورو یاسا بووەتە پارێزەرى مافەکانی هاووڵاتی و دەوڵەتی تا ئەندازەیەک لە پیادەکردنی دەسەڵاتە زۆرو تووندەکانی خاوکردووەتەوەو رێی لێگرتووە.
دیارە لە رووى کۆمەڵناسیەوە کورد لە هیچ کام لەم دەروازانەى لەسەرەوە ئاماژەمان بۆ کردن نەیتوانیووە دەوڵەت درووست بکات. هەروەک پێشتر ئێمە باسی ئەوەمان کردووە لەبەرئەوەى کۆمەڵگەى کوردی پەرەسەندنێکی شێواوی هەبووە، لە بەرزترین ئاستی گەشەکردنیدا دامەزراوەى میرنشینی درووست کردووە، کە دیارە بەراورد بە دەوڵەت، میرنشین دامەزراوەیەکی ناکامڵە. هەڵەبەت ئاشکرایە چەندین کۆمەڵگەى تریش هەبوون لە مێژوودا کە هەمان بارودۆخی کوردیان هەبووە لە رووى پەرەسەندنەوە، بەڵام لە رێگاى ترەوە گەیشتوون یان گەیەندراونەتە ئاستێک کە دامەزراوەى دەوڵەتیان بۆ درووست بکرێت، ئەویش بە بڕیارى سیاسی دەوڵەتانی بڕیار بەدەست، واتە دەوڵەتیان بۆ درووستکراوە، نەک لە رووى پەرەسەندنی کۆمەڵایەتیەوە گەیشتبنە ئاستی پێکهێنانی دەوڵەت. نموونەى زۆرێک لەو دەوڵەتە بە ناو نەتەوەییانەى لە دواى جەنگی جیهانی یەکەم لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا یان لەسەر پاشماوەى دەوڵەتی عوسمانی درووستکران. لە نموونەى ئەوانەش دەوڵەتی نوێی عێراق و سوریاو لوبنان و ئۆردون و دەوڵەتان و میرنشینەکانی کەنداو…تاد، کە لە رووى پەرەسەندنی کۆمەڵایەتیانەوە کۆمەڵگەکانی ئەوان لە کوردى پێشکەوتووتر نەبوون، بەڵام جووتبوونی بەرژەوەندى ئەو جوگرافیایانە لەگەڵ بەرژەوەندى دەوڵەتانی بڕیاربەدەستدا، بە تایبەتی ئیمپریالیزمی بەریتانیاى دوژمنی گەلان و ئازادى هۆکارى درووستکردنی دەوڵەتانی ناوچەکە بوو بۆ بەرژەوەندى خۆى، کە ئەو هەلەى بۆ ئەوان رەخسێنرا ئەوکات بۆ کورد نەڕەخسێنراو دژایەتیش کرا، کە دیارە خراپ کارکردنی کورد خۆیشی و باش تێنەگەیشتنی لە رەوتی سیاسی ئەو کاتە و لەسەروبەندی جەنگی یەکەم و پاش جەنگیشدا لەو رووەوە دەورى بینیووە.
ئێستا سەدەیەک بەسەر جەنگی جیهانی یەکەم و سایکس بیکۆدا تێدەپەڕیووە، کە نەخشەى رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بەو شێوەیەى ئێستا داڕشت و چەندین دەوڵەتی لە ناوچەکەدا درووست کردو، کورد بوو بە قوربانی لەو پەیماننامەیەداو کرایە کۆڵۆنیەکی نێودەوڵەتی. کەواتە ئەوەى ئاشکرایە دەوڵەتانی ناوچەکە کە دواترو تاکو ئێستاش زۆریان وەکو دەوڵەتی نەتەوەیی خۆیان دەناسێنن، بەرهەمی پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەکانیان نین، بەڵکو دەوڵەتی بە بڕیار درووستکراون. ئێستا پرسیار ئەوەیە ئایا لە ئێستادا لە رووى کۆمەڵایەتیەوە کورد چەند قۆناغ لە کۆمەڵگەکانی هەموو ئەو دەوڵەتانە پێشکەوتووترە کە ئەو کات دەوڵەتیان بۆ درووستکردن و تەنانەت هەندێکیانیان کرد بە فەرمانڕەواى بەشێکی فراوانی کوردستان لە باشوورو لە رۆژئاوا. هەروەها لە رووى سیاسی و ئامادەبوونەوە کورد لە ناوچەکەدا ئێستا ئامادەبوونێکی دیارى هەیەو بە تایبەتیش دواى بەرەو شکستچوونی هەردوو دەوڵەتی عێراق و سووریاو دەرکەوتنیان وەکو دوو دەوڵەتی شکستخواردووى تائیفی هەڕەشە بۆ سەر ئازادى و سادەترین بنەماکانی ژیانی هاووڵاتی. ئێستا چاوەڕوانی سەرلەنوێ داڕشتنەوەى نەخشەى جوگرافیاى سیاسی ناوچەکە دەکرێت، بۆیە ناشێت چاوەڕوانی ئەوە بکرێت کە کورد لە باشوورى کوردستان وەکو ئەوەى ئێستا لەم بارە شلۆقەدا بمێنێتەوە، واتە ئەو بارەى نە دەوڵەتە و نە زەمانەتێکیش هەیە بۆ پاراستنی هەتاهەتایی لەبارێکی وەهادا کە وەکو راوەستانە لەسەر خاڵی شلۆق. ئێستا ئەو کاتەیە کە کورد پێویستی بە بڕیاردانی بوێرانە هەیە کە ئەویش بڕیاردانی درووستکردنی دەوڵەتە. دیارە ئەوە ئاشکرایە کە بڕیارێکی لەم جۆرەش جۆرێک لە سەرکێشی دەوێت، واتە دەبێ چاوەڕوانی ئەوە بکەین ئەگەر کورد لە باشوور ئێستا دەوڵەت درووست بکات، ئەگەرى ئەوەى هەیە رووبەڕووى فشارو کاردانەوەى کاتیی دەوڵەتانی دەوروبەر ببێتەوە بە تایبەتی پاشماوەى هەردوو ئیمپراتۆرەکەى رابردوو واتە ئێران و توورک. بەڵام ئەمە ماناى ئەوە نیە کە دەبێ ئێمە بترسین و هەرگیز نەوێرین بڕیار بدەین، نەخێر دەبێ هەم ئەوە لەبەرچاو بگرین کە مەترسی دێتە رێمان و دەبێ خۆمان ئامادە بکەین بۆ رووبەڕوبوونەوەى ئەو مەترسیانە، بەڵام بە لۆجیکی عەقڵ و کارى دیپلۆماسیانەى لێهاتوو بە گوێرەى ئەوەى پەیوەندی بە فشارى دەرەوە هەیە کاربکەین و دەبێ هەوڵی ئەوە بدەین کە هەم ئەوان تێبگەن دەوڵەتی کوردى مەترسی نابێت بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەوان، هەم کوردى لە بوون بە دەوڵەتدا دەتوانێت هەموو ئەو ئیلتیزاماتانە جێبەجێ بکات کە سیاسەتی نێودەوڵەتی و دراوسێیەتی دەیخوازێت. لەسەر ئاستی ناوەوەش دەبێ ئامادەباشی بکرێت بۆ ئەوەى زیاترین پانتای کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەى کوردى پاڵپشتی بڕیارێکی لەوجۆرە بکات کە ئەوەش وەکو چەندینجار گوتوومانە پێویستی بە یەکێتی نەتەوەیی هەیە. یەکێتی نەتەوەیش بە پشتکردنە یەکترو هەوڵدان بۆ سڕینەوەى یەکتر پێکنایەت، بەڵکو بە یەکتر قبوڵکردن و دەستدانە دەستی یەکترو پێکەوە کارکردن بەرهەم دێت. من دەزانم ئەم یەکێتی و یەکبوونە لە ئاستی قوڵدا هوشیارییەک درووستی دەکات کە هێشتا لە کۆمەڵگەى کوردیدا پێنەگەیشتووە، چونکە ئەو هوشیارییە بەرهەمی ناسیونالیستێکی خاوەن شووناسە کە هەڵگرى پرۆژەى ناسیونالیزمە. پرۆژەى ناسیونالیزمیش لە سادەترین پێناسەیدا پرۆژەى درووستکردنی دەوڵەتی نەتەوەییە. دیارە ئەگەر ناسیونالیزم بوو بە بەرنامەى کۆمەڵگە ئەوا یەکێتی و یەکبوونی کۆمەڵایەتی بە سرووشتی درووست دەبێت، چونکە ناسیونالیزم ئەو ئایدیۆلۆجیا کۆمەڵایەتیەیە کە هەموو دیوارە ناوخۆییەکانی نێو کۆمەڵگە لە پێناوی درووستکردنی یەکەیەکی یەکگرتوودا دەڕوخێنێت و دامەزراوە جۆراوجۆرەکانی لە جۆرى حیزب و دەستەو گروپ و خێڵ و عەشیرەت و ئایین و مەزهەب و رێکخراوو ناوچەو زارى جۆراوجۆرى زمان دەکاتە یەکەیەکی یەکگرتوو کە ئەویش وەکو تاکە هێزێکی کۆمەڵایەتی هەنگاو دەنێت بەرەو سەربەخۆیی و درووستکردنی دەوڵەت، کە لەوێشەوە نەتەوە پێکدێت. بەڵام مادەم بارودۆخی نێودەوڵەتی و ناوچەکە ئێستا دەخوازێت کە کورد بڕیارى چارەنووسی خۆى بدات و ئێستاش باسی ریفراندۆم دەکەین کەواتە پێویستە چی زەمینەسازى پێویست هەیە بۆ ئەو مەبەستە ئەنجامی بدەین و هیچ کاممان، هیچ حیزب و لایەنێک نابێت مەرجی هەبێت بۆ رێکخستنی ناوماڵی کوردى چونکە چارەنووسی نەتوایەتیمان، سەربەخۆیی و دەوڵ’ت لە هەموو ئیمتیازێک گەورەترەو دەبێ لە پێناویدا هەمووان دەست لە ناودەست بنێن و هەموو کێشە سیاسی و ئیداریەکانی ناوخۆ بە زووترین کات چارەسەر بکەن.
بەهەرحاڵ دەبێ ئێمە ریالیستانە سەیرى واقیعی خۆمان بکەین و دان بەوەدا بنێن کە لە ئێستاداو لەم بارودۆخە وروژاوە ناجێگیرەى رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ناتوانرێت چاوەڕوانی ئەوە بکرێت ئەو بزووتنەوە کۆمەڵایەتیە دەستبەجێ درووست ببێت و کۆمەڵگە بکاتە یەکەیەکی یەکگرتوو بۆ سەربەخۆیی و درووستکردنی دەوڵەت، بۆیە بەلایەنی کەمەوە دەبێت ئەگەر بەڕاستی دەمانەوێت دەوڵەت رابگەیەنین، ئەوا بەکارى هاوبەش و بە هەوڵدان بۆ رووخاندنی دیوارە ناسروشتیەکانی نێو کۆمەڵگەى کوردى هەنگاوى بەرەو جۆرێک لە یەکبوون و یەکگرتن هەڵبهێنین لە پێناوی سەربەخۆیی و درووستکردنی دەوڵەتداو لە پێناوى پاراستنیشیدا، کە دەشێ دواتر لەژێر چەترى ئەو دەوڵەتەدا هەنگاوى زیاترى بەرەو گەشەکردن و پەرسەندن و سەقامگیرى هەڵبهێنین کە ئەمانەش بنەماى پێویستن بۆ هەنگاونان بەرەو دیموکراسی و ئازادى زیاترو درووستکردنی حکومەتی هاووڵاتی، چونکە ئاشکرایە بەبێ چەترى دەوڵەت و سەربەخۆیی و پێشکەوتنی هەمەلایەنەو سەقامگیرى سیاسی و کۆمەڵایەتی، دیموکراسی و ماف و عەدالەت، بێجگە لەقسەى بێ گەوهەر هیچیتر نیەو دەلالەتیشە لەسەر نەناسینی چەمکی دەسەڵات و نەناسینی تایبەتمەندییەکانی کۆمەڵگەى کوردیش وەکو کۆمەڵگەیەکی داگیرکراوى دابەشکراوى پەرەسەندوو شێواوى پەراوێزى مێژوو. بێگومان یەکێتی و یەکبوون ئەگەر وەکو ئەوەى لە خەیاڵی ئێمەدایەو وەکو پێویستیش نەبێت بەڵام دەبێ بزانین کە هەر لە بنەما سەرەکیەکانە بۆ سەربەخۆیی کوردستان و درووستکردنی دەوڵەتی کوردى. ئێمە دەزانین لەبەر لاوازى ناسیونالیزمی کوردی و لەبەر پێکنەهاتنی گوتارى ناسیونالیزمی کوردى خاوەن شووناس، ئومێدی یەکێتی و یەکبوونی هەموو کوردى باشوور لەیەکەیەکی یەکگرتوودا وەکو جۆرێک لە خەیاڵی رۆمانسیانە وایە، بەڵام دەکرێت بە کۆشش و کارکردن و گیانی لێبوردەیی و هەوڵی هەمەلایەنەى هەمووان و بە تایبەتی ئەوانەى بەرپرسیارێتی زیاتریان لە ئەستۆدایە بۆ دەستگرتنی ئەوانی ترو تەنانەت بە دەستبەرداربوونی زۆرێک لە ئیمتیازاتەکانی خۆیان بۆ ئەوانی تر لە پێناوی درووستکردنی کۆدەنگیەکی نەتەوەیی زیاتردا، دەشێ زەمینەسازى کۆمەڵایەتی بۆ بڕیارى سەربەخۆیی بسازێنرێت. هەڵبەت ئەوەش دەزانین کە رێکخستنی بارى ئابوورى و باشکردنی بژێوى خەڵک و درووستکردنەوەى ئینتیما لەلاى خەڵک بۆ خاک و نیشتیمان و نەتەوە بنەمایەکی سەرەکی ترە بۆ کۆدەنگی و بۆ سەربەخۆیى و بەدەستهێنانی شووناس کە ئەوانەش لە هەنگاوە گرنگ و سەرەتاییەکانن بۆ راگەیاندنی دەوڵەت. هەڵبەت لەسەر ئاستی مەعنەویش پێویستمان بە جۆرێک لە رێنیسانسی گشتگرى نەتەوەیی هەیە بۆ بیناکردنەوەى کەسێتی تێکشکاوى کوردی تا بگاتە ئاستێک کە ببێتە بکەرى رووداودرووستکەر و چیتر لەبەردەمی ئەوى نەتەوەى سەردەستدا بچوک و بستەباڵا خۆى نمایش نەکات. ئێستا بەجۆرێک ئەو دەنگە لە سەرئاستی جەماوەرى و حیزبیش لە کوردستان دەبیسترێت کە ئومێدى زیاترمان بەوە هەیە کەسێتی کوردى بە گشتی بگاتە ئەو ئاستەى لە پێناوى سەربەخۆیدا یەک دەنگ بێت و لەبەردەم داواکارى و چاوسوورکردنەوەو تەنانەت هەڕەشەى ئەوانی تردا دەستبەردارى داواکارییە نەتەوەییەکانی خۆى نەبێت. مەبەستمان لەم قسەیە دوژمنایەتیکردنی هیچ نەتەوەو ئیتنیکێکی تر نیە، بەڵکو مەبەستمان گەیشتنی کەسێتی کوردیە بەئاستێک کە تیایدا خۆى لەوانی تر بەبچووکتر نەزانێت.
بەڵێ ئەو قسەیە هەرگیز راست نیە کە گوایە ئێستا کاتی راگەیاندنی سەربەخۆیی و درووستکردنی دەوڵەتی کوردى نیە، بەڵکو بە پێچەوانەوە ئەگەر کورد خۆى ئامادەبێت بۆ راگەیاندنی دەوڵەت بەو ئامادەکارییانەوە کە لەسەرەوە باسمانکردن، ئەوا ئێستا باشترین و لەبارترین کاتە بۆ بڕیارێکی لەوجۆرەو ئەسڵەن پێویست بەوە ناکات چاوەڕوانی بارودۆخی لەمەى ئێستا باشتر بکات. بەڵێ ئێستا بارودۆخی نێودەوڵەتی لەبارە، هیچ هەنگاوێکی لەم جۆرەش بێ کێشەو بێ سەرکێشی و بێ مەترسی نابێت، بەڵام زەمینەسازى ناوخۆ زەمانەتی سەرکەوتنی بڕیارێکی لەم جۆرە دەکات. ئەگەر باشوورى کوردستان سوود لەم بارودۆخە وەرنەگرێت ئەوا هەمان هەڵەى کاتی روخاندنی رژیمی سەدام حسێن دووپات دەکاتەوە. بەڵام ئەگەر بە لۆجیکی عەقڵ بیربکرێتەوە ئەوا بە جێبەجێکردنی ئەو ئامادەباشیە ناوخۆییانەوە کە باسمانکردن کورد بێ هیچ ترس و دوودڵیەک دەتوانێت بڕیارى سەربەخۆیی و درووستکردنی دەوڵەت بدات. رەنگە لە سەرەتاوە کێشەى زیاترمان بۆ درووست ببێت، بەڵام سەرئەنجام ئەوە تاکە رێگاى دەربازکردنی باشوورى کوردستانە لە کۆى ئەو کێشانەى کە ئێستا پێوەى دەناڵێنێت، چونکە لەسەر ئاستی دەرەوە درووستکردنی دەوڵەت زۆرێک لە کێشەکانی ئێستاى باشوورى کوردستان چارەسەر دەکات، لەسەر ئاستی ناوخۆش درووستکردنی دەوڵەت هەموو ئەو لایەن و حیزب و گروپ و تاکە کەسەکانیش لەژێر چەترێکدا کۆدەکاتەوەو لە مەترسیەکانی رابردوو رزگاریان دەکات. بێگومان ئەگەر لەسەرەتاوە دووچارى کێشەو رەنگە تەنگ پێ هەڵچنینیش ببین، بەڵام سەرئەنجام دەوڵەتی کوردى دەبێتە دیفاکتۆو هەرچۆن حکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەرەتاوە ئێران و تورکیاو عێراق و سوریاش دژى بوون، بەڵام دواتر بە ناچارى مامەڵەیان لەگەڵ کردو، باڵوێزخانەشیان لە کوردستان کردەوە، بەهەمان شێوە ئەو دەوڵەتانە مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتی کوردى دەکەن و سەرئەنجام دانیشی پێدا دەنێن. بێگومان ئەگەر دەوڵەتی کوردى درووست ببێت، لە ماوەیەکی کورتدا کوردستان دەتوانێت هەم کێشە ناوخۆییەکان تێبپەڕێنێت و هەم خۆى لەگەڵ دنیاى دەرەوەشدا بە باشی و هاوسەنگی بگونجێنێت.
