لوقمان مصطفی: دادگای فیدراڵی شکستی بە سیستەمی فیدراڵی عێراق هێنا.

لوقمان مستەفا سالح

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

هەر لەگەڵ دامەزراندنی ئەم دادگایەدا (دادگای فیراڵی عێراق) عێراقیەکان بەگشتی و کوردستان بەتایبەتی ئومێدێکی زۆریان لەسەر هەڵچنی، وایان لێدەڕوانی ئەوکێشانەی کە لەلایەن پەرلەمان و حکومەت و هێزوولایەنە سیاسیەکانی سەر گۆڕەپانی عێراق ڕودەدەن کە گەیشتنە بن بەست و چارەسەر نەکرا ئەوە ئەو دەسەڵاتە وەک فریاد ڕەسێک بڕیاری پێویستیان لە بارەوە دەدات و هەموولایەنێکیش دەبێت پێوەی پابەند دەبن.
هەر بۆیە لەساڵی 2004 وە ئەم دادگاباڵایە دەست بەکارە، بەبێ ئەوەی لەپەڕلەمانی عێراقەوە تائێستاش یاسای بۆ درچووبێت. بەڵکو تەنها پرۆژەیەکەو نەچۆتە بواری جێ بە جێکردنەوە، پرۆژەکەش ناسراوە بە پرۆژە یاساى دادگاى فیدراڵى عێراق، ئەم پرۆژەیە پرۆژەیەکى گرنگە بۆ دامەزراندنى دادگایەک ئەگەر بتوانێت ببێتە شوێنى یەکلاکلادنەوەى کێشەکانى نێوان هەموو پێکهاتەکان، بەتایبەتى کێشەى کورد لە حکومەتى عێراقدا، دامەزراندنى ئەو دادگایەش لە دەستوورى هەمیشەیى عێراقدا هاتووە و ئاماژەی پێکراوە.
بەپێی پرۆژە یاساكە دادگاكە بەرزترین دەسەڵاتی دادوەری عێراق دەبێت و زیاترتایبەت دەبێت بە یەكلاكردنەوەی كێشەكانی نێوان ناوەند و هەرێمە فیدراڵیەكان، ئەنجومەنەکە لە دەستەیەكی 13 كەسی پێك دێت كە سەرۆكێكك و دوو جێگر و چوار دادوەر و دوو پسپۆڕی یاسایی و چوار شارەزایی فیقهی دەبێت و سەرۆك و جێگرەكانی بۆ ماوەی شەش ساڵ لە پۆستەكانیان دەمێننەوە. سیان لەدادوەرە بەڕێزانە کوردن و لە سەرپشکی کورد دانراون.
بەپێی زانیاریەكان كوتلەی كوردی داوایان كردوە كە ژمارە پسپۆڕە یاساییەكان لە دوو كەسەوە بكرێنە چوار بۆ ئەوەی بەرامبەر چوار پسپۆڕە ئاینییەكە هاوسەنگی رابگرن لە دەستەكەدا. هەروەها داوای مافی ڤیتۆشیان کردووە، بەڵام ڕەت کرایەوەو پەسەند نەکراوە.
بەڵام بە پێچەوانەی خواستی کوردەوە بڕیاردرا رێژەیی یاسایی بریتیبێت لە دوو لەسەر سێی ئەندامان و بڕیارەكانیش بە 3/4 ی ئەندامان بێت. بەڵێ ئامانجەکەیان سەریگرت و ئەنجامەکەشیمان بینی کەچۆن گۆڵی سیاسی و یاساییان لەکورد کرد، لەبەرانبەریاندا دادوەرە کوردەکان نەیان توانی ڕێگری بکەن و هیچیان بۆنەکرا.
ئەندامەکانی ئەنجوومەنی دادگا: 9 ئەندام لەخۆ دەگرێ:14 ساڵە دادگاكە بەبێ یاسایەكی تایبەت كاردەكات، دەسەڵاتی تەواوی شیكردنەوە و تاووتوێ کردنی دەستووری هەیە.
دەسەڵاتی رەتكردنەوەی بڕیارەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی هەیە.
هەروەها بڕیارەكانی بەهیچ شێوەیەک قابیلی تێهەڵچوونەوە نییە.
ئەگەرسەربەخۆیی دادوەری بریتیبێت لە رێچکەیەک کە پێویستدەکات بڕیارەکانی دادوەری بێلایەنانە بن و نابێت بکەونە ژێر باری لقەکانی تری حکومەت یان بەرژەوەندیە تایبەتەکان یان کەسانی سیاسی.
ئەوە ئەم دادگایە کە جێی ئومێدی گەورەی سەرجەم عێراقیەکان بوو بە کوردیشەوە، نەک هەر ئەم پێناسەیە نایگرێتەوە بەڵکو خۆی خزاندە زاوێیەکەوە نیشانەی پرسیاری لەسەر خۆی دانا، بەوەی کە دەسەڵاتەکەی خۆی وابچووک کردەوە لە ئێستادا لە پیش چاوی عێراقیەکان بەتایبەتیش کورد وەک فەرمانگەیەکی ئاسایی دەردەکەوێت، چونکە کەوتە ژێر ڕکێفی داواکاری خەڵکانی تائفی کە ئەمە کاری دەزگایەکی گەورەو ئومێد بەخشی وەک دادگایەکی گەورەی عێراق نیە، بەتایبەتیش ئەم بڕیارەی دوایی کە لەدژی هەرێم داییان، کە لەسەر داوای سەرەک وەزیرانی عێراق عبادی ئەمری پێکردن بە ڕەتکردنەوەی گشتپرسی لەهەرێمی کوردستان، لەئێستادا ئەم دەزگا گرنگە متمانەی خۆی لەدستداوەو بە تایبەتی لای هەرێمی کوردستان.
دەرکردنی بڕیارێکی وا دژ بەهەرێمی کوردستان خۆی لە خۆیدا بڕیاری کۆتایی پێهێنانی سیستەمی فیدراڵیە لەعێراق و گەڕانەوەیە بۆ چوارگۆشەی یەکەم.