نەوزادى موهەندیس: کورد لەناوجەرگەى گۆڕانکاریەکان و لەبەردەم ئاڵنگاریە مەترسیدارەکاندا.

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

لەم قۆناغەى ئێستادا، کە ناوچەکە بەگشتى و کوردستان بەتایبەتى پێیدا ڕاگوزەر دەکات، لەهەرە مەترسیدارترین قۆناغە لەماوەى 100 ساڵى ڕابووردوودا، چونکە هەمان دۆخى 100 ساڵى ڕابووردوو بەخۆوە دەبینیت لە دابەشکردنەوەى نەخشەى ناوچەکە و داگیرکردنەوەى بە شێوازێکى نوێ و ڕووخاندن و هەڵتەکاندنى هەندێک دەوڵەت و دروستبوون و پێکەوەنانى هەندێکى تر. ڕێک ئەم کەشوهەوایە هەمان کەشوهەواى سەرووبەندى کۆتایى جەنگى جیهانى یەکەم و ڕێکەوتنامەى سایکس _ بیکۆى نێوان زلهێزەکانە. ئەوکات ئیمپراتۆریەتى عوسمانى هۆکار بوو، لە ئێستادا کێشەى سوریا و عێراق و کورد و بوونى مەترسیەکانى تیرۆر و تیرۆریستان( داعش و هاوشێوەکانى ) و تورکیا و ئێران هۆکارن بۆ ئەو پڕۆسە گرنگ و هەستیارە لەم ناوچە گرنگەى دونیادا، ئەوکات بەریتانیا و فەڕەنسا بڕیار بەدەستى یەکەم و کۆتا بوون ئێستا ئەمریکا و ڕووسیا بڕیاردەرن.
کورد لەهەر دۆخێکى هاوشێوەدا ،دەسکەوتى بەرکەوتوە بەڵام بەداخەوە لەلایەک پشت تێکردنى زلهێز و هاوپەیمانەکان لێى و لەلایەکیش کێشە و ململانێ ناوخۆیەکان و هەڵنەسەنگاندنى وورد و تێنەگەیشتن و نەبوونى ڕوئیایەکى ڕاست و دروست بۆ گۆڕانکاریەکان و ئاڵنگاریەکانى دەوروبەر هیچ کات نەبۆتە خاوەنى دەوڵەتى سەربەخۆ و هەموو دەسکەوتەکانیشیان لەدەستداوە، ئەوەتا لە کۆتایى جەنگى یەکەمدا کورد توانى ببێتە خاوەنى بڕیارى کۆنگرەى ئاشتى ساڵى 1920 لە سیڤرە لە فەڕەنسا بۆ پێکەوەنانى قەوارەیەکى کوردى، بەڵام هەرزوو دواى 3ساڵ خەونەکانى بەبادا دران، دواتر لەکۆتایى جەنگى جیهانى دووەمدا توانرا لە کوردستانى ڕۆژهەڵات کۆمارێکى ساواى 11 مانگى پێکەوەبنرێت بەڵام ئەویش هەرزوو زیندە بەچاڵکرا. بەداخیشەوە کۆتایى شۆڕشى 12 ساڵ و 4 مانگەى ئەیلولیش لەئەنجامى گەمەى نێودەوڵەتى و بێتوانایى سەرکردایەتى ئەوکاتى کورد ئەنجام نسکۆ و شکستخواردن بوو، ئەوەى کە جێگەى دڵخۆشیە و درێژترین ماوە و تەمەنى هەیە لەحوکمڕانى کوردیدا بریتیە لەم ئەزمونەى باشوورى کوردستان کە ماوەى 26 ساڵە بەردەوامە و توانراوە ببێتە خاوەنى جومگە و ئۆرگانە سەرەکیەکانى حوکمڕانى و گەشە و ئاوەدانى و خۆشگوزەرانى بۆ هاوڵاتیان دابینبکرێت و بتوانرێت ببێتە جێگەى ئومێدى هەموو کوردانیش.
بەڵام ئەم ئەزموونەش لە ئێستادا کەوتۆتە بەر مەترسى ناوخۆیى و ناوچەکە و دونیاش و ڕووبەڕووى گەلێک ئاڵنگارى گەورە و مەترسیدار بۆتەوە، کە پێکەوە هەموانیان دەتوانن ببنە هۆکار بۆ لەناوچوون و نابوتکردنى وەک ئەزمونەکانى ڕابووردوومان، گەر زوو بەزوو نەکەوینە خۆمان بۆ پاراستن و پارێزگاریکردن لەم دەسەڵات و حوکمڕانیە.
خۆشبەختانە لەئێستادا ئەستێرەى بەختى کوردان لەدرەوشانەوەدایە و بەبەراوورد بە 100 ساڵى ڕابووردوو زۆر گەشەو برەوى سەندوە و لەسەر ئاستى ناوچەکە و نێودەوڵەتیش ناسراوتر و خاوەنى پشتیوانى و هاوکار و هاوپەیمانانى بەهێزیشە،بەڵام هەموو ئەمانە نابنە فریادڕەسى مەسەلەکەمان، چونکە بەرەى ناوخۆى لەنێو ماڵى کورد خۆیدا شەپڕیوە و پەرت و لێکترازاوە، جا هەر کات بەرەى ناوخۆى هەر کۆمەڵگایەک توندوتۆڵ و یەک و یەکگرتوو نەبوو ئەوا بەدڵنیایى هۆکارە دەرەکیەکان کاریگەرى ئەوتۆیان نابێت، چونکە هۆکارە دەرەکیەکان بنچینەیى نین بەڵکو تەنها یارمەتیدەرن.
ئەوەى جێگەى دڵخۆشیە ئەوەیە کە هەرچەندە دۆخى سیاسى و ئابورى و سەربازى کورد خراپە،لەبەرامبەریشدا دۆخى دەوڵەتانى سەردەستى ناوچەکەش لە تورکیا و ئێران و عێراق رو سوریا و سعودبە و… هتد، زۆر خراپترن، چونکە گەر ئەوان باش و پتەو و یەکو یەکگرتووبونایە ئەوا کورد بەتەنها دەبوە پۆڕى خوراو و هەموانیان پێکەوە ئەم ئەزمونەى گەلەکەمانیان تێکوپێکدەدا. ئەوانیش هەموانیان کێشەگەلێکى ناوخۆیى و ناوچەیى و نێودەوڵەتى قورس و سەخت و ئاڵۆزیان هەیە لەناوخۆى خۆیاندا و لەنێوان خۆشیاندا و لەگەڵ زلهێزەکانیشدا،هەربۆیە ئێمەى کورد چەند گیرۆدە بوین ئەوانیش دەهێندە.
بەڵام ئەوەى کە دۆخى کوردى سەخت و ئاڵۆزتر کردوە ئەوەیە کە کورد نەبۆتە خاوەنى کیان و دەوڵەتى سەربەخۆى خۆى و خاوەنى سیادە و سەروەرى و سنورى نێودەوڵەتى خۆى نیە، هەربۆیە دۆخى لاواز و زۆر ناسکە و مامەڵەى سیاسى و ئابورى و سەربازى سەربەخۆى لەگەڵدا ناکرێت.
لەئێستادا دروشمى قۆناغى خەباتى کوردایەتى لەم بەشەى باشووردا بۆتە (چێکردنى ڕیفراندۆم) بۆ یەکلایکردنەوەى ڕاى زۆرینەى جەماوەر لەسەر چارەنوسى خۆى، بەرەو سەربەخۆیى یانیش مانەوە لەچوارچێوەى دەوڵەتى عێراقى فیدڕاڵدا، بەداخەوە ئەم هنەگاوە هێندەى بۆتە پەرتکردنى زیاترى ڕیزەکان نەبۆتە هۆى کۆکردنەوە و پتەوکردنى بەرەى ناوخۆیمان، هەربۆیەش مەترسیەکان و ئاڵنگاریەکان گەورەترو مەترسیدارتربوون لەسەر ئایندەمان. چونکە ئەوەى هەست پێدەکرێت چێکردنى ڕیفراندۆم بۆ ڕاگەیاندنى دەوڵەتى سەربەخۆى کوردى نیە لەم بەشەدا بەڵکو وەک کارتێکى فشار دەبێت لەبەرامبەر بەغداد و دراوسێکاندا، کەئەمەش بۆخۆى کارێکى عەقڵانى و لۆژیکیانە نیە بەڵکو هێندەى تر ڕق و دەمارگیرى دوژمنانى ناوچەکە بەرامبەرمان زیاد دەکات و فشار و گوشار و گەمارۆ سیاسى و ئابورى و سەربازیەکانیان لەسەرمان زیاتر و توندتر دەبێت.
ئێمەى کورد 100 ساڵە خەبات دەکەین لە پێناو دەوڵەتى سەربەخۆیدا بەمەبەستى پێکەوەنانى قەوارەیەکى سەربەخۆى خاوەن سەروەرى و سنورى جوگرافى و سیستەمێکى حوکمڕانى دیموکراسى کە ئازادیەکان و سەروەربونى یاسا و چەسپاندنى عەدالەت و نەهێشتنى گەندەڵى و حکومتەێکى خاکى و میللى تیادا پیادە بکرێت کە ئەمە ئامانجى یەکەم و سەرەتاى هەموو دەوڵەتێکى سەربەخۆیە، بەڵام تێگەیشتن و مامەڵەى سەرکردایەتى ئەم قۆناغەى ئێستاى کوردایەتى پێچەوانەى ئەو بنەمایانە هەڵسەوکەوت دەکەن و لە ماوەى ئەم 26 ساڵەى حوکمڕانیدا نەیانتوانیوە بنەماکانى دەوڵەتى سەربەخۆ پێکەوە بنێن و نەیانتوانیوە دیادە دزێوە کۆن و ڕزیوەکانیش لەبنبێنن، دەوڵەتى نەتەوەیى دووەم ئامانجیشى بریتیە لە گەشە و پێشکەوتن و خۆشگوزەرانى هاوڵاتیانى خۆى، نەک برسیکردن و بێخزمەتکردن و زوڵم و چەوساندنەوە و پەشیمانبونەوە لەهەموو بنەماکانى شۆڕش و خەبات لە دیموکراسى و ئازادى و عەدالەت و خۆشگوزەرانى. دەوڵەتێک کە نەبێتە مایەى چەسپاندنى عەدالەت و بنبڕکردنى گەندەڵى و هێندەش غرورو بێمنەت بێت لە خەڵک و جەماوەر و میلەتەکەى هەر نەبوونى باشترە.
پرسیار لێرەدا ئەوەیە، گەر کورد هەر سوور بێت لەسەر چێکردنى ئەم ڕیفراندۆمە ئەنجامەکان چى دەبێت؟ لەناووچوونى ئەم دەسەڵاتە یان سەرخستن و پتەوکردنى و بەردەوامبوونى دەبێت؟ ئایا سەرکردایەتى سیاسى ئامادەسازى تەواوى کردوە بۆ ڕووبەڕووبونەوەى ئاڵنگاریە مەترسیدارەکانى دەورەوبەرى؟ ئایا حسابى گەمارۆ و فشارەماى دەوڵەتانى ناوچەکەو دونیاشى کردوە؟ ئایا گرەنتى سەرکەوتنى پڕۆسەکەى لەناوخۆشدا بەدەستهێناوە؟
وەڵام، بەداخەوە لەناوخۆدا یەک و یەکگرتوو نین نەلەگوتار و نەلەکرداردا، کە بۆخۆى ئەمە خاڵى هەرە لاوازى بڕیار و پڕۆسەکەیە و مەترسى گەورەشە بۆ سەرنەکەوتنى، لەگەڵ عێراقیشدا هیچ جۆرە ڕێکەوتن و لێکتێگەیشتن بە خۆشى و دوور لە دەمارگیرى نەکراوە، لەگەڵ وڵاتانى دراوسێشدا هەمئاهەنگى و تەبایى و لێکتێگەیشتن سازنەدراوە، لەگەڵ وڵاتانى زلهێزیشدا بەهەمان شێوە ئامۆژگاریکراوین کە ئەو پڕۆسەیە لەم کاتەدا گونجاو نیە( ئامۆژگارى زلهێز و دەسەڵاتدار هەمیشە جۆرێک لە هەڕەشەى لەپشتەوەیە) و دەزگایەکى بەمتمانەى نێودەوڵەتیش وەکو نەتەوە یەکگرتوەکان دەڵێت: ئێمە پشتیوانى و پشتگیرى و سەرپەرشتى پڕۆسەکە ناکەین تا لە ڕێگەى عێراقەوە داوەت نەکرێین. بۆیە سووربوون لەسەر بڕیارێکى هەم چارەنووساز و هەمیش گرنگ و هەستیار بۆ هەموان کەبەم شێوەیە ئامادەسازى بۆ نەکرابێت و حساباتى وردى بۆنەکرابێت و خوێندەوەى هاوکێشە و بەڵانسى هێزەکانیشى بۆ نەکرابێت، جگە لەکارێکى سەرکێشانە چیدى تر نیە و نابێت و ئەنجامەکەشى ماڵوێرانى و تێکدانى ئەم ئەزموونە و گەڕانەوە بۆ خاڵى دەستپێک و دووبارە بونەوەى مێژووى ڕەشى لەناوچوونى حکومەت و کۆمار و شۆڕشەکانى ڕابووردوومان دەبێت بەڵام ئەمجارەیان خوێناویتر و کاریگەرتر دەبێت بۆ 100 ساڵى ئایندەمان.

ئەى چارەسەر چیە؟
چارەسەرى مامناوەندى بۆ تێپەڕکردنى ئەم قۆناغە و ڕەوینەوەى مەترسیەکان و ئاڵنگاریەکانى دەوروبەر، بریتیە لە خۆڕێکخستنەوەى زیاترى نێوماڵى کورد و باشترکردن و ئاساییکردنەوەى پەیوەندیەکان لەگەڵ بەغداد و دەرودراوسێکان و هەوڵدانى زیاتریشە لەگەڵ زلهێز و هاوپەیمانەکاندا کە پشتیوانى زیاترى مانەوە و بەردەوامبوون و بەهێزکردنى ئەم ئەزمونەمان بکەن، تاکاتێکى گونجاوتر و لەبارتر بۆ هێنانە دى دەوڵەتى سەربەخۆى کوردى، ئەوەش کاتێک دەبێت کە دەوڵەتە باڵادەستە ناوچەییەکان لە تورکیا و ئێران و سعودیە و میسر و عێراق بەم گەورەیى و بەهێزییە و یەکگرتویە نەمێننەوە، ئەو کات کورد دەتوانێت بگاتە ئامانج و خەونە لەمێژینەکەى خۆى و زاڵیش بێت بەسەر هەموو ئاڵنگاریە مێژوویى و جوگرافیاى و سنور و تابۆ نێودەوڵەتیەکان و ببێتە کاراکتەرێکى بەهێزیش لەناوچەکەدا کە هەموو بنەما سیاسى و ئابورى و سەربازیەکانى هەیە.
بۆئەوەى بشبینە دەوڵەتێکى یاسایى و دانپیادانراوى نێودەوڵەتى دەبێت لە ڕێگە و ڕێژچکە یاساییەکانەوە دەستپێبکەین و ئەویش بە کاراکردنەوە و توندوتۆڵکردنەوە و چەسپاندنى زیاترى دامودەزگا شەرعى و هەڵبژێردراوەکانى هەرێمەکەمان دەبێت لە پەڕلەمان و حکومەت و دەزگاى دادوەرى و سەروەربونى یاسا و چەسپاندنى دیموکراسى و ئازادیەکان و پاراستنى مافەکانى مرۆڤ،ئەگینا بەپێچەوانەوە دەبینە دەوڵەتێکى دەرچوو لە یاسا و ڕێسا نێودەوڵەتیەکان و هەموانیش دژمان دەوەستنەوە.