عـــهتـــا قــهرهداخـــی: كورد، لاوازى ناسیونالیزم، قهیرانی ستراتیژى نهتهوهیی.
ستراتیژ بریتییه له به هێند وهرگرتنی ههموو جوڵهیهكی شیاو له لایهن ههموو یاریكهرانی تری یارییهكی دیاریكراوهوه. به گوێرهی ستراتیژی سیاسی یان نهتهوهیی یان ئابووری ههریهكهیان جۆرێكه له یاری و ههریهكه لهو یارییانهش پهیوهندییان به یارییهكانی ترو یاریكهرانی تری ئهو گۆڕهپانهوه ههیه كه جۆری ئهو یارییهی تێدا دهكرێت. ئهوهی ئێمه لێرهدا مهبهستمانه لێی بدوێین ستراتیژی نهتهوهیی كورده كه ئێستا كورد له نهخشهی جیوپۆلهتیكی رۆژههڵاتی ناوهڕاستدا ههم گۆڕهپانی یاریكردنی ههیه، ههم خۆیشی ئێستا یهكێكه لهو یاریكهرانهی كه له گۆڕهپانهكهدا دهتوانێت رۆڵی یاریكهر ببینێت. ئهنجا چۆنێتی رۆڵ بینینهكهی بهنده به تواناو لێهاتوویی و سهردهرچوون و شارهزایی ئهوهوه له ههر ههنگاوێكدا كه دهینێت. ئهوهش ئاشكرایه كه ستراتیژی نهتهوهیی كوردی له ئێستادا لهسهر دوو پایهی سهرهكی وهستاوه كه یهكێكیان ستراتیژی سیاسییه بۆ ئێستاو ئایندهی ناوچهكهو ئهویتریشیان خودی ناسیونالیزی كوردییه. به گوێرهی یهكهمیان دهشێ هاوشان یاریكهره ناوچهییهكان و یاریكهره نێودهوڵهتییهكان رۆڵی دیاری تێدا ببینن. ئایا كورد له ریزی یاریكهره ناوچهییهكاندا دهتوانێت رۆڵی خۆی چۆن ببینێت و چۆنیش دهتوانێت بهرژهوهندییهكانی یاریكهره نێودهوڵهتییهكان لهگهڵ بهرژهوهندییهكانی خۆیدا لێكتر نزیك بكاتهوه بهجۆریك كه لهلایهك بتوانێت بهرژهوهندییهكانی ئهوان بپارێزێت و لهلایهكی تریشهوه ئهوه بكاته ئهمری واقیع كه ههر زیانێك بهر بهرژهوهندییهكانی كورد بكهوێت له ناوچهكهدا دهبێته زیانی ئاشكراو كاریگهر بۆ بهرژهوهندییهكانی دهوڵهتانی بڕیاربهدهست و خاوهن ههژموون.
ئهوه ئاشكرایه ئهو بارودۆخهی كه له سهرهتای سهدهی بیست و یهكهوه له رۆژههڵاتی ناوهڕاستدا درووستبووه فایلی شاراوهی كوردی له دههالیزه تاریكهكانی نێو كتێبخانهی سیاسهتی نێودهوڵهتییهوه هێناوهته دهرهوهو ئهگهر یهكهمین فایلی سهرمێزهكانیش نهبێت ئهوا یهكێكه لهو فایلانهی كه لهسهر مێزهكانی گفتوگۆیهو ئهگهر یاریكهره ناوچهییهكان و یاریكهره نێودهوڵهتیهكانیش كهمێك واقیعی بن باش لهوه تێدهگهن بهبێ چارهسهركردنی كێشهی كورد له رۆژههڵاتی ناوهڕاستدا هیچ جۆره سهقامگیرییهك درووست نابێت و له رووی دیموكراتی و ئازادی و مافی مرۆڤیشهوه ههتا كێشهی كورد لهم ناوچه فراوانهدا چارهسهر نهكرێت باسی دیموكراتی و ئازادی و مافی مرۆڤ جگه له قسهی بۆش و بێ مانا هیچی تر نییه. ههربۆیه ئهو ههموو ئیدیعایهی كه دنیای بڕیار بهدهست ئهمڕۆ له رووی ئازادی و دیموكراسی و ماف و پێكهوه ژیان دهیكات، ئهگهر بهڕاستی لهسهر زهمینهی واقیع جێبهجێ نهكرێن ئهوا جیهانی ئهمڕۆش ههمان شێوهی جیهانی دوای جهنگی دووهمی جیهانی رووبهڕووی كێشهی گهورهی چهوساندنهوهو كوشتن و بڕین و فهوزای سیاسی و كۆمهڵایهتی دهبێتهوه، ههرچۆن شكستی كۆمهڵگهی نێودهوڵهتی له دوای جهنگی دووهم له دابینكردنی مهسهلهی ئازادی گهلان و مافی نهتهوهو چینه چهوساوهكاندا شكستی خواردو سهرئهنجامیش ئهو شكسته به شكستی كامپی كۆمۆنیستی كۆتایی هات. ئێستاش كۆمهڵگهی نێو دهوڵهتی لهبهردهمی ههمان مهترسیدایه ئهگهر به جیدی كارنهكات بۆ كۆتایی هێنان به دهسهڵاتی سیستێمه تۆتالیتارو شمولی و ئایینیو تائیفی و خێلهكی و تاك حیزبییه داخراوهكانی جیهان به گشتی و رۆژههڵاتی ناوهڕاست به تایبهتی، ئهوا جیهانێكی لهوهى ئێستا خراپترو پڕ له تووندوتیژى زیاتر و پڕ له كوشتن و بڕین و خوێنڕشتنی زیاتر دهبینین و ئهوهش رووى پرَ له ساختهو درۆو به بهرژهوهندى بارگاویكراوى ئهمهریكاو رۆژئاواى بهشداربوو له بڕیارى جیهانیدا زیاتر ئاشكرا دهكات.
لهم ڕووانهوه ئهو دهوڵهتانهی كوردستانیان بهسهردا دابهشكراوهو به تایبهتی له دوای جهنگی یهكهمی جیهانهوه به ئاگرو ئاسن و یه عهقڵی كوشتن و بڕین و جینۆسایدو سڕینهوهی شووناسی نهتهوهی كوردی رهفتار لهگهڵ كورددا دهكهن، ئێستا ههموویان به توركیاشهوه له بهردهمی كێشهی گهورهی قهیرانی ماف و ئازادییهكانی نهتوانینی داننان به ئهوی غهیری نهتهوهی سهردهستی خۆیاندان و لهو رووهشهوه كورد وهكو ئهوێكی تری بێماف لهسهر خاك و نیشتیمانی خۆی سهیر دهكهن و ههموو ههوڵێكیشیان ئهوهیه كه ئهوان خۆیان ئهو یاریكهرانه بن له گۆڕهپانی رۆژههڵاتی ناوهڕاستدا كه به هیچ جۆرێك رێگا به كورد نهدهن وهكو یاریكهرێكی سهر ئهو گۆڕهپانه دهربكهوێت و یاری بكات، بهڵام له ڕووى راستیهوه كورد ئێستا یاریكهرهو له جهنگی دژى داعشدا سهلماندى یاریكهرێكی گرنگی سهرزهمینهى واقیعه و بهشداره له قۆناغی بهر له كۆتایی ئهو فلیمهدا كه رهنگه چهندین لایهن و لهگهڵیشیاندا ئهمهریكا داڕێژهرى سیناریۆى فیلیمی داعش بن.. بێگومان ئێستا سهردهمێك هاتووه ئهگهر كورد له خۆیی تێكنهدات ئهوا ناتوانرێت بخرێته دهرهوهی ئهو گۆڕهپانه بهتایبهتیش ئهگهر كورد بزانێت ستراتیژی یارییهكه له پێناوی ئامانجهكانی خۆیدا بهكاربهێنێت و سووربێت لهسهر ئهوهی كه ئهم خهباتكهری رێگای ئازادی و دیموكراسییه بهشێوهی مۆدێرن كه ئهویش لهبهرگرتنی خهباتی مهدهنی و دایهلۆگی بهردهوامه تا ئهو كاتهی كه بهم خهباته داگیركهرانی وڵاتهكهی ناچاردهكات دان به مافهكانیدا بنێن. به تایبهتیش كه دوای هێرشهكانی داعش بۆ سهر كوردستان و ناوچهكه هێزی پێشمهرگهی كوردستان توانیان بۆ جیهان و داگیركهرانی كوردستانیشی بسهلمێنن كه كورد خاوهنی ئهو هێزهیه كه ئهوهی به بهشێك له دهوڵهتانی داگیركهری كوردستان بهرامبهر بهو هێزه تاریكخوازه نهكرا پێشمهرگه سهربهرزانه ئهو كارهی كردو توانی له رووی ئهو هێزه ترسناكهدا بوهستێت. ههر لێرهوه پایهی دووهمی ستراتیژی نهتهوهی كورد دێته پێشهوه كه ئهویش بریتییه له خودی ناسیونالیزی كوردی و بهرنامهی ئهو ناسیونالیزمه بۆ بنیادنانی ستراتیژی نهتهوهیی كه بهرنامهكهی بریتییه له یارییهكی نهتهوهییانه بهپێی بهرژهوهندییهكانی نهتهوهو ئایندهی نهتهوه كه ئهویش تهنیاو بهس تهنیا له درووستكردنی دهوڵهتی سهربهخۆی كوردیدا بهرجهسته دهبێت. بهڵام ئهوهش ئاشكرایه له كاتێكدا كه كورد لهم بهشهی كوردستاندا وهكو جهماوهرو وهكو هێزی پێشمهرگه بنهمای جێبهجێكردنی پرۆژهی گشتگری نهتهوهیی ههیهو تێیدایه، بهڵام سهركردایهتی سیاسی كوردی و نوخبهی سیاسی و عهقڵی حیزبی كوردی لهوپهڕی بێ بهرنامهیدایهو تهنانهت لهم بارودۆخهشدا پهرت و بڵاوو نایهكگرتووه بهجۆرێك كه به ئاشكرا دیاره رووتكراوهیه له سادهترین بهرنامهی نهتهوهیی و ستراتیژی نهتهوهیی و نهك ههر توانای بڕیاری نییه بهڵكو نوخبهی سیاسی كوردی به زۆرینهیانهوه رۆڵی نێگهتیف و نا نهتهوهیی و نا نیشتیمانی دهبینن و ناڕاستهوخۆ خزمهتی بهرژهوهندییهكانی داگیركهرانی كوردستان دهكهن.
بۆ ئهوهی كورد بتوانێت یاریكهرێكی باشی نێو ئهو گۆڕهپانه بێت كه ستراتیژی نهتهوهیی كوردی تێدا پێناسه دهكرێت، پێویستی بهوهیه لهسهر ئاستی نهتهوهیی چهند ههنگاوێكی گرنگ ههڵبهێنێت لهوانهش یهكهم یهكێتی نهتهوهیییه. مهبهست لهمهش ئهوهیه جۆرێك له یهكگرتن و یهكبوون له نێو پێكهاته جۆراو جۆرهكانی نهتهوهدا پێكبێت كه ئهوهش به گوێرهی كورد رهنگه لهبهر دوو هۆ ئاسان نهبێت كه یهكهمیان لاوازی ناسیونالیزمی كورد و دووهمیش باڵادهستبوونی عهقڵی خێڵ و ستراتیژی خێڵه كه تاكو ئێستا له كوردستاندا ئامادهبوونی ههیهو حیزبی كوردى جێگرهوهى خێڵهو سهربارى ئهوهش تا ئهندازهیهكی ئاشكرا سهربهخۆ نیه له بڕیاردانداو حیزبهكانی كوردستان بهپێی رووبهرى جوگرافیاى نفوزیان دابهشبوون له ژێركاریگهرى ئێرنی و توركیدا،
راسته ئێستا سیستێمی خێڵ و عهشیرهت وهكو ئهوهی له نیوهی یهكهمی سهدهی بیستدا ههبووه نهماوه بهڵام ئهو عهقڵ و ستراتیژه له فۆرمێكی تردا خۆی درووست كردۆتهوهو كار دهكات كه ئهویش دامهزراوهی حیزبیه له كوردستاندا. ئێمه دهزانین كه حیزب دامهزراوهی كۆمهڵگهی شاره ههر بهو پێیهش دهبێ ئهو دامهزراوه كۆتایی به ستراتیژو عهقڵی خێڵ بهێنێت و له جێگای ئهودا عهقڵ و ستراتیژی نهتهوهیی بهرههم بێت بهڵام لهبهرئهوهی كه حیزب له كوردستاندا له ئهنجامی پهرهسهندنی كۆمهڵگهو درووستبوونی چینی ناوهندو عهقڵی شاردا درووست نهبووه بهڵكو حیزب له ئهنجامی فشاری له رادهبهدهری داگیركهرانی كوردستاندا بۆ سهر كورد درووستبووه وهكو دامهزراوهیهك بۆ رابهرایهتیكردنی خهڵك بۆ بهرگری كردن. ههروهك له روویهكی تریشهوه كاریگهری دهرهوهو دهوروبهریش دهوری ههبوو لهسهر درووستبوونی حیزب له كوردستاندا. دیاره ئهمهش واته رێگای درووستبوونی حیزب له كوردستاندا بایهخ و كاریگهرییهكی ئهوتۆی نهدهبوو لهسهر بهرنامهو ستراتیژی حیزبی كوردی و بهو پێیهش لهسهر ستراتیژی نهتهوهیی كوردی ئهگهر بهاتبایه ناسیونالیزمی كوردی له ئاستێكی پێگهیشتوو پهرهسهندوودا بووایه. دیاره ستراتیژی نهتهوهیی كوردی بهبێ یهكگرتن و یهكبوون پێكنایهت، عهقڵی خێڵ و عهشیرهت لهو رووهوه لهگهڵ یهكێتی نهتهوهیی دژو ناكۆك بووه به تایبهتی له كاتێكدا كه خێڵ و عهشیرهتی كوردی نهیتوانیووه فیدراسیۆن پێكبهێنێت. به ههمان شێوه تاكو ئێستاش حیزبی كوردی له رووی عهقڵی سیاسی و بهرنامهوه وهكو ئهڵتهرنهیتیڤی خێڵ و عهشیرهت دهردهكهوێت و لهبهرئهوهش كه ههڵگری پرۆژهی ناسیونالیزم نیهو به ئومێدی ژیان و مانهوهیه له سایهی ئهو دهوڵهتانهدا كه وڵاتهكهی ئهمیان داگیر كردووه، ناتوانێت دهستبهردای بهرژهوهندییه تهسكه كاتییهكانی ببێت و واز لهو ههموو گرێ و ئاڵۆزییانه بهێنێت كه بهربهستن له رێی یهكگرتنهوهو یهكبووندا. بۆیه تاكو ئێستا حیزبی كوردی نهیتوانیووه ستراتیژێكی ئاشكرای خاوهن شووناسی نهتهوهیی ههبێت و بهو پێیه له چوارچێوهی بهرنامهیهكی نهتهوهیدا كاربكات. ئهم حاڵهتی لاوازی ستراتیژی نهتهوهییه ههر له سنووری دامهزراوهی حیزبدا نهماوهتهوه بهڵكو دابهزیووهته خوارهوه ههتا ئاستی تاكهكهسیش به تایبهتی له ئێستادا كه به ئاشكرا قهیرانی ئینتیمای تاكهكهس و دهستهو گروپهكانیش به نهتهوهو نیشتیمانهوه دهبینرێت. تاكو ئێستا به گشتی نه دهسهڵات و نه حیزب به ههموو جۆرهكانیهوهو نه تاكهكهس له ههرێمی كوردستان و حیزب و خهڵكیش به گشتی لهسهر ئاستی كوردستانی گهوره ئهو بۆچوونهی لهلا درووست نهبووه كه ئهوهی ههنگاوی سهرهكییه بریتیه له رزگاربوونی كوردستان و پاشان خهباتكردن بۆ درووستكردنی سیستێمێكی عادیل و ئازادو دیوكرات لهم وڵاتهداكه ئهمهى دووهمیان تاوهكو دهوڵت درووست نهبێت نایهته دى و هیچ دهوڵتێكیش به دیموكراسی و به دهوڵتی هاووڵاتی و عهدالهتی كۆمهڵایهتی له دایكنهبووهو نابێت بهڵكو دواى درووستبوون خهباتی جهماوهرو فشارى مهدهنیانهى جهماوهر دهتوانن دهوڵهت بكهنه دیموكراسی و دهوڵهتی هاووڵاتی ئهگینا له گهوههردا ههموو دهولهت و دهسهڵاتێك سهركوتكهره.
كهواته له رووی ستراتیژی نهتهوهییهوه كورد به جیاوازی رهنگ و دهنگیهوه دهبێ یهك بێت و به ههمووان شووناسی نهتهوهیی بهدهست بهێنین كه له دهوڵهتدا خۆی دهبینێتهوه. ههروهك ههمووانیش له پاراستنی ئاسایشی نهتهوهیی كورددا وهكو یهك جهسته بهشدار بن و له سهر شێوازی بهڕێوهبردن و فهرمانڕهوایش له ئاستی ناوخۆدا چی ململانێ و پێشبڕكێیهك ههیه ههمووی درووست و رهوایهو پێویستشیشه ئهگهر بمانهوێت سیستێمێكی فهرمانڕهوای باش درووست بكهین. كهواته بۆ ئهوهی كورد بتوانێت یاریكهرێكی باش بێت له ئایندهی نزیكدا دهبێت وهكو تاكه جهستهو هێزو عهقڵێك كاربكات ههتا به یاریكهره ناوچهییهكان و یاریكهره نێودهوڵهتییهكانیشی بسهلمێنێت كه ئهمیش ئهو یاریكهرهیه كه دهبێ له رێكخستن و بهڕێوهبردنی سیاسهتی رۆژههڵاتی ناوهڕاستدا شوێن و ئامادهبوونی ههبێت، كه ئهوهش جیاكردنهوهی تهواوهتی خۆی له ههموو ئهوانی ترو درووستكردنی دهوڵهتی سهربهخۆی كوردی دهستهبهری دهكات. ئایا له ئێستادا ههڵوێستی درووستی نهتهوهیی و نیشتیمانی كوردى كامیانه: چارهسهركردنی كێشه ناوخۆییهكان و پێكهوه دانیشتن و پێكهوه كاركردنی كۆى هێزه كوردییهكان، یان دژایهتیكردنی یهكترى و دوڕدۆنگی و پێكهوه نهگونجان. یان لهبرى خهباتكردن و سووربوونی لهسهر داواكارییه نهتهوهیی و نیشتیمانیهكانی، ناكۆكی و پاشقول لێكتر گرتن و یهكتر تاوانباركردن و دوژمنایهتیكردنی یهكتر؟ شتراتیژى نهتهوهیی كه لهپێناوى بهرژهوهندى باڵاى نهتهوهو نیشتیماندایه و دهرئهنجامی بوونی ناسیونالیزمێكی بههێزه ههنگاونانه بهسهر ههموو شته بچووكهكاندا له پێناوى بهرژهوهندى باڵاى نهتهوهو نیشتیماندا، چارهسهركردنی پێكهوهیی ههموو ناكۆكیه ناوخۆییهكانه كه دهبنه هۆى لاوازى نهتهوهیی و سازكردنی زهمینهیهكه كه ههموو نهتهوه وهكو یهكهیهكی یهكگرتوو كاربكات و داواكارییهكانی نهتهوه بهرزبكاتهوهو پێداگرى لهسهر بهدهستهێنانی ئهو داواكارییانه بكات. كورد به یهكێتی و یهكبوون، به یهكتر قبوڵكردن به جیاوازییهكانهوه، دهبێته هێزێك كه ههم بتوانێت مافهڕهواكانی خۆى لهسهربهخۆیی و درووستكردنی دهوڵهت بهدهست بهێنێت و ههم دواتر پارێزگارى لێبكات.