دکتۆر ڕەفیق سابیر: دیسان لەبارەی ریفراندۆم.
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە
* ئایا دوای شکستی سوننەکان، کورد بەگژ شیعە و دەوڵەتی عێراقدا دەکرێت؟
* رەتکردنەوەی دەسپێشخەریی نەتەوەیەکگرتوەکان و ئەمێریکا و رۆژئاوا، یاریکردنە بە چارەنووسی گەلی باشووری کوردستان.
* ئەزموونی سوننەکان سەلماندی کە، لە عێراقی نوێدا، ناتواندرێت بە شەڕ مافی سیاسی، مەزهەبی و نەتەوەیی بەدەست بهێندرێن.
پاش روخاندندنی دەوڵەتی عێراق لە ساڵی 2003 دەسەڵاتی سەد ساڵەی سوننەی عەرەب، کە نزیکەی لە سەدا بیستی عەرەبی عێراقن، کۆتایی هات و زۆرایەتیی شیعە بوونە حوکمڕان. سوننەکان، بە هاندان و کۆمەکی عەرەبستانی سعودی، تورکیا، ئوردن و قەتەر، کەوتنە پەلاماری دەوڵەتی عێراق. ئەوان، لە بەرامبەر شیعەی سیاسی، بە چەکی ئاینی/ مەزهەبی، بە ناوی ئەلقاعیدە و دواتر بە ناوی داعش، دەستیان بە شەڕی شیعە و دەوڵەتی عێراق کرد. شار و ناوچە سووننەنشینەکان، کە ئاوەدانترین ناوچەی عێراق بوون (ڕومادی، فەلوجە، هیت، عانە، سامەرا، تکریت، حەویجە، موسل، تەلەعفەر و بەشێک لە پارێزگای دیالا و هەموو ناوچەکانی تریان) کرانە مەیدانی شەڕ و بارەگای تیرۆریستانی ئیسلامی و مورتەزەقەی نێودەوڵەتی. لە ئەنجامدا ئەو ناوچانە کران بە کەلاوە، دەیان هەزار کەس کوژران، سەدان هەزار بریندار کران، بە ملیۆنان ئاوارەی وڵاتان و شارەکانی تری عێراق بوون. سوننەی عێراق لە رووی سیاسی و سەربازییەوە تێکشکان، ئێستا چاوەڕێی رەحمەتی دەوڵەتی عێراقن.
دوای شکستی سوننەکانی عێراق، تورکیا و چەند دەوڵەتێکی سوننەمەزهەبی عەرەبی، کە دوژمانایەتیی شیعە و کورد، بۆتە ئاینی نەتەوەییان، دەیانەوێت، شەڕی نەتەوەیی، لە عێراقدا هەڵبگیرسێنن، گەلی کورد بەرەو شەڕی دەوڵەتی عێراق ببەن. واتا کورد، یان بەشێکی کورد، وەک مورتەزەقەی ئیقلیمی بەکار بهێنن. ئەوان، لەم پلانەیاندا، دوو ئامانجیان هەیە:
یەکەم/ ئاسایش و ئارامیی عێراق زیاتر بشێوێنن، عەرەبی شیعە و کورد، کە ئەو وڵاتانە بە دوژمنی خۆیانیان دەزانن، بەشەر بدەن، تا وەک فەخفوری یەکتر بشکێنن.
دووەم/ هەموو دەستکەوتە سیاسی، دەستووری، ئابووری، زمانی و کولتوورییەکانی کورد، لە باشووری کوردستان، لەبار ببردرێن، شار و ناوچەکانی، لە لایەن دەوڵەتی عێراقەوە، وەک شار و ناوچە عەرەبییە سوننەنشینەکانی عێراق، وێران بکرێن.
ئەزموونی سوننەکان سەلماندی کە، لە عێراقی نوێدا، ناتواندرێت، بە زەبری چەک و هەڵگیرسانی شەڕ و هەڕەشە، یان بە پشتبەستن بە وڵاتانی ناوچەکە، مافی سیاسی، نەتەوەیی و مەزهەبی بەدەست بهێندرێن. عێراق لە لایەن ئەمێریکا و (بە هاوکاریی سەرانی عێراقچیی کورد) دروست کرایەوە. لە عێراقدا دەستور و پەرلەمان هەیە، دەسەڵات دیموکراتانە ئاڵوگۆڕ دەکرێت. ئەمێریکا و نەتەوە یەکگرتووەکان چاودێری و پشتگیریی ڕەوشی سیاسی و دەوڵەتی عێراق دەکەن. ئەگەر ئەمێریکا نەبووایە، لەوانەبوو ئێستا جەندەرمە و میتی تورک، لە موسل و تەلەعفەر (ڕەنگە کەرکووکیش) بنکە و بارەگایان دابمەزراندایە. بۆیە ئەوپەڕی نەفامییە و تەنانەت خۆکوژییە ئەگەر کورد، یان هەر لایەنیکی عێراقی، بۆ چارەسەری کێشەکانی (یان بە پشتئەستووربوون بە دەوڵەتی ناوچەکە) پەنا بۆ شەڕ ببات.
بەڵام گەلی کوردستان، بە هیج شێوەیەک، پێویستی بەو جۆرە شەڕە نییە. پرسی کورد لە عێراقدا، دوای نیوسەدە شەڕ و وێرانی و ئاشبەتاڵ و ئەنفال و کۆڕەو و کیمیاباران، گۆڕدراوە بە پرسێکی جیهانی. نوێنەرانی نەتەوەیەکگرتووەکان و ئەمێریکا و ئەوروپا، بەردەوام دێنە هەرێمی کوردستان و لە شەڕی داعشدا هاوکارن. ئێستا ئەوان، بۆ یەکەم جار، ئامادەن سەرپەرشتی و چاودێری و کۆمەکی وتووێژی نێوان عێراق و هەرێم بکەن. ئەمە دەرفەتێکی گرنگ و دەگمەنە بۆ گەلی کوردستان، تا کێشەکانی، لەگەڵ دەوڵەتی عێراق چارەسەر بکات. ڕەتکردنەوەی دەسپێشخەریی نەتەوەیەکگرتوەکان و ئەمێریکا و ڕۆژئاوا، کارێکی نامەسئولانەیە و یاریکردنە بە چارەنووسی گەلی باشووری کوردستان. ئەگەر ئەم کارە بکرێت، بەلای زۆرەوە، گەلی کورد بەرەو دۆزەخی شەڕی شیعە و دەوڵەتی عێراق ڕاپێج دەکرێت. هەموو لایەکیش تاوانی شەڕەکە دەخەنە ئەستۆی دەسەڵاتی کوردی و گەلی کورد بێ دۆست و پشتیوان دەمێنێتەوە.
سەیرە! هێشتا گەلی کوردستان و عێراق، لە شەڕی داعش نەبوونەتەوە، کەچی زەمینەی سایکۆلۆجی و سیاسی بۆ هەڵگیرساندنی شەڕی نێوان کورد و شیعە لە عێراق، ساز دەکرێت! ئایا شەڕێکی لەم جۆرە، ئەگەر هەڵبگیرسێ کەمەک بە داعش ناکات؟ ئایا ئەنفالێکی تر بەسەر گەلی کوردستان ناهێنێت؟
گەلی کوردستان مافی خۆیەتی ڕێفراندۆم بۆ سەربەخۆبوون بکات و دەوڵەتی خۆی دابمەزرێنێت. بەڵام ڕێفراندۆم بنەمای دەستووری و قانوونیی نێوخۆیی و جیهانیی هەیە و دەبێت ئامادەکاریی سیاسی، ئابووری، سەربازی، نەتەوەیی و ئیداریی بۆ بکرێت. پشتیوانی و هاوکاریی نەتەوە یەکگرتووەکان و وڵاتانی بۆ بەدەست بهیندرێت. ڕێفراندۆم بۆ چارەسەری کێشەی سیاسی و سەپاندنی ئاشتی و ئارامییە، نەک هەڵگیرسانی شەڕ و تیکدانی ئاشتی کۆمەڵایەتی. نەتەوەیەک ئەگەر بە ڕاستی ڕێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی بکات، نەک بۆ سەودا و هەڕاجکردن، ئەگەر مەبەستی بێت کۆمەڵی نێودەوڵەتی ڕێز لە ئیرادەی بگرێت و ئەنجامی ریفراندۆمەکەی قبووڵ بکات، دەبێت پابەندی ئەو قانوون و ڕێسا و مەرجانە ببێت، کە نەتەوە یەکگرتووەکان، بۆ ڕێفراندۆم، پەسەندی کردوون و کۆمەک و پشتگیریی کۆمەڵی نێودەوڵەتی بەدەست بهێنێت. ڕەتکردنەوەی ئەم ڕێفراندۆمە، لە لایەن ئەنجومەنی ئاساییەوە، مانا و بایەخی سیاسی و قانوونی بۆ ئەم ریفراندۆمە ناهێڵێتەوە.
خەڵکی کوردستان مافی خۆیانە بزانن کە سەرانی دەسەڵات، بۆچی و بە پشتەئستووربوون بە کێ، ئاوا لوتبەرزانە و نامەسئولانە، تەحەدای نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمێریکا و رۆژئاوا و وڵاتانی ناوچەکە دەکەن؟! بە چەکە ئەتۆمییەکەیان؟! وەک دوکتۆر کەمال میراودەلی دەڵێ: بە فرۆکە مۆدێرنە جەنگییەکەیان؟ بە ژیرخانی پتەو و ئابووریی وڵاتەکەیان؟ بە یەکێتیی نەتەوەیی و پشتیوانیی گەڵ؟ بە لەشکرەکەیان، کە نەیتوانی، لەبەردەم 300 تیرۆریستی داعشدا، پێنج دەقیقە خۆی بگرێت و سەدان هەزار کوردی ئێزیدی بۆ داعش بە جێ هێشت؟ ئەو لەشکرەی تەنانەت دەسەڵات خۆی دڵنیا نەبوو دەتوانێ هەولێر بپارێزێ، بۆیە بە ناچاری پەنا برایە بەر هێزی تر، کە لە مەخموور پێشیان بە داعش گرت؟
سوکرات نزیکەی 2500 ساڵ پێش ئێستا، بە رووی ئینساندا هاواری کرد: خۆت بناسە!
بەڵام ئایا مەسەلەکە خۆنەناسین و غروری بۆش و جاهیلانەیە، یان گەمەیەکی ئیقلیمی و زەمینەسازییە شەڕ ئاشبەتاڵێکی تر؟
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە