نەوزادى موهەندیس: کورد لەم قۆناغەدا, لەنێوان کۆنفیدڕاڵى و سەربەخۆییدا کامیان هەڵببژێرێت؟
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی
ئاشکرایە کە مافى چارەى خۆنوسنیى گەلان مافێکى یاسایى و دەستورى و سەرەتایى هەموو گەلێکە کە سیفاتەکانى گەل یان نەتەوەى تیادا بێت لە بوونى بنەما هاوبەشەکان لە خاک و دانیشتوان و کەلتور و ئابورى وزمانێکى هاوبەش کە بنەماى پێکەوە نانى دەوڵەتى سەربەخۆشن، ئەم مافە لەلایەن ڕێکخراوى نەتەوە یەکگرتوەکانەوە دانیپیادانراوە و یاسا نێودەوڵەتیەکان و دونیاى دیموکراسیش ڕێز لە ئیڕادە و ویستى سەربەخۆى گەلان دەگرن. ئاشکرایە مافى چارەى خۆنوسین لە لامەرکەزیەتى ئیداریەوە دەستپێدەکات بۆ ئۆتۆنۆمى و دواتر فیدڕاڵى و دواتریش کۆنفیدڕاڵى و لە کۆتا ئاستیشدا بریتیە لە ڕاگەیاندن و دامەزراندنى دەوڵەتى سەربەخۆ.جا دیاریکردن وهەڵبژاردن و پیادەکردنى هەر شێوازێک لەو شێوازى خۆبەڕێوەبردنانە دەوەستێتە سەر هەلومەرجە نێوخۆى و هەرێمایەتى و نێودەوڵەتیەکان و ئامادەسازى ئەو گەلانە بۆ مقاوەمەتکردن و تواناى خۆبەڕێوەبردنیان و بەردەوامیدان بەگەشە و پێشکەوتنى ئەزمون و دەسەڵاتى حوکمڕانیەکانیان.
ئەوەى لێرەدا مەبەستمانە کە کورد لەم قۆناغەدا و دواى 100 ساڵ لە خەبات و ڕاپەڕین و شۆڕشى چەکدارى لەهەر چوار بەشەکەى کوردستانى داگیر و دابەشکراودا و بەتایبەتیش لەم بەشەى کوردستانى باشووردا، کە شێوازەکانى لامەرکەزیەت و ئۆتۆنومى و فیدڕاڵیەتى تاقیکردۆتەوە لە چوارچێوەى دەوڵەتى عێراقى دروستکراودا لەساڵى 1920وە و بەدرێژایى دەسەڵاتى پادشایى و کۆماریەکانەوە، بەداخەوە لەهیچ کام لەو سیستەمانەدا کورد نەگەیشتۆتە ماف و داواکاریە ڕەواکانى و هەستى بە پاراستنى ئەمنیەت و بوون و گەشە و پێشکەوتن و خۆشگوزەرانى نەکردوە لەسایەى عەقڵیەتى خێڵەکى و دواکەوتویى و دۆگما و شۆڤێنیەتى عەرەبیەوە،بگرە ڕووبەڕووى توندترین و ترسناکترین سیاسەتى قڕکردن و لەناوبردنیش بۆتەوە بەمەبەستى سڕینەوەى مێژوو و جوگرافیا و زمان و کەلتور و بوونیشى لەسەر زەوى. هەربۆیە لە ئێستادا و دواى تێپەڕبوونى نزیکەى 14 ساڵ بەسەر ڕووخاندنى ڕژێمى بەعسى ێدامیدا لەساڵى 2003وە و هەستکردنى کورد بە تەریککردن و پەراوێزخستن و پێشێلکردنى مافەکانى و تێڕوانینى وەک غەریب و نامۆ نەک وەک شەریک و دامەزرێنەرى ئەم عێراقە نوێیە، بۆیە بڕیارى چارەنوسسازى خۆیدا بە چێکردنى پڕۆسەى ڕیفراندۆم لە 25ى ئەیلولى ساڵى 2017دا بەمەبەستى وەرگرتنى ڕاى جەماوەرى میلەتەکەمان بۆ پێکهێنانى دەوڵەتێکى کوردى سەربەخۆ لەگەڵ ناوچە دابڕێنراوەکان یان مانەوە لەچوارچێوەى عێراقى فیدڕاڵدا بەو شێوەیەى کە هەیە، ئەنجامیش خۆشبەختانە 92%ى جەماوەرى کوردستان لەگەڵ سەربەخۆیدابوون.
لەئێستاداو دواى ئەنجامەکانى ڕیفراندۆم و دەستپێکردنى داگیرکارانى کوردستان لە عێراق و تورکیا و ئێرانەوە بەهەڕەشە و گەمارۆى سیاسى و ئابورى و سەربازى و لەباربردنى ئەم قۆناغە بەمەبەستى پاشەکشەکردنى کورد لەداخوازى سەربەخۆیى، بیرۆکەى ئەوە هاتۆتە پێشەوە کە کورد بەشێوەى یەکێتیەکى کۆنفیدڕاڵى لەگەڵ دەوڵەتى عێراقى ناوەندیدا پێکەوە بمێننەوە و درێژە بە ژیان و مانى ئەم دەوڵەتى عێراقە بدەن، جا لە ئێستادا پرسیار ئەوەیە ،کە کورد لەنێوان کۆنفیدڕاڵى و سەربەخۆییدا کامیان هەڵببژیرێت؟ و کامیان قازانج و سوودى گەورەى پێدەگەیەنێت ؟
بۆ وەڵامدانەوەى ئەم پرسیارانە ،گەرەکە کەمێک باس لە جۆرى سیستەمى فیدڕاڵى و کۆنفیدڕاڵى بکەین و هەریەکەیان بناسین و کەموکوڕى و باشیەکانى هەریەکەشیان دەربخەین و جیاوزاى نێوانیشیان پیشان بدەین، ئەوکات بڕیار لەسەر هەڵبژاردن و دیاریکردنى باشترینیان بدەین.
1- سیستەمى فیدڕاڵى
فیدڕاڵى بریتیە لە یەکێتیەکى ئارەزوومەندانە لە نێوان چەند ولایەت یان هەرێمێکدا،کە جیاوازبن لە ڕووى نەتەوەیى،ڕەگەزى،ئاینى،مەزهەبى،کەلتوریەوە. بۆئەوەى ببنە یەک کەسایەتى یاسایى یان یەک سیستەمى سیاسى،لەگەڵ پاراستنى بەشێک لەو کەسایەتیە یەکگرتوە بۆ تایبەتمەندى و شوناسى هەرێمەکان خۆیان،دەسەڵاتێکى پێدروا هەیە بۆ دەوڵەتى ناوەندى یەکێتیەکە کە لەدەسەڵاتە هاوبەشەکانەوە هەڵهێنجراوە، لەگەڵ هێشتنەوەى هەندێک دەسەڵات بۆ ولایەت یان هەرێمەکان کە جۆرێک لە سەربەخۆیى دەستەبەر دەکات بۆ هەرێم و لایەنەکانى ناو یەکێتیەکە.کە ئەمەش بۆخۆى خاڵێکى جیاکەرەوەى سیستەمە فیدڕاڵیەکانە.
دەسەڵاتەکانى یەکێتى فیدڕاڵى:
1- هەبوونى دەستور یان یاساى بنەڕەتى کە بەدەستورى فیدڕاڵى ناودەبرێت.کە بنەماو پایە سەرەکیەکان دیاریدەکات کە لەلایەن هەرێم یان ولایەتەکانەوە کە ئەم یەکێتییەیان پێکهێناوە.
2- پێکهێنانى قەوارەیەکى سیاسى و دیموکراسى لەهەرێمەکاندا، بەشێوەیەک کە ڕەنگ بداتەوە لە یەکێتیە فیدڕاڵیەکەدا بە تەواوەتى.
3- دیاریکردنى دەسەڵات و پسپۆڕییەکانى حکومەتى ناوەندى سەرەڕاى دیاریکردنى دەسەڵاتى ئابورى و ئیداریەکان بۆ هەرێمەکان.
4- دەسەڵاتەکان نابێت زیاد لە جێبەجێکردنى ئەرکە یاسایى و یاسادانانەکانیان ببەزێنێت لە چوارچێوەى دەستورى فیدڕاڵیدا.
5- حکومەتى هەرێمەکان لەسەرۆکى هەرێم و سەرۆکى ئەنجومەنى وەزیران و پەڕلەمانێکى بچوککراوە پێکدێت.
6- پەڕلەمانى هەرێمى هەڵدەستێت بە چاودێرى و سەرپەرشتى ئیشوکارەکانى حکومەتى هەرێم لەگەڵ سەرۆکى یەکە ئیداریەکان.
7- هەر هەرێمێک پایتەختى خۆى دەبێت.
8- هەر هەرێمێک دەبێتە خاوەنى سامانە مرۆیى و ئابورى و بەرهەمەکانى ناوخۆى خۆى.
9- هێزێکى سەربازى دەبێت لە پۆلیس و سوپایەکى چەکداریش بۆ پاراستنى سنورى هەرێمەکان.
10- حکومەت و پەڕلەمانى هەرێمەکان بەشێوەیەکى دیموکراسى و ئازاد هەڵدەبژێردرێن.
11- هەرێمەکان مافیان نیە کە نوێنەرایەتى دیپلۆماسى بگۆڕێتەوە لەگەڵ دەرەوەدا یان دانانى سەفارەت یان لیژنەى بەرژەوەندى هاوبەش لەگەڵ وڵاتانى تردا بەبێ ڕەزامەندى حکومەتى ناوەندى.
نمونەى وڵاتانى فیدڕاڵى
لەدونیادا ژمارەیەکى زۆر لە وڵاتان هەن کە پەیڕەوى سیستەمى فیدڕاڵى دەکەن،وەک ئەمریکا و کەنەدا و سویسرا و بەریتانیا و ئەڵمانیا و هند و ئەرجەنتین و ئوستوڕالیا و فەنزەوێلا و مالیزیا و مەکسیک و ..هتد.
لەوڵاتە عەرەبیەکانیشدا یەکەم وڵات بریتیە لە ئیماراتى عەرەبى یەکگرتوو و لە ئێستاشدا عێراق یەکەم وڵاتى خۆرهەڵاتى ناوەڕاستە کە سیستەمى فیدڕاڵى پیادە دەکات بە پێى هەڵبژاردنى دیموکراسى و ئازاد بە پێى دەستورى نوێ.
2- سیستەمى کۆنفیدڕاڵى
بریتیە لە کۆبونەوەیەک لە نێوان دوو وڵات یان زیاتر(( نەک هەرێم )) لە چوارچێوەى ڕێکەوتنێکى دیاریکراودا.یان ڕێکەوتنێکى گرێبەستیە کە ئامانج لێى دامەزراندنى دەستەیەک یان کوتلەیەکى سیاسى،ئابورى ،سەربازى هاوبەشە. کە هەندێ تایبتەمەندى سیاسى و ئابورى یان ئاینى کۆیان دەکاتەوە و لەگەڵ پاراستنى تایبەتمەندى هەر وڵاتێک بە سیاسەتە تایبەتەکان بە خۆیدا بۆ ئامانجێکى ئابورى وەک ئەوەى لە یەکێتى ئەوروپادا هەیە ،یان ئەوەى لە هاوپەیمانێتى ناتۆدا هەیە بۆ ئامانجێکى سەربازى. و هەوڵێکیشە بەرەو یەکگرتن یان بەواتاى ڕێکەوتن و پێکگەیشتنە لەسەر سیاسەتى لانى کەم. بەهەمان شێوە بۆ وەدیهێنانى ئامانجەکانیانە کە ناتوانن بەتەنها وەدەستى بێنن.
دەوڵەتى کۆنفیدڕاڵى پێکدێت لە یەکگرتنێک کە ئەندامەکانى وڵاتانى سەربەخۆن و خاوەن سەروەرین کە بە پێى ڕێکەوتنى پێش وەختە هەندێک لەدەسەڵاتەکان دەدرێتە دەستە یان لیژنە هاوبەشەکان بۆ هەمئاهەنگیکردنى سیاسەتەکان لەهەندێک بواردا،ئەمە بەبێ ئەوەى ئەم کۆبونەوەیە ببێتە هۆى پێکهێنانى دەوڵەتێک یان قەوارەیەکى نوێ،ئەگەر ئەوە ڕوویدا ئەوا دەگۆڕێت بۆ شێوازێکى ترى حوکمڕانى کە پێى دەوترێت سیستەمى فیدڕاڵى.
دەسەڵاتەکانى دەوڵەتى کۆنفیدڕاڵى
1- یەکێتى کۆنفیدڕاڵى پێکدێت لە ژمارەیەکى هەمیشەیى لە وڵاتانى خاوەن سەروەرى بۆ کارى هاوبەش پەیوەست بە وڵاتانى ترەوە.
2- یەکێتى کۆنفیدڕاڵى سەرەتا بە هاوپەیمانێتیەک دەستپێدەکات و دواتر پشت دەبەستێتە سەر دەستورێکى هاوبەش.
3- یەکێتى کۆنفدیراڵى ڕێز لە سەروەرى نێودەوڵەتى ئەندامەکانى دەگرێت، بەپێى یاسا نێودەوڵەتیەکانیش دروست دەبێت لە ڕێگەى ڕێکەوتنامەیەکەوە کە هەموارناکرێت بەبێ کۆ دەنگى ئەندامەکانى.
4- سیستەمە کۆنفیدڕاڵیەکان پێکدێن بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ مەسەلە هەستیارەکاندا،وەک بەرگرى هاوبەش و کاروبارى دەرەوە یان دراوى هاوبەش.
5- ئەرکى حکومەتى کۆنفیدڕاڵى بریتیە لە دابینکردنى پشتیوانى بۆ هەموو ئەندامەکانى.
6- سروشتى پەیوەندى لەنێوان وڵاتانى ئەندام لە سیستەمى کۆنفیدڕاڵى جیاواز دەبێت لەگەڵ ئەنجومەنى هاوبەشدا دەربارەى دابەشکردنى دەسەڵاتەکان لە نێوانیاندا.
نمونەى وڵاتانى کۆنفیدڕاڵى
1- لە وڵاتانى کۆنفیدڕاڵى نوێ یەکێتى ئەوروپایە.
2- لە نمونەى وڵاتانى کۆنفیدڕاڵى لە مێژوودا:
ئیرۆکواس،کۆمەڵێک لە ئەمریکیە کۆنەکان، لەناوچەى دەریاچە مەزنەکان،لەسەدەى دوانزهەمدا یەکیان گرت و کۆنفیدڕاڵیەکیان پێکهێنا.
شانشینى ئاراگۆن 1137-1716
وڵاتە یەکگرتوەکانى ئەمریکا پێش هاوپەیمانیە کۆنفیدڕاڵیەکان 1781-1789
سویسرا کاتى خۆى کۆنفیدڕاڵى بوە لە نێوان 1291 و 1848 تاگۆڕانى بۆ سیستەمى فیدڕاڵى بەڵام ناوەکەى هەروەکو خۆى مایەوە بە کۆنفیدڕاڵیەتى سویسرا.
ئەڵمانیا دواى دروستبوونى ئیمپراتۆریەتى پیرۆز و یەکخستنى لە 1806 و 1848.
کۆنفیدڕاڵى ڕاین(1806-1813) کە نەسەرۆکى دەوڵەت و نە سەرۆکى حکومەتى نەبوو.
یەکێتى وڵاتانى ئەمریکاى ناوەڕاست وەک سلڤادۆر و پەناما و کۆستاریکا و نیکاراگوا و هندۆراس و جامایکا و هایتى و دۆمەنیکان و گرینادا لەساڵى 1825دا.
یەکێتى سۆڤێتى جاران کەلە ساڵى 1917دا دامەزرا.
یەکێتى دەوڵەتانى هندى ڕۆژئاوایى وەک دۆمەنیکان و گریناداو…هتد. کەلە ساڵى 1967دا دامەزرا.
کۆنفیدڕاڵى سنیگال و گامبیا 1982-1989
یۆگۆسلافیا کە لە یەکێتى کۆمارەکانى ێربیا و کرواتیا و سلۆڤینیا و مەکدۆنیا و جەبەل ئەسوەد و بۆسنە و هەرسک و کۆسۆڤۆ پێکهاتبوو.
یەکێتى ێربیا و جەبەل ئەسوەد لە نێوان ساڵانى 1982-2006.
کۆمارى عەرەبى یەکگرتوو لە نێوان میسر و سوریادا لەنێوان ساڵانى 1958-1961.
کەموکوڕیەکانى سیستەمى کۆنفیدڕاڵى
1- نەبوونى میکمانیزمێک لەلایەن ئەنجومەنى هاوبەشەوە بۆ وەدیهێنانى پابەندبوونى ئەندامەکان بە ئەرکەکانیانەوە.لەم سیستەمەدا لەکاتێکدا ئەندامێک پابەند نابێت بە جێبەجێکردنى ئەرکەکانیەوە.کە لەزۆرێک لە حکومەتە کۆنفیدڕاڵیەکاندا ڕوویانداوە و بەناوبانگترینیان لە وڵاتە یەکگرتوەکانى ئەمریکادا بو لە ساڵانى 1776-1778داکاتێک کە وڵاتەکان دژى پێدانى باجەکان بوون بە حکومەتى ناوەندەوە.کە هەرئەمەش بوە هۆى شکستى حکومەتە کۆنفیدڕاڵیەکە.
2- لەکاتى شکستهێنانى حکومەتى ناوەندیدا،ئەو حکومەتە دەبێتە ڕێگر لەبەردەم یەکگرتنى ئەندامەکانیدا و تێکەڵبونیان وەک کۆمکارى وڵاتانى عەرەبى.
3- لە حکومەتى کۆنفیدراڵیدا ،ئەنجومەنى هاوبەش ناتوانێت هیچ کارێک بکات بەبێ رەِزامەندى هەموو ئەندامەکانى.
4- لە سیستەمى کۆنفیدڕاڵیدا هەر وڵاتێک دەتوانێت پاشەکشە بکات لەو کۆبونەوەیەدا هەرکاتێک ویستى،بە پێچەوانەى یەکێتى فیدڕاڵى کە ئەندامەکان یان هەرێمەکان ناتوانن لە یەکێتیەکە دەربچن هەرکاتێک ویستیان.
جیاوازیەکانى نێوان سیستەمى فیدڕاڵى وکۆنفیدڕاڵى
1- لە یەکێتى کۆنفیدڕاڵیدا ،هەر وڵاتێک کاروبارى سیاسەتى دەرەوە و نوێنەرایەتى دیپلۆماسى فعلى خۆى پیادە دەکات.بەڵام لە فیدڕاڵیدا،هەرێمەکان مافى بەڕێوەبردنى سیاسەتى دەرەوەیان نیە و تەنها لەدەسەڵاتى حکومەتى ناوەندیدایە.
2- وڵاتانى ئەندام لە سیستەمى کۆنفیدڕاڵیدا مافى ڕاگەیاندنى جەنگیان هەیە،بەڵام لە فیدڕاڵیدا هەرێمەکان ئەو مافەیان نیە و تەنها لەدەسەڵاتى حکومەتى ناوەندیدایە.
3- ئەو جەنگانەى لە نێوان وڵاتانى ئەندامى کۆنفیدڕاڵیدا دروست دەبێت بە جەنگى نێودەوڵەتى دادەنرێن،بەڵام جەنگى نێوان هەرێمەکان لە سیستەمى فیدڕاڵیدا بەجەنگى ناوخۆیى ناو دەبرێن.
4- هەر سەرپێچیەک لەلایەن وڵاتانى ئەندامى یەکێتى کۆنفیدڕاڵى بۆ یاسا نێودەوڵەتیەکان ڕووبدات ئەوا بەتەنها خۆى بەرپرسیار دەبێت، نەک ئەندامەکانى تر،بەڵام لە یەکێتى فیدڕاڵیدا بە پێچەوانەوەیە و هەموو هەرێمەکان وەکو یەک بەرپرسیار دەبن لەئاکامەکانى.
5- لەیەکێتى کۆنفیدڕاڵیدا دەستەى هاوبەش یان ئەنجومەنێکى هاوبەش سەرپەرشتى وڵاتانى ئەندام دەکات،بەڵام لە فیدڕاڵیدا حکومەتى ناوەند ئیدارەى دەوڵەت و ڕابەرایەتى سەرۆکایەتیەکانى دەکات.
6- لەیەکێتى کۆنفیدڕاڵیدا مافى هەر ئەندام و وڵاتێکە کە هەرکات ویستى دەتوانێت پاشەکشە بکات چونکە خاوەنى سەروەرى و وڵاتى سەربەخۆیە، بەڵام لە وڵاتى فیدڕاڵیدا هەرێمەکان ئەو مافەیان نیە، چونکە بەشێکى دانەبڕاوى ئەو وڵاتەن.(( بەڵام ئەم حاڵەتە بۆ کورد و کوردستان ناشێت،چونکە دوو گەلى جیاواز و دوو کەلتور و زمان و خاکى جیاوازن،نەک وەک هەرێمێکى عەرەبى لە باشوور یان ناوەڕاستى عێراقى عەرەبیدا کە هەموو سیفاتەکانیان هاوبەشن)).
7- هاوڵاتیانى دەوڵەتى کۆنفیدڕاڵى هەریەکەیان خاوەنى ڕەگەزنامەى وڵاتەکانى خۆیانن نەک دەوڵەتە کۆنفیدڕاڵیەکە.بەڵام هاوڵاتیانى دەوڵەتى فیدڕاڵى هەموانیان خاوەنى تەنها یەک ڕەگەزنامەى وڵاتە فیدڕاڵیەکەن.
8- لە کۆبونەوەى کۆنفیدڕاڵیدا ژمارەى سەرۆکى وڵاتەکان بەهێندەى ژمارەى وڵاتە ئەندامەکانن،چونکە هەر وڵاتە سەرۆکى خۆى هەیە،بەڵام دەوڵەتى فیدڕاڵى تەنها یەک سەرۆکى هەیە،هەربۆیە دەوڵەتى کۆنفیدڕاڵى بە وڵاتێکى یەکگرتوو دانانرێت،چونکە لە ژمارەیەک وڵاتى سەربەخۆ پێک هاتوە. بەڵام دەوڵەتى فیدڕاڵى لەسەر ئاستى ناوخۆو دەرەوەشدا حسابى یەک دەوڵەتى یەکگرتووى بۆ دەکرێت.
بەم شێوەیە دەبینین کە یەکێتى فیدڕاڵى بریتیە لە وڵاتێکى توندوتۆڵ و یەک و یەکگرتوو ،کە بە ئاسانى ئەندامەکانى یان هەرێمەکانى ناتوانن لێى دەربچن،بەڵام دەوڵەتى کۆنفیدڕاڵى بریتیە لە کۆبونەوەى چەند وڵاتێکى سەربەخۆ و خاوەن سەروەرى و کەسایەتى نێودەوڵەتى و هەرکات ویستیان دەتوانن لەو یەکێتیە ئارەزومەندانە بێنە دەرەوە.
بۆیە لێرەدا ئەو ڕاستیە دەردەکەوێت کە وڵاتێکى ئەندام لە دەوڵەتێکى کۆنفیدڕاڵیدا،بریتیە لە وڵاتێکى تەواو سەربەخۆ و دانپیادانراو لەلایەن وڵاتانى ناوچەیى و نێودەوڵەتى و ئەندامى نەتەوە یەکگرتوەکانە و هەموو ڕێکخراوەکانى تریشە وخاوەنى سنورى نێودەوڵەتى و ئاڵاو کەسایەتى سەربەخۆى خۆیەتى.کەواتە هیچ جیاوازیەک نیە لە نێوان وڵاتێکى سەربەخۆدا یان وڵاتێک کە ئەندام بێت لە کۆمکارێکى کۆنفیدڕاڵیدا.
هەربۆیە کورد لەدواى سەرخستنى پڕۆسەى ڕیفراندۆم و وەدەستهێنانى دەنگى ((بەڵێ ))ى زۆرینە بۆ سەربەخۆبوون، دەتوانێت لەژێر دروشمى یان سایەى کۆنفیدڕاڵیدا وەک قۆناغێکى مافى چارەى خۆنوسین ببێتە خاوەنى وڵاتێکى سەربەخۆى خۆى بەبێ ئەوەى دروشمى سەربەخۆبوون بەرزبکاتەوە و ببێتە مایەى نانەوەى گرژى و ئاڵۆزى و تێکچوونى پەیوەندیەکانى لەگەڵ وڵاتانى دەرودراوسێشیدا.
بەڕاى بەندە لەم قۆناغەدا بەرزکردنەوەى دروشمى کۆنفیدڕاڵى چارەسەرێکى گونجاوە و دەمانگەیەنێتە مەبەست و ئامانجە ڕەواکەى کورد کە بریتیە لەسەربەخۆ بوون، و لەلایەکى تریشەوە مانەوەمان لە چوارچێوەى دەوڵەتێکى کۆنفیدڕاڵیدا لە گەڵ وڵاتى عێراقى عەرەبیدا دەبێتە مایەى پاراستنمان لەهەڕەشە و گوڕەشەى سیاسى و ئابورى و سەربازى وڵاتانى ناوچەکە.و دەتوانین بەردەوام بین وەک وڵاتێکى سەربەخۆ و گەشە و پێشکەوتنى گەورەش وەدیبێنین،چونکە لەسیستەمى کۆنفیدڕاڵیدا دەوڵەتە فیدڕاڵیەکە دەبێتە هاوبەش لەگەڵماندا لەهەموو ڕووە سیاسى و ئابورى و سەربازیەکانەوە و لەکاتى ڕوودانى جەنگ و ناکۆکیدا لەگەڵ دەرودراسێکاندا ئەرکێتى کە پشتیوانیمان لێبکات، بەڵام لەکاتێکدا کە دەربچین لەو کۆبونەوە کۆنفیدڕاڵیەدا و سەربەخۆیى خۆمان ڕابگەیەنین ئەوا لەبەرامبەر عێراقى عەرەبى و هەریەکە لەتورکیا و ئێراندا وڵاتێکى بێهێز و بێپشت وپەنا دەبین و هێرش و پەلامار و گەمارۆى سەربازى و سیاسى و ئابورى زوو کاریگەرى دەخاتە سەرمان و ناتوانین بەرگەیان بگرین.
هەربۆیە لەم قۆناغى دواى ریفراندۆمەدا،سەرکردایەتى سیاسى کورد لەهەموو کات زیاتر پێویستى بە یەک و یەکگرتوویى نێوماڵى کوردى هەیە و هاوکارى و کارى هاوبەش و پێکەوەیی دەبێت ببێتە دروشمى مەرکەزى و بەهێزکردنى ئۆرگانەکانى حوکمڕانیش گەلێک گرنگە و تەبایى و کۆدەنگى سیاسى و نیشتمانیش گەلێک پێویستەو متمانەى جەماوەریش بەسەرکردایەتیەکەى خاڵێکى گەلێک کاریگەرە . هەربۆیە سەرکردایەتى سیاسى کورد دەبێت بەهێمنى و بێدەنگى و دوورکەوتنەوە بەکارهێنانى زمانى زبر ولە بەرزکردنەوەى دروشمى گەورەى بێناوەڕۆک و ئیستیفزازکردنى وڵاتانى دەرودرواسێ بگرێتە بەر و هەوڵى هێورکردنەوەى ئاڵۆزیەکان بدات و بەنەرمیش کارى خۆى و هەنگاو بەرەو ئامانجەکانى ڕیفراندۆم بنێت و هیچ پاشگەزبونەوەیەک لەهەڵویسَت و گوتاریدا وێنا نەکات،چونکە کورد توانى بڕیارى گرنگ و چارەنوسسازى خۆى بدات و بەهەموانى سەلماند کە کاتى سەربەخۆبوون و جیابونەوە هاتوە و دەبێت هەموانیش بێنێتە سەر ئەو بۆچونەى کە کورد مافى پێکەوەنانى دەوڵەتى سەربەخۆى خۆى هەیە،جا مەرج نیە کە لە شەووڕۆژێکدا ئەو دەوڵەتە لەدایک ببێتـ بەڵکو کارى جدى و بەردەوامى دەوێت بەئیڕادە و ئیدارەیەکى ژیر و پۆڵایین و لەسەر خۆوە.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی