نەوزادى موهەندیس: لە ئێستادا دەستپێشخەرى سیاسى لەلاى چ حیزب و سەرکردەیەکە؟

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ئاشکرایە حیزبى سیاسى وەک بونەوەرێکى زیندوو، بەقۆناغە جیاوازەکانى گەشەکردن و گەورەبوون و پێگەیشتن و دواتریش پوکانەوە و لاوازبوون و تەنانەت مردنیشدا تێپەڕدەکات، جا هەر حیزبێکى سیاسى گەر بیەوێت زۆرترین ماوە لەسەر شانۆى گۆڕانکارى و ڕووداوەکاندا بمێنێتەوە دەبێت هەمیشە لەهەوڵدا بێت بۆ ئەوەى دەستپێشخەرى سیاسى ((موبادەرەى سیاسى )) لەدەستدا بێت، هیچ حیزبێکى سیاسى بەبێ بوونى پێگەیەکى ڕابەرایەتى و فکرو ئایدیایەکى پێشکەوتوو و بەبێ بوونى بەرنامەیەکى خزمەتگوزارى و گەشەکردن و خۆشگوزەرانى هاوڵاتیان و کۆمەڵگاکەى و بەبێبوونى تێڕوانینێک بۆ ئایندە، ناتوانێت ئەو دەستپێشخەریە سیاسیە مسۆگەر بکات بۆ خۆى و وەک پاڵەوان ڕۆڵ و کاریگەرى بمێنێتەوە، بەتایبەتیش کە لە گۆڕەپانە سیاسیەکەدا چەندین هێز و لایەن و سەرکردە و حیزبى سیاسى تر هەن و لەهەوڵى گۆڕانکارى و جێگۆڕکێى سیاسیدان. بۆیە حیزبى سیاسى دەبێت هەمیشە لە پڕۆسەیەکى بەردەوامى خۆنوێکردنەوەدا بێت لە جەستە و عەقڵ و بەرنامە و تێڕوانینەکانیدا و نابێت خۆى قەتیس بکات لە چوارچێوەیەکى بچوک و داخراودا، چونکە زەمەن بەسەریدا بازدەدات و ئەمیش دەبێتە بەشێک لە ڕابووردوو، حیزبى سیاسى بۆ بەردەوامى و مسۆگەرکردنى ئایندە دەبێت هەمیشە لەجوڵە و داهێنان و پێشڕەویدا بێت و کێبڕکێ بکات لەگەڵ زەمەندا، چونکە بەتێپەڕبوونى کات و داواکاریە نوێکان و خواستەکانى کۆمەڵگا هێز و لایەن و سەرکردە و حیزبى نوێش دێنەکایەوە و پاڵەپەستۆ دروست دەکەن لەگەڵ سەرکردە و حیزبە کلاسیکى و موخەزرەمەکاندا.
بۆیە حیزبى سیاسى ماناى دەستپێشخەرى سیاسیە، هەرکات هەر حیزب و سەرکردەیەک نەیانتوانى کە ببنە خاوەنى دەستپێشخەرى سیاسى ئەوا بەماناى پاشەکشە و لاوازبوون و سستبوون دەچێت و هێواش هێواش ڕیزى پێشەوەى خەبات بەجێدێڵێت بۆ هێز و لایەن و حیزب و سەرکردەى نوێ.
لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە پێشەوە، لە ئێستادا لەکوردستان و عێراقیشدا دەستپێشخەرى سیاسى لەلاى چ سەرکردە و حیزبێکى سیاسیە؟ کێ بڕیاردەر و خاوەن هێز و قورساییە لەسەر شانۆى سیاسى؟ ئایا هێزى سەربازى و ئابورى چ ڕۆڵێک دەبینن لە بون بەخاوەنى دەستپێشخەرى سیاسیدا؟
وەڵامى هەموو ئەم پرسیارانە ئەوەیە، کە هەر کات هەر حیزب و سەرکردەیەک توانى نێوماڵى خۆى وەک حیزب و دواتریش کۆمەڵگا یەک بخات و پتەو و یەکڕیز و یەک گوتاریان بکات، ئەوا زۆر بەئاسانى دەتوانێت کە ببێتە خاوەن دەستپێشخەرى سیاسى، چونکە توانیویەتى بە بەرنامە و کارو فکر و ئایدیا و تێڕوانینەکانى و دواتریش ڕاستگۆیى و ڕەسەنایەتى و دڵسۆزى و خەمخۆرى وایکردوە کە متمانەى زۆرینەى جەماوەر بەدەستبێنێت، لەگەڵ ئەمانەشدا گرنگە کە حیزبى سیاسى خاوەنى سیاسەت و ڕچە و ڕێباز و فکر ئایدیاى سەربەخۆى سیاسى خۆى بێت و بیکاتە شوناس و ناسێنەرەوەى خۆى و لەگەڵیشیدا خاوەنى ئابوریەکى چەسپاو وبەهێزیش بێت بۆ بەردەوامیپێدانى ژیانى خۆى و نەکەوێتە ژێر هەژموونى لایەنى ترەوە، لەدونیاى دیموکراسیدا حیزبى سیاسى نابێت خاوەنى هێزى سەربازى و چەکدارى خۆى بێت، لەکاتێکدا کە هەموو ئۆرگانەکان بەدامودەزگایى کراون و بونەتە ئۆرگانى نیشتیمانى و یاسا بەتەواوەتى سەروەرو بڕیاردەرە، بۆیە هێزى چەکدار لە دونیاى دیموکراسیدا ڕۆڵێکى ئەوتۆى نیە، بەڵام بەداخەوە لەم ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستەى ئێمەدا و بەتایبەتى و بەگشتیش لە ڕۆژهەڵاتدا چونکە بیروڕاکان بنچینەى دیکاتۆرى و خۆسەپاندن و قۆرخکارى و ئایدیاى خێڵ و بنەماڵە دەسەڵاتیان هەیە هەمیشە سەرکردە و حیزبە سیاسیەکان هەوڵى پێکەوەنانى هێزى سەربازى و چەکداریان داوە بەمەبەستى پارێزگارى کردن لەخۆ و خۆسەپاندن و هەڕەشەکردنیش لە نەیارانیان بەتایبەتیش لە قۆناغى شاخ و شۆڕشى چەکداریدا.
لەئێستادا و لەکوردستاندا، لەهەرقۆناغێکى مێژوویدا حیزب و سەرکردەیەک خاوەن دەستپێشخەرى سیاسى بونە و هەژموون و سایە و سێبەرى خۆیان سەپاندۆتە سەر هەموان و هەموانیشیان ناچارکردوە کە ببنە دواکەوتە و گوێڕایەڵى بەرنامە و کارى خۆیان.
1- ئەوەتالە عێراقدا کە کۆنترین حیزبى سیاسى بریتیە لە حیزبى شیوعى عێراقى کە لەساڵى 1934دا دامەزراوە تا ڕادەیەکى زۆر تا ساڵەکانى 1963 ( تاکۆتایى حوکمى عبدالکریم قاسم )کەم تازۆر خاوەنى دەسپێخەرى سیاسى بوە لە عێراقداو تەنانەت لەکوردستانیشدا، بەڵام دواتر بەهۆى زۆر هۆکارى بابەتى و خۆییەوە ئەو ڕۆڵەى لەدەستداوە و تائێستاش نەبۆتەوە خاوەن دەستپیشخەرى سیاسى و هەمیشەش بەرەو بچوکبونەوەى زیاتر هەنگاو دەنێت.
2- لە کوردستانیشدا،لەساڵى 1961 و هەڵایسانى شۆڕشى ئەیلولەوە پارتى دیموکراتى کوردستان وەک پارتێکى پێشڕەو و تاقانە بۆتە خاوەنى دەستپێشخەرى سیاسى و تا کۆتایى و نسکۆى ساڵى 1975ى شۆڕش خاوەنى دەسپێشخەرى سیاسى بوە.
3- لەساڵى 1975وە و دواى هەڵایسانەوەى شۆڕشى نوێى گەلەکەمان بەڕابەرایەتى یەکێتى نیشتیمانى کوردستان، یەکێتى بوە خاوەنى دەستپێشخەرى سیاسى تاکو ڕاپەڕینى ساڵى 1991 و دواتریش دواى پێکهێنانى حکومەت و پەڕلەمانى کوردستان لەساڵى 1992دا و بەدەسهێنانىزۆرینەى دەنگەکان و بوونە حیزبى دەسەڵاتدار هەردوو پارتى و یەکێتى بونە خاوەن دەستپێشخەرى سیاسى، چونکە هۆکارێکى ترى گرنگى بون بەخاوەن دەستپێخەرى سیاسى بریتیە لە گرتنە دەستى دەسەڵات.
4- بەدرێژایى ساڵەکانى نەدەوەدەکان و دواتریش دواى ڕووخاندنى ڕژێمى بەعسى ێدامىلەساڵى 2003دا یەکێتى نیشتیمانى کوردستان تا ساڵى 2009 -2012 کەم تازۆر توانیویەتى بە خاوەندارى دەسپێشخەرى سیاسى بمێنێتەوە بەڵام بەبەهێزى نا، چونکە لەدواى جیابونەوەى بزوتنەوەى گۆڕان لەساڵى 2009دا یەکێتى هێز و تواناى جەماوەرى و ڕێکخراوەیى و سیاسى و ئابورى بەرەو لاوازبوون چوو، دواتریش بەهۆى نەخۆشکەوتنى مام جەلال و ململانێ ناڕەواکانى ناوخۆى خۆیەوە هێندەى تر یەکێتى کەوتە پەراوێزى ڕووداوەکان و تواناى موبادەرەى سیاسى نەما.
بەڵام لەبەرامبەردا پارتى بەبەهێزى خۆى مایەوە و تائێستاش هەر خاوەنى دەستپێشخەرى سیاسى و خاوەنبڕیار و دەسەڵاتە و هێزى سیاسى و ئابورى و سەربازیشى بەهێزە لەگەڵ پاشەکشەکردنى هەندێک لە جەماوەرەکەى.
5- بزوتنەوەى گۆڕان و هێزەکانى تر وەک ئیسلامیەکان توانیان بۆ ماوەیەکى کەم ببنە خاوەن دەستپێشخەرى سیاسى لەساڵى 2011دا و تا پێکهێنانى کابینەى هەشتەمى حکومەتى هەرێم و بەشداریکردنیان لە حکومەتداو چونە ناو دەسەڵاتەوە، بەڵام بەتێکچوونىپەیوەندیەکانیان لەگەڵ پارتیدا جارێکى تر ڕووە و لاوازى چونەوە و دەستپێشخەرى سیاسى و شەقامیشیان لەدەستدا بەتایبەتیش دواى کۆچکردنى کاک نەوشیروان.
لەم قۆناغ و چرکە ساتەى مێژووى خەباتى کوردایەتیدا، هیچ کام لە حیزب و سەرکردە سیاسیەکانى کوردستان، خاوەن دەستپێشخەرى سیاسى نەماون، لەدواى سازدانى ڕیفراندۆم و ڕووداو و کارەساتەکانى گەڕاندنەوەى سوپاى عێراق بۆ ناوچە دابڕێنراوەکان و سەپاندنى هێز و تواناى سیاسى و ئابورى و سەربازى خۆیان بەسەر هەموواندا لەکوردستاندا، و شکسهێنانى سیاسى و سەربازى و ئابورى ئەم دەسەڵاتە سیاسیەى کوردستان دواى داگیرکردنەوەى کەرکوک وخانەقین و شەنگاڵ و جێگەکانى تر.
لەئێستادا تاکە هێز لە عێراق و کوردستاندا کە خاوەن دەسپێشخەرى سیاسى بێت بریتیە لە حکومەتى عێراق و کەسى دکتۆر حەیدەر عەبادى و حیزبى دەعوەى ئیسلامى، بەپشتیوانى وڵاتانى ئێران و تورکیا و سعودیە و تەنانەت ئەمریکا و ئەوروپیەکان و نەتەوە یەکگرتوەکانیش.
لەهەرێمى کوردستاندا، کێرڤى هێزو تواناى سیاسى و ئابورى و سەربازى و تەنانەت جەماوەرى هەموو حیزب و سەرکردە سیاسیەکان بەرەو داکشان چونەو هیچ کامیان تواناى دەستپێشخەرى سیاسیان نەماوە و هەموان چاوەڕوانى دەست و بڕیارى حکومەتى عێراقین و لەوپەڕى بێدەسەڵاتى و لاوازیدان، لەکاتێکدا پێش پڕۆسەى ڕیفراندۆم هەموو خاڵە بەهێزەکان لاى سەرکردایەتى کوردبوون، سەرەڕاى بوونى ناکۆکى و ملانێى ناوخۆیى لەنێو ماڵى کورد و یەک و یەکنەگرتوویى خیتاب و کردارى کورد.
بۆیە گەر ئەم قۆناغى لاوازى و بێدەسەڵاتى و شکستەى کورد درێژە بکێشتێت و حیزب و سەرکردە کلاسیکیەکان نەتوانن خۆیان بگونجێنن و بگۆڕن لەگەڵ سەردەمەکەدا زۆر دوور نیە لەکوردستاندا کەس و رلایەن و حیزبى نوێ بێنە کایەوە و ببنە خاوەنى دەستپێشخەرى سیاسى و ڕابەرایەتى قۆناغى نوێش بکەن، بەکرداریش لە ئێستادا سەرەتاى ئەو هەنگاو و قۆناغە نوێیە سەریان هەڵداوە.
گرنگە بۆ هەموو کورد کە بەزوویى هەوڵى جدى بدات بۆ گەڕانەوەى پێگە و هەڵوێستى بەهێزى پێش ڕیفراندۆم لەگەڵ عێراق و وڵاتانى ناوچە و دونیاشدا، چونکە بەبێ بەهێزبونەوە و هاتنەوەى سەر شانۆى ڕووداو و گۆڕانکاریەکان سەختە بگەینە ئامانج و ئاواتەکانمان و درێژەش بەم دەسەڵات و حوکمڕانیەشمان بدەین. بۆیە قۆناغى نوێى خەباتى کوردایەتى پێویستى بە سەرکردە و عەقڵ و ژیرى و تێگەیشتن و کاریزما و پاڵەوانى نوێ هەیە،چونکە ئەم سەرکردایەتیە کلاسیکیانەى ئێستا شکستى گەورە و ماڵوێرانکارى زۆریان بەسەر کورد و کوردستاندا هێناوە و، ئیدى هەق وایە گۆڕەپانەکە چۆڵبکەن بۆ کەس و حیزب و سەرکردایەتى نوێ.