دلێر حسێن: رێفەراندۆم وەك کارتێكی نیوەسوتاو.
هاوکارانی نوسەر لەم نوسینەدا: کارۆخ عوسمان – هۆشیار شێرکاوەیی.
ڕیفەراندۆم لەنێوان دڵسۆزانی سەربەخۆیی و سیاسیە درۆزنەکانی وڵات ئەسڵی پرسی خۆی گومناو كردووە. لەئێستای سەروبەندی بانگەشەی ڕێفەراندۆم و نزیک بونەوەی وادەی ئەنجامدانی ئەو پڕۆسەیە مشتێك سەرنج ھاتنە ئارا، زەرووری ئاماژە پێدانە کە گرنگە خەڵک بزانێ ئامانج و نیەتی سیاسیە بەبازرگان بووەكان چیە؟
بەم خاڵانەی لای خوارێ بەشێكیان دەخەینەڕوو:
1- دەسەلاتی سیاسی ھەرێم بەتایبەت (بارزانی) باش لەو ڕاستیە گەیشتووە کە لەڕووی ئیداریەوە فەشەلی هێناوە، قبوڵکردنی ئەو ڕاستیەش بۆ خودی بارزانی كەجەمسەری یەكەمی دەستەڵاتە زۆر تاڵە، بارزانی هەمیشە هەوڵیداوە خودی خۆی و بنەماڵەکەی پیرۆز بکرێن، کەس زاتی ئەوەنەکات ڕەخنەیان لێ بگرێت، کاتێک بارزانی ئەو خەونەی نە لەئاستی حیزبەکە نە لەسەرئاستی هەرێم نایتەدی و کاراکتەرێکی خراپی حوکمڕانی دەبێت، ئامادە نیە وابەئاسانی دەستبەرداری دەسەڵات بێت، هەوڵدەدات تەواوی میللەت نقومی دەریای بۆگەنی خۆیی بکات.
2- بارزانی زۆر خەونی بە ماندیلابون و گیڤارابون و غاندی بون دەبینی، بەڵام چ ڕێبەرێك؟
لەبری ئەوە بووە بەهاڕونە ڕەشید و خەڵکی كوردستان لەژێر ناوی خەربەندە بەنۆکەری دەبینێ، ئەویش خەلیفەیەکی کۆشک و ڕابواردن ویست و دابڕاو لەخەڵک، تێكەڵ بوو بەبازرگانی ناشەرعی.
3- بارزانی کەگەیشت بەو ڕاستیە نەک وەک ئەوان نەژیا زۆر خراپتر لەهاڕونە ڕەشیدەکانی پێش خۆیی دەخەم وبیری ژیانی خۆیی و بنەماڵەکەی دایە، ناھەلتر لە حەججاجی سەقەفی لەگەڵ جڤاك، میللەتیش برسی و داماو. لەچانسی بارزانی خەڵک تاڕادەیەکی زۆر درکیان بەو جیاوازیە کرد، پێیان قبول نیە بارزانی پاشا بژیت، ژیانی نۆکەرایەتیش بەخۆی ڕەوا نابینێ.
4- گەرموگوڕی خەڵک لەکاتی ناشتنی نەوشێروان مستەفا حەماسەتی جەماوەری ناڕازی لەچلەکەی و دروشمەکانی گەنجانی بێنازو بەدبەختكراوی وڵات بۆ کاك نەوشێروان کە دەیانگۆت (نامرێ باوکی هەژاران نامرێ) ئەوەندەی تر بارزانی نیگەران کرد، بەجۆرێک هەڵسەنگاندنێک بوو بۆ خودی خۆی، ڕەنگە بەهۆی دووری لەخەڵک و خراپ حاڵیکردنی لەلایەن ڕاوێژکارە کاوێژکارەکانی، بارزانی ڕاستەوخۆ لەوە حاڵی بوبێ ئەو نەیتوانیوە خۆشەویستی گەل بەدەست بێنێ، نەك نەیتوانی ماندیلا بێت بەڵکو سەرۆکێکی یەک بۆ دوو پارێزگاییش نیە، سەپێندراوێكە لەسەر ملی میللەت کە لەناو دوو پارێزگایەکەش نیوەی خەڵک حەزیان بەھەبوونی نیە.
5- بارزانی سایکۆلۆژی بەشێک لەخەڵکی كوردستانی بەباشی خوێندۆتەوە، بەدروشمی قەبەو قەڵەوی قەومی و پێشمەرگەو خوێنی شەهیدو خەباتی شاخ کەبۆ ساتێکیش باوەڕی بەو دروشمانە نەبووە، بەڵام چاک دەزانێ چی دەڵێت و چۆن یاری بەدەروونی بەشێک لەمیللەت و ئاییندەی تەواوی گەل دەکات. خەڵکی دڵسۆزو نیشتمانپەروەری ئەم ھەرێمە بەھۆی ئەم گەمە سیاسیە بازرگانیە بۆتە سوتەمەنی نیازە ڕقاویەكانی بارزانی و بنەماڵەكەی. ھەر لەشەڕی نێوخۆیی شاخ و شارەوە تائێستای شەڕی گەرمی سیاسی مانەوە لەپێناو بازرگانی نەوت وگازو داھاتی گومرگ و باج، گەلی ھەرێمی كوردستانی خستۆتە نێو ڕەوشێكی ناھەمواری بێ ئومێدو تاریكەوە.
لەم ساتەشدا كە مەسەلەی ڕێفەراندۆم و كاراكردنەوە درۆیینەكەی پەرلەمان ھێنراوەتە بەرباس دیسان گەمەیەكی خێڵەكی بەبیری ئەشكەوتی شانەدەرو زەرزی بۆ تێركردنی چاوی ھەرگیز تێرنەبوو لەسەر شانی گەل بەدوو شەش دەیەوێ 30 خاڵی خوێندن و 66 خاڵی لەدەست گیراو لەقایمەی قازانج تۆماربكات و بە 96 خاڵ براوە بێت.
ھەربەم ژمارانە دەیەوێ مانگەكانی گشت وەرزەكانی ساڵ بكات بە ٣١ بۆ ئەوەی ڕۆژەكانی ھەناردەی نەوت زیاتر لەساڵێكی ئاسایی بن، ئەوەش بزانن كە بەھۆكاری فكری خێڵگەرایی ھەرگیز ئەم (یەك و سێ)یە جێگاكانیان ناگۆڕنەوە.
ئینجا وەرن با بەیەكەوە سەرنج بدەین ئاخۆ سیستەمێكی تەندروستی دیموكڕاسی و دادگەری بەم عەقڵیەتە چۆن دێتە وجود؟ ڕێفەراندۆمێك بۆ سەربەخۆیی لەسەر پرەنسیپی پیرۆزكردنی ئەو ڕۆژانەبێت كەخیانەتی تێداكراوە ئاخر چۆن جێگەی دڵخۆشی و متمانەی خەڵكی نیشتمانپەروەر دەبێت؟
لەناو ئەو خەڵکانەی کە بانگەشەی بەڵێ دەکەن هەیانە تاسەرئێسقان دڵسۆزو وەتەنپەروەرن، دەوڵەت ویست فیداکارو خەبات دۆستن، داگەری و دیموكڕاسی خوازن، بەڵام بەداخەوە ئیستغلال دەكرێن بەھۆی دەلەسەیەك كەلەمێژووی كورددا نمونەی نیە، ئەم وەلائە بەھادارانە لەپێناو بەرژەوەندی بێ نرخی شەخسی و حزبی و بنەماڵەیی بەكار دەھێنرێن و ئەو جوھدە جوان و پڕگڕوتینانە بەھەدەر دەدرێن. بەڵام دڵنیاین زوو یادرەنگ ئەودڵسۆزانەش دەگەن بەو ڕاستیەی كە ڕوون و ڕەوان دەركەوتووە.
ئەوەی كەلەسەرەوە باس كران نیەتی بارزانین و دەیەوێ وەكو ئەو كارتانەی كەپێشوتر لەپێناو مانەوە لەسەر كورسی دەستەڵات بەكاری دەھێنان بەكاری بھێنێ، بەڵام وەك دوایین كارت وایەو لەنیوەی ڕێگاش نیوەی لێ سوتاو نیوەكەی تریشی بەرەو بەتەواوی سوتان دەچێت.
