دکتۆر محەمەدئەمین عەلی: قۆناغى حکومڕانى بتەڕەفتار بەعسیەکانى کوردستان لەکۆتایدایە.
بەگەڕانەوە بۆ مێژووى گەشەى شارستانى مرۆڤ و هەردوو پرۆسەى دیموکراسیەت و جیهانگیرى دەتوانیت زۆر بەئاسانى هەڵسەنگاندن و شیکردنەوەیەکى دەروونى و زانستى بۆ مێنتالیتى سەرکردایەتى سیاسى هەردوو حیزبى دەسەڵات بکەیت” یەکێتى نیشتمانى کوردستان و پارتى دیموکراتى کوردستان” کە لە بنەڕەتدا عەقڵیەتێکى نەخۆشە بەتەنگژە یاخود تێکچونى پاش زەبر (Post-traumatic stress disorder or Post-traumatic syndrome )، کە لەکۆى فۆرم وپرۆسەى سیاسى، حکومڕانى، ئابوورى، دادپەروەرى و کۆمەڵایەتى شکستیان هێناوە.
بەداخەوە لەبرى گەڕان بەدواى فۆرمێکى تازەى حکومڕانى دیموکراسى و مرۆڤایەتى، خەونى نەتەوەیەکتان لەباربردووە، لەبرى ئەوەى چارەسەرێک بدۆزنەوە بۆ ژیانى ناهەموراى کۆمەڵانى خەڵک و فەرمانبەران، بەناوى پاراستنى ئاسایش تەخوینى هەموو کۆمەڵانى خەڵک دەکەن بێجگە لەخۆتان کەپاڵەوانى نیشتمانین، مافە سەرەتاییەکانى هاوڵاتى زەوت دەکەن تائاستى ڕەشبگیرى و شەهیدکردن، شارو شارۆچکەکانى سلێمانی تان کردووە بەمۆڵگەى سەربازى حیزبى و مافیایى کە لە ناو خۆشیاندا متمانەیان بەیەکتر نییە و دژبەیەک کاردەکەن.
عەقڵیەتێک تەنیاو تەنیا شەرعیەتى شۆڕشگیرى بکات بەبنەماى حکومڕانى وە بەهیچ شێوەیەک دەستبەردارى دەسەڵات وحکومڕانى نەبێت ، عەقڵیەتێک تەنیاو تەنیا لەپێناو مانەوەى لەدەسەڵات ڕووبەڕووى گەلەکەى ببێتەوە بەهێزى چەکدار و خوێنى هاوڵاتى خۆى بڕژێت عەقڵیەتێکە شوناسى مرۆڤایەتى خۆى لەدەستداوە، عەقڵیەتێکە شوناسى بنەماڵە و خێڵ و حیزب زاڵە بەسەر شوناسى فیکرى و نەتەوەیى و مەعریفى، عەقڵیەتێکە بەتاڵە لەفیکرو زانست و مەعریفە، عەقڵیەتێکە بەتاڵە لەخەونى مرۆڤایەتى بۆ ژیان و ژین و ژینگەى نیشتمان.
لەسەر ڕووناکى زانستى دەروونزانى، بەشێوەیەکى گشتى ئەو جۆرە مێنتاڵتیەى بەشەرعیەتى شۆڕشگێڕى هاتبێتە سەر دەسەڵات و دواتر ئیدعاى حکومڕانى دیموکراسى و مەدەنى وپاراستنى مافى مرۆڤى کردبێت، هیچ کات ئامادە نەبووە دەسەڵات بەشێوەیەکى شارستانى و دیموکراسى و هێمنى ڕادەست بکات، چونکە لەژیانى ڕابردوویاندا بەکردار مومارەسەى فۆرمى دیموکراسى نەکردووە، بۆیە تاماون لەژیاندا نە لەمافى مرۆڤ وە نە لەپرۆسەى دیموکراسى دەگەن.
ئەو جۆرە عەقڵیەتە لەڕابردوودا گشت کات کێشەو ململانێ سیاسى و ئابوورى و کۆمەڵایەتیەکانى بەزەبرى هێزو کوشتن یەکلایى کردۆتەوە، بۆیە ناتوانێت ممارەسەى فۆرمە دیموکراسی و مرۆڤایەتیەکان بکات، کاتێک توشى بچوکترین کێشە و نارەحەتى دەبێتەوە بەرامبەر کۆمەڵانى خەڵکى نەتەوەکەى، کاتێک شێوازى ژیان و بەرژەوەندیەکانى ئەکەوێتە مەترسیەوە، ئارەزووە ئاژەڵیە سەرەتاییەکانى چالاک دەبنەوە و وەک شۆڕگێرەکەى جاران دەکەوێتە ململانێ و ئەشکەنجەدان و کوشتن، بەڵام ئەمجارە پێچەوانەى جاران بۆ لەناوبردنى نەتەوەکەى ئامادەیە دوژمنەکانى پەلکێش بکات.
ئەمەى من باسى دەکەم لایەنى دەروونى وزانستى مێنتاڵیتى زۆربەى هەرەزۆرى شۆڕشگێڕەکانى جیهانە، ئەم جۆرە لەکەسایەتی و عەقڵیەت نەخۆشە بە نەخۆشى تەنگژە یاخود تێکچونى پاش زەبر (Post-traumatic stress disorder or Post-traumatic syndrome ).
ئەم جۆرە لەمێنتاڵتیى دژى یاساو سیستم و چەمکى دادپەروەرین، تەنیاو تەنیا کەسە نزیکەکانى خۆیان دەبینن لەبنەماڵەو خێڵ، خۆیان لێ دەبێت بەخوداى سەر زەمین، بۆیە ناتوانن حکومڕانى دیموکراسى و مەدەنى بکەن، ناتوانن مافەکانى مرۆڤ دەستەبەر بکەن ئەگەر سەرو بنى زمانیشیان دیموکراسیەت و مافى مرۆڤ بێت.
لە کوردستانى خۆشمان، زۆرن ئەوانەى باسى مافى مرۆڤ و دیموکراسى دەکەن، بەڵام بەڕەفتار و کردار ئینتماو شوناسى مرۆڤایەتیان لەمرۆڤەکانى خۆیان سەندۆتەوە، زۆرن ئەوانەى باسى نیشتمان پەروەى و دادپەروەرى دەکەن و خۆیان لێ بووە بەفریادڕەسى نەتەوەى کورد، بەڵام بەکردار و ڕەفتار بەعسین و کۆمەڵانى خەڵکى کوردستان ڕەشبگیرو شەهید دەکەن وە لەلایەکى تروە لەبەرەى جەنگ هەڵدین، لەماوەى بیست و چوار سەعات لەسەدا پەنجاو پێنجى کوردستان لەدەست دەدەن، زۆرن ئەوانەى خۆیان لێبووەبە زاناى سیاسەت و حکومڕانى و کۆمەڵناسى، بەڵام بەکردار و ڕەفتار گەمژەن و کوردستانیان توشى قەیران و شکست و نەهامەتى کردووە.
عەقڵیەتێکن سەرتاپا درۆزن، عەقڵیەتێکن لەناخدا شەڕانگێز و بۆ گەن، عەقڵیەتێکن دوور لەبەها شارستانى و مرۆڤایەتیەکان، عەقڵیەتێکن سەرتاپا بەتاڵ لەخەونى مرۆڤایەتى بۆ ژیان و ژین و ژینگە، هەر بۆیە ڕەفتار بەعسین، ئامادەن ژیانى گشت کۆمەڵانى خەڵک بخەنە مەترسیەوە، ئامادەن کۆمەڵانى خەڵک ڕەشبگیرى و قەتل و عام بکەن لەپێناو مانەوە و بەرژەوەندى خود و بنەماڵە و خێڵ، بەڵام سەرەڕاى ئەمانە کاتى ئەوە هاتووە بڕۆن وەک گشت دەسەڵاتدارەکانى پێشوى خۆتان کەخاوەنى هەمان عەقڵیەتى ئێوە بوون.
ئەوە من نیم بەتەنیا بەو شێوازە وێناتان دەکەم ئەوە توێژینەوە دەروونى و کۆمەڵایەتیەکانە بەو شێوازە قێزەوەن و نامرۆڤایەتیە و ێناتان دەکەن، لەدونیاو کۆمەڵگەکانى ترى جیهاندا شێوازى ئێوە زۆرە، بەڵام بەداخەوە لەمەشدا پێش ئەوانى دی کەوتوون.
کاتى ئەوە هاتووە بەخۆتاندا بچنەوە، بزانن لەوڵات چ دەگوزەرێ، ئێوە لەخەڵکى دوور کەوتوونەتەوە، ژیان لاى ئێوە مانایەکى ترى هەیە، نازانن لەشار و شارۆچکەکانى کوردستان چ باسە، ئەوەندەى لەدەرەوەى وڵاتن نیو ئەوەندە لەکوردستان نین، ئەگەر دەتانەوێ بۆ یەکجار مرۆڤ بن و ڕزگارتان ببێت لە عەقڵیەتى نەخۆشى تەنگژە یاخود تێکچونى پاش زەبرى خۆتان، داخوازیەکانى خەڵکى بەهەند وەربگرن، خەڵکى سیڤیل و بێگوناح ڕەشبگیرو شەهید مەکەن، چیدى شارو شارۆچکەکانى کوردستان مەکەن بەمۆڵگەى چەکدارى حیزبى و مافیایى، چونکە ئەم هێزانە لەناو خۆشیاندا متمانەیان بەیەکتر نییەو دژبەیەک کاردەکەن.
عەقڵیەتى کۆمەڵانى خەڵکى ئاسایى زۆر لەئێوە پێشکەتووترە، ئەوە ئەوان نین بارەگاحیزبیەکان ئەسوتێنن، کلتورى سوتاندنى بارەگاى حیزبى و تاڵانکردن و کوشتن و شەهیدکردنى هاوڵاتى سیڤیلى بێگوناح کلتورى عەقڵیەتى بنەماڵەیى و حیزبى ئێوەى دەسەڵاتدارە، هەمووان دەزانین ئەوانەى ئەو کردارو ڕەفتارە بەعسیانە دەکەن ئەندامەکانى ئێوەن خزێنراونەتە ناو خۆپیشاندەران بەمەبەستى شێواندنى ناڕەزایەتى هێمنانەى خەڵکى کوردستان.
ئەوان” کۆمەڵانى خەڵکى کوردستان” تەنیاوتەنیا داواى ژیان و ژین و پاراستنى ژینگە دەکەن، ئەوان داوادەکەن شوناسى مرۆڤایەتى خۆتان بدۆزنەوە چیدى گاڵتە بە عەقڵى خەڵکى مەکەن، ئەوان تەنیاو تەنیا داواى ڕۆشتنى ئەم حکومەتە گەمژەیە دەکەن کەلەگشت چەمکەکانى ژیان شکستى هێناوە، ئەوان وەک ئێوە گەمژەنین دەزانن حکومڕانى وڵات بەعەقڵیەتى تاکڕەوى ئێوە و بەناو کەمینەیەکى نوخبەى حیزبى ناڕوات بەڕێوە، بەڵکو بەعەقڵیەتى دەستەجەمعى، ئەوان داواى زۆر ناکەن تەنیاو تەنیا داواى مافى خۆیان دەکەن، داواى حکومەتى نیشتمانى کاتى دەکەن، تا لەداهاتوودا بەشێوەیەکى شارستانى و دیموکراسى سیستمى سیاسى، ئابوورى، دادپەروەرى و کۆمەڵایەتى بچەسپێنن دوور لەعەقڵیەتى خێڵ و بنەماڵە و حیزبگەرى.
ئەمەوێ لێرەوە وەبیرى سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان و جێگرەکەى، بەرپرسانى هەردوو حیزبى دەسەڵات یەکێتى نیشتمانى کوردستان و پارتى دیموکراتى کوردستان بهێنمەوە، ئێرە سلێمانى و شاروشارۆچکەکانێتى نەک کەرکوک و ناوچەیەکلایى نەبووەکانى کوردستان (ناوچەجێناکۆکەکان)، لەوە دەچێت لێتان تێکچوبێت ئەو هەموو چەک و هێزە چەکدارەتان بۆهێنابێت.
ئەوە ئێمەى هاوڵاتین دڵمان بەژیان و ژین وژینگەى کوردستان ئەسوتێت نەک ئێوەى دەسەڵاتدارى حیزبى، ئێمە سوور دەزانین ئەو هەموو هێزەى کەدژ بەخواستەکانى هاوڵاتى هێناوتانەتە سلێمانى و شارو شارۆچکەکانى لەناو خۆیاندا متمانەیان بەیەک نیە، هەر دەستەو گروپێک سەر بەحیزب و باڵێکە، هەمووان دژ بەهاوڵاتى یەکڕیزن لەڕەشبگیرى و شەهیدکردنى خۆپشاندەران و کۆمەڵانى خەڵک، بەڵام لەناو خۆیاندا ئامانج لێى تۆلەسەندنەوەو تەسفیەکردنى باڵى حیزبى حیزبەکانى دەسەڵاتە کەبەئاشکرا یەکترى تەخوین دەکەن، بۆیە ئەم ساتەوەختە زەمینەسازى ئینقلابى حیزبى و شەڕى ناوخۆ لەهەموو کاتێکى تر زیاترە.
