دکتۆر ئەمین عەلی: ڕیفراندۆم کەی و کێ پێی هەڵسێ؟
ئەگەر چی ریفراندۆم لەسەر هەر پرسێک بۆ زانینی ڕای هاوڵاتیان, مافێکی سروشتی یه و، پەنا بۆ بردنیشی لە چوارچێوەی پڕاکتیزەکردنی پڕەنسیپ و بنەماکانی دیموکراسیدا شوێن دەگرێت, بەڵام ئەگەر لە پڕوپاگەندە بۆ کردن و هەنگاو نان بۆ ئەنجامدانی, زەمینەی گونجاو و پێگەی بابەتی هەڵوەستە لەسەر کراو و ئاستی شیاوی میکانزمەکە بۆ یەکلایی کردنەوەی ئەو لایەنەی پێویستە پێی هەڵسێ لەبەر چاو نەگیرێت, نەک هەر کارێکی گونجاو نیە, بەڵکو دەچێته خزمەت ئەجێندای بێ ئەهمیەت کردن و بچوکردنەوەی دۆزەکە و، بەرهەڵستکار و نەیارانی ڕێی ئەنجامدانیشی شایەنی دەستخۆشی لێکردنن.
خۆ ئەگەر بەو پێودانگە لە مەسەلەى ریفڕاندۆم بۆ وەرگرتنی ڕای گەلی کورد سەبارەت بە پرسی سەربەخۆیی, کەئێستا بانگەشەی بۆ دەکرێت و خەریکە لە مەیدانی نەتەوەو نیشتمانپەروەریەتیدا, بازاڕی بەشینەوەى ڕەوایی خود و تۆمەتبارکردنی ئەوی تری پێ گەرم دەکرێت, بڕوانین دەبێ دان بەوە دا بنێین کە بەنەخوێندنەوەى ورد و بیرنەکردنەوەى قوڵ بۆ دۆزینەوەى شێوازی گونجاوی مامەڵە کردن لەبارودۆخێکی گونجاودا, خەریکین تەرازوی نیەتی یەکلاییکردنەوەى سیاسیانەى پرسە هەڵواسراوەکانمان بۆ بەرژەوەندی نەیارانمان لاسەنگ دەکەین و, ئامانجە چارەنوس سازەکانیشمان لە پێگە و مەقامی گونجاو لەگەڵ خەباتی دوورو درێژی ڕابردوو و قوربانیە زۆر و زەوەندکانی دێنینە خوارەوە.
چونکە لەڕاستیدا بیرکردنەوە لەوەها پڕۆسەیەک و ئەنجامدانی بۆ سەربەخۆیی لەلایەن کورد خۆیەوە, وەک گرەو کردن لەسەر زیندو نەمانەوەى ماسی لەدەرەوەى ئاو وایە، کە بۆگرەو لەسەرکردن ناشێ و، پێشنیار کردنیشی وەک رێگا چارە لە ئێستادا, هیچ لۆژیکی نی یەو لەپرسیاری خۆ بەزانا زانێک دەچێ سەبارەت بەزانینی ڕادەی ویست و خواستی کەسێکی ژێر ئاو کەوتوو بۆ ڕزگاربوون , لەو کاتەدا کە پەلەقاژەى زیندوو مانەوەیەتی.
پرسی سەربەخۆیی کە گەلی کوردو پێشینەکانیشی هەزاران ساڵە قوربانی بۆ دەدەن و لەپێناویشی دا تامی تاڵی هەموو جۆرەکانی ستەم و چەوسانەوەیان چەشتووەو، عەقلیش نایگرێ تەنانەت هیچ تاکێک هەستی نەیاری کردنی هەبێ, پێویستی بە زەمینەسازی و بڕیار لەسەردانە جا باجەكەی هەرچيه‌ك بێت، نەک ڕاپرسی بۆ کردن. چونکە ڕاپرسی کردنی خۆبەخۆ لەسەر مافێکی حاشاهەڵنەگر, کە قابیلی چەندوچوون لەسەر کردن نیە, نیشاندانی گومانە و، گومان دروستکردنیش سەبارەت بەوەها دۆزێکی چارەنوسساز ئەگەری واقعی بوون و واقعی نەبوون دەسەلمێنێ, ئەوەش خەونێکە نەیارانی سەربەخۆیی و خوازیارانی بەڕەعیەت مانەوە و بەکۆیلەکردنی گەلی کورد دەمێکە بۆی چونەتە خەڵوەتێکی دڵکارەوەو بۆ وەڕاستی گەڕانیشی لە تەفسیری جۆراو جۆرى ڕازیکار دەگەڕێن.
نەرمی نیشان دان و بەشیاویی چەند و چوون لەسەرکردن زانینیشی, کارکردنی ناڕاستەوخۆیە بۆبچوک کردنەوە و کەم بەها نیشاندان و کاڵکردنەوەى دۆزەکە, و ڕەواندنەوەى ترسی لایەنی بەرامبەرە لەهەمبەر پێداگیری و بەجدی کارکردنمان بۆ وەدیهێنانی, بەتایبەتیش لە ئێستادا کە حکومڕانی کوردی ڕوویەکی دزێوی نیشانی هاوڵاتیانی داوە, لەبەر ئەو بارودۆخە ناهەموارو پڕگرفتەش کە بەهۆی نەکارایی کاربەدەستان و سیاسەتی چەوتی حزبایەتی, کە تیایدا هەموو شتێک بەچاویلکەى بەرژەوەندی تەسک دەخوێنرێتەوە, گەل و دەسەڵات بوونەتە دووبەرەو دوانەیەکی دژ بەیەک و بێزاریی کۆمەڵگه‌ی گەیاندۆتە ئاستێک، کەهەموو بڕیارێکی حکومی و حزبی بەدژی بەرژەوەندی خۆی و قێزەونتر بوونی دەسەڵات تەفسیر بکات, خودی ئەو پڕۆسەی ڕاپرسیەش, کە هەندێک بەحسابی خۆیان نەتەوە پەروەرێتی و دڵسۆزی هاوڵاتیانی پێتاقی دەکەنەوە, ئەگەر وەڵامەکەی نەرێنی بوو ئەوە جگە لەوەی لەلایەک دەبێتە هۆی شکستی پڕوپاگەندەی توانستی کوردی باشور لە ئیدارەدانی دەوڵەت و خۆڕێبەری کردن بۆ دونیای دەرەوە و دەوڵەتانى خاوەن بەرژوەندیش لە یەکپارچەیی خاکی عێڕق دەبێتە پاساو تا نیەتی پشتگیری کردن لە پرۆسەی دروستکردنی دەوڵەت بۆ کورد دوا بخەن.
خۆ ئەگەر وەڵامەکەش ئەرێنی بوو ئەوە؛ نە بەو پەرتەوازە سیاسیە و فرەگوتاری و نائامادەگی و ناتەبایی یە کۆمەڵایەتی و بێ پشتیوانیە دەرەکیە دەتوانرێت سەربەخۆیی ڕابگەیەنرێت, ئەگەر ڕاشگەیەنرا دەتوانرێت بەر لە ناڕەزایی و دژایەتی بەکردەوەی ئەو وڵاتانە بگیرێت کە کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە و، نەتوانینی بەرپەرچدانەوەى هاتنە ناوەوەی تورکیاو ئێران و دەست درێژی کردنی بەردەوامیان بۆ سەر هەرێمی کوردستان, لەکاتێکدا کە هەرێم سەر بەحکومەتێکی سەربەخۆی خاوەن سەروەری نێو دەوڵەتیشە, بەڵگەیەکی سەلمێنەر ئەو ئەگەرەیە.
دوریش نیە ئەوە ببێتە بیانو بۆزیاتر هاتنە ناوەوه‌ی جه‌یشی تورکیا و زیندوکردنەوەی پرسی لکاندنەوەی ویلایەتی موسڵ یان هەرهیچ نەبێ ئەوبەشەی لەرووی جوگرافیەوە لەتورکیا نزیکە, دواجاریش سەربکێشێ بۆ هێنانە ئارای مامەڵەی ژێربەژێری نێوان هەندێک حزبی سیاسیی کوردی و دەوڵەتی تورکیا, و بۆ بە ئەنجام گەیاندنیشی جارێکی تر بیر لەجۆرێک لەڕاپرسی لەنمونەى ئەوەی پێشتر لە کوردستان بۆ مەسەلەی پەڕلەمان و ڕێبەر و سەرۆکایەتی هەرێم تاقیکراوەتەوە, ببرێت و ئیرانیش سه‌د پاساو و بیانوو و زه‌مینه‌ى بۆهاتنه ناوه‌وه‌و داگیرکردن هه‌یه و له‌هەموو بارێکیشدا کوردستان بەرەو ناهەمواری و خوێن ڕشتنی زیاتر دەچێت.
بۆیە من پێم وایە ئه‌گه‌ر ڕیفراندۆم وه‌ك ميكانيزمي گونجاو بۆ سەربەخۆیی له‌به‌رچاو بگیرێت, كه بۆ ڕەوشي ناديموكراتي ئێستای عيراق و ئەو ده وڵه‌تانەی تريش، كه كوردستانيان به‌سه‌ردا دابه‌ش كراوه، ميكانزموێكی لاوازه – تەنها کاتێک دروستە کەحکومەتی ناوەندی پێی هەڵسێ, ئەویش دوای ئەوەی، کە کورد ناو ماڵی خۆی ڕێکخستبێتەوە و ئاشتی یەکی کۆمەڵایەتی هێنابێتە ئارا و هەموو ئەو گرفتانەی کۆتایی پێهێنابێ کە هاوڵاتیان بەدەستیەوە دەناڵێنن و , گوتارەکانی یەکخستبێ و ئینتیمای نەتەوایەتی و دڵسۆزی بۆ گەل و نیشتیمان کردبێتە ئەو چوارچێوەیەى، کە گشت ناکۆکیە کانی تێدا کۆتایی دێت, ئینجا بە یەکگرتوویی و بەشێوازێکی شارستانیانە بکەوێتە گفتوگۆ و لەگەڵ حکومەتی ناوەند, و بە پەیوەندی و وتووێژ لەگەڵ پارت و هێزە سیاسیەکانی عێڕاق و، بەڕاکێشانی سۆزی مرۆیی و سیاسی دەوڵەتانی دەرەوەو رێکخراوە جۆراوجۆرە نێو دەوڵەتیەکان و فشاری دبلۆماسی یان هەرجۆره فشاريكي تر, حکومەتی ناوەند ناچار بکات کە بیرکردنەوەو کاری بۆ سازدانی ڕیفراندۆم ئاڕاستە بکات.
کە واتە با بە هەڵچوون و نائامادەیی و لەبەرچاو نەگرتنی زەمەن و پێشهات و ئەگەرێ نەخوازراو ، ئەو بەردی چارەنوسە بەنەزانی نەخەینە ناو گۆمی قوڵی بێ ئومێدی، کە دواتر ناچارمان بکات بە هەزاران زانا و چەندین نەوە خەریکی دەرهێنانەوەی بین.
- Latest Posts by All Posts