لوقمان مصطفی: هەڵبژاردن و مەترسی لە ئەتککردنی دیموکراسی.

لوقمان مستەفا سالح

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

هەرچەندە دەستەواژەی دیموکراسی لەڕێی هەڵبژاردنەوە بۆ وێناکردنی شێوازێکی حوکمکردن بەکاردێت کە تیایاندا بڕیارەکان بە پێی رێنماییەکانی زۆرینەی ھاوڵاتیان بەھۆی پرۆسەیەکی ھەڵبژاردنی پاک و بێگەرد وەردەگیرێن. بەڵێ ئەم دەستەواژەیە دەکرێ بۆ کۆمەڵێک سیستەمی حوکمکردن بەکاربێ، نەخاسمە کە چەمکەکانی جاری وا ھەیە لەشێوەکانی تر تێدەپەڕێنی و زۆر جاریش لەگەڵیان روو دەدات. هەرچەندە دێمۆکراسی بەبێ هەڵبژاردن هیچ مانایەک نادات. هۆکارەکەیشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کە حکوومەتێکی دێمۆکراتیک دەبێ بنەماکەی لە سەر ویست و دەنگی هاووڵاتیانەوە بنیاتبنرێت. هەروەها هەر بە ڕێگەی هەڵبژاردنەوەیە کە دەسەڵات لە کەشوهەوایەکی ئاشتییانە و هێمنانەدا دەستاودەست دەکرێت. لەبەر ئەوە، هەڵبژاردن بەشێکە لە دێمۆکراسی و لێی جیا ناکرێتەوە.
کەواتە لێرەدا هۆشیاری تاکەکان گرنگیەکی حاشا هەڵنەگرە لە پێناو بەلاڕێدا نەبردنی قۆناغە سەرەتایەکان و دابینکردنی زەمینەی ڕەخساو بۆ پیادەکردنی بنەماکانی دیموکراسی لە کوردستاندا. کە ئەمەش بە پلەی یەکەم دەسەڵاتی سیاسی کورد لێی بەرپرسیارە. لە گرنگترین دەرئەنجامەكانی پرۆسەی سیاسی لە كۆمەڵگەی عێراق بەگشتی و هەرێمی کوردستان بەتایبەتی لەکاتی رووخانی دیكتاتۆریەت لەعێراق. مەبەست لێی واتە ڕوخاننی دەسەڵاتی دیکتاتۆری و دروستكردنی سیستەمێکی دیموكراسی بوو، کەچی بە پێچەوانەی خواستەکانی ئێمەوە بوو، دیموكراسیەت لە كۆمەڵگەی عێراقی و کوردستانی وەكومەكینەیەكی گەورەی بەرهەمهێنانی مافیا و گەندەڵی لێهات، هەر بۆیە بەناو دیموكراسیەتەکەیان هەر زوو لەبار چوو و شكستی خوارد، لە ئێستادا هەروەک شتێکی ڕۆتین ماوەو تەنها وەک درووشم لەلایەن دەسەڵات و حیزبەکانەوە لەکاتی هەڵبژاردنەکاندا بەکاردەهێنرێت.
دیموکراسی لە كۆمەڵگەی عێراقی و کوردستانی ئەوەندە فۆرمێكی قێزەوەنی نا مرۆڤانەی لە خۆ گرت كە سنوری هەموو ئەو پێناسانەی شكاند كە بۆ چەمكی دیموكراسیەت دانرابوون، تا ئاستی ئەوەی وا لە كارەكتەری كۆمەڵایەتی ئەنتی ئەم فۆرمە لە دیموكراسیەت بێت، هۆكاری ئەم دۆخە لەوەدا خۆی دەبینیەوە ئەگەر لە رۆژئاوا دیموكراسیەت وەكو سیستەمێكی خزمەتگوزاری و پارێزگاریكردن لەسەروەری یاساو مافەکانی مرۆڤ توانیبێتی جێگای خۆی بكاتەوە، بەڵام ئەوا لە كۆمەڵگەی عێراقی و کوردستانی فۆرمێكی تری بە خۆیەوە بینی، دیموكراسیەت ئەوەندە بچوككرایەوە لە شەرە گووتاری نێوان سیاسیەكان و دروستكردنی كۆمەلێك هێزی چەكداری ملیشیا و پێشاندانی هێزو خیتاب و هەیمەنەكردنی گرووپێك بەسەر ئەوەی تر و استفزازكردن و ترساندنی هاوڵاتیان بە خیتابەكانیان و تێكدان و وێرانكردن بترازێت هیچ مانایەكی بۆ مەدەنیەت و هاوڵاتی بوون و پارێزگاریكردن و خزمەتگوزاری مرۆف نەهێشتەوە.
گومانی تێدانیە دەستاودەست کردنی دەسەڵات لەڕێی سندوقەکانی دەنگدانەوە، خاڵێکی سەرەکی بنەمای دیموکراسیەتە، بۆ هەر ووڵاتێک کە پروپاگەندەی دیموکاسی بکات . ئەگەرچی هەڵبژاردن وەک بنەمایەکی دیموکراسی و چارەسەری کێشەی دەسەڵات (دەستاودەست کردنی ئاشتیانەی دەسەڵات) بایەخێکی ژیانی هەیە بۆ سیستەمی سیاسی، بەڵام لە وڵاتانی نادیموکراتدا، یاخود ئەو ووڵاتانەی تەنها بۆ خۆنمایش کردن و خۆدەرخستن خۆڵکردنە چاوی هاووڵاتیەکانی وەک ئێستای لە هەرێمی کوردستاندا کە دەگوزەرێت، کە لە هەموو هەڵبژاردنەکانی پێشودا بینیمان کە هەڵبژاردن فێڵێکی سیاسیەو، تەنها بۆخۆ دەرخستن خۆنمایشکردنەو هیچی تر. چونکە دواجار لەدەرەوەی ئیرادەی جەماوەر، هێزە سیاسیەکان لەنێوخۆیاندا و بەبێ گەرانەوە بۆ ڕای گەل کە (پەرلەمان)ە کە تەنها دەزگایەکی شەرعی هەرێمی کوردستانە، گفتوگۆ و مشتومڕ دەکەن، رەنگە ئەگەر هەڵبژاردنیش ئەنجام نەدریێت زۆر ئاسانتر لە نێوخۆیاندا کێکی دەسەڵات دابەش بکەن.
هەروەک زانراوە پەیرەوکردنی دیموکراسیەت مانای هەنگاونانە بەرەو کۆمەڵگای شارستانی، بە پێچەوانەکەیەوە ( دژە دیموکراسیەت ) هەنگاونانە بەرەو رژێمی دیکتاتۆری حوکمی تاکەکەسییەکان یان ( تۆتالیزم )ە یاخوود ( ئوتوکراس )ی لەم حاڵەتەدا دەسەڵاتی دەوڵەت کە ( تاکە کەس و گروپ دەستی بەسەردا دەگرێت) دەسەڵاتێکی لە سنوور بە دەرەو بیر و بۆچوونی بەرامبەر رێزی لێناگیرێت و ئازادییەکان سەرکوت دەکرێن و مافەکانی مرۆڤ پێشێل دەکرێن. مەخابن لەلای هەندێ لایەنی سیاسی باشترین رێگا بۆوەرگرتنی دەسەڵات، بانگەشەی دیموکراسیەتە بەڵام بە شێوە نەرێنیەکەی، پاشان خۆدزینەوە لە ئەرک ومافی خاڵەکانی جێبەجێ کردنی بنەماکانی دیموکراسی.
جابۆ ئەوەی دووبارە هەڵبژاردن نەبێتە گاڵتەجاڕی و دیموکراسی جارێکیتر ئەتک نەکرێتەوە ئەوە زۆربە گرنگ دەزانرێت کە لەم هەڵبژاردنانەی کە بڕیارە لەم ساڵدا بکرێت لیست و قەوارە سیاسیەکان کە بەدەنگی ئێمە دەچنە پەڕلەمان، ئەوە مهامی ئێمەیە کە بتوانیین پابەندیان بکەێن بەبەڵێنەکانیانەوە هەرلە بەسەروەری کردنی یاساو چەسپاندنی بنەماکانی دیموکراسی و کارکردن بۆ گێڕانەوەی شکۆی شکاوی مرۆڤی کورد و چاودێرێکی ئەکتیڤی دەسەڵاتبن و ڕێگربن لە بەفیڕۆدانی سامانی گشتی و پاراستنی سەروەری ووڵات.