عەلی مەحمود: خەونی ملیاردێرەكان لە دافوس.
جیاوازی چینایەتی ئەمڕۆ لەهەموو كات و ساتێكی نیو سەدەی رابردوو بۆتە كێشەی مرۆڤایتی لە جیهاند, رۆژ لە دوای رۆژ ئەم جیاوازییە لە بەرزبونەوەدایە, شۆرشی پیشەسازی زیرەك زیاتر بەرەو هەڵكشانی دەبات, راپۆرتە ساڵانەكانی ئۆكسفام و مشتومڕەكانی دافوس بونەتە تیرمۆمەتری سەرمایەداری جیهانی, لە رێگەیەوە دەتوانین لە ئەحواڵیان بزانین, ئەوان جار جارە لە كەناڵەكانی خۆیانەوە باسی خزمەتی مرۆڤ و دادپەروەری دەكەن, وەلێ ساڵ لە دوای ساڵ سفری پارەكانیان زیاد دەكات و دەبنە سەرچاوەی زیادبونی نایەكسانی لە جیهان, بەناوی مافی داهێنانەوە سەرچاوەی گرانی دەرمان و نەخۆشی بەردەوام و پیسی ژینگەو تاڵان كردنی رەنجی كارە سامانی ژێر زەمینی ئەم گەردونەن.
47 ساڵە سەرمایەدارانی جیهان لێرە لەم دافوسە بچكۆلانەیە كۆدەبنەوە بۆ باسكردنی كێشەكانیان لە رێگرییەكانی بەردەم كەڵەكەكردنی سەرمایە, ساڵ لە دوای ساڵ بە پارەی زیاترو خانوی گەورەتر و كەشتی جوانترو هاوسەری گەنجتر و ئۆتۆمۆبیلی مۆدێل باڵاترەوە دەگەڕێنەوە بۆ ئەم بەهەشتە زستانییە, وەلێ هەر غەمبارن و ناڕازین لە بەش و دەسەڵاتیان, شەوە دەنە دەم رۆژەوە بۆ كۆكردنەوەی زیاتر, كەچی باسی دادپەروەریش هەمیشە لەسەر زاریانە, لە هەر 5 دۆلاری ئەم جیهانە 4ی لە گیرفانی ئەماندایە, كەچی مستەریملیاردێر لە گەڵ ملیاردێردا گفتوگۆی ژیانی كرێكاران دەكەن, كێشەی هەژاری چارەسەرە كەن, هەرچەندە ئەوەی هەیانە زیاترە لە قیمەتی نەهێشتنی هەژاری لە جیهان, بنەبڕكردنی زۆرینەی نەخۆشییەكان, نەخوێندەواری, كێشەی ئاو و تەوالێت و پیسی ژینگە و مردنی ژنان و ……دەیان دەردو ئافات كە سستەمەكەیان سەرچاوەین, وەلێ هەر حەكایەتی لەسەر گەرمە كەن كەچی لەو رۆژەی دافوس دامەزراوە, رۆژ لە دوای رۆژ بەشداربوانی دەوڵەمەندتر دەبن, لە پاڵیا ماوە ماوە كونجێكی جیهانە كەن جهەنەم.
كۆبونەوەی ئەم گروپە 3000 كەسیە, كۆبونەوەی نوخبەی ئابوری جیهان و ملیاردێرەكان و بەڕێوەبەری بانكەكان و سیاسەتمەدارانی سەرمایەدارییە, زۆریان ملیاردێرن, هەندێكیشیان سەركردەی ملیاردێرن وەك جوتە گەنجەكەی دەباشان و سەری رەش, هەشیانە دەڵاڵی ملیاردێرەكانن وەك ماكرۆن, بەشێكی دیكەشیان بەڕێوەبەری راپەڕاندنی كۆمپانیاكانن كە موچەكانیان سەدان جاری كارمەندانی ناو دەزگاكەی خۆیان وێڕای بەخششەكان و وەرگرتنی پشكەكان, كە هەر یەكەی 55 هەزار دۆلاری خۆیان دەدەن بۆ بەشداریكردن,كە هاوتایە بەكاركردنی 70 ساڵی كرێكارێكی هیندی و بەنگەلادشی و كەمبۆدی و دەیان وڵاتی دی, بۆ ئەوەی لە رێگای ئەو گردبونەوە چەند رۆژییە زیاتر بدورنەوە, لەم دیدارەی نێوان سەرمایەداران و دەسەڵاتداران,ئاسایشی ئەم نوخبە دەسەڵاتدارە راستەقینەی جیهان 5000 چەكداری سویسری دەیان پارێزێت,شارۆچكەیەك فڕینی ئاسمانی و خۆپیشاندانی سەر زەوی تێدا قەدەغە دەكرێت لەو رۆژانە, هەرچەندە بریار وایە دیموكراسی راستەوخۆكەی سیوسرا نموونەیی بێت لە جیهان, بە ناچاری نەیاران لە دورەوە خۆپیشاندان لە دژیان ئەنجامە دەن, ئەوان حەز بە بیستنی ژاوە ژاوی نەیارانی سەرمایەداری ناكەن, گرنگ ئەوەیە نە ئارامیان تێك درا نە دڵتەنگ كران بەو هات و هاوارە ناشازەی نەیارانیان, مشتومڕەكانی ئەمساڵیان بەهۆی ئەو هەموو سەروەت و سامانەی پارساڵ بەدەستیان هێنا ئاوهەوای دافوسی گەرمتر كرد, هەرچەندە 20 ساڵە دافوس سەرمای وای بەخۆوە نەبینیوە.
ستیف بانون راوێژكاری راستگەرای دەركراوی ترەمپ, ئەگەر هیچ وشەیەكی راست نەبێت تا ئێستا, ئەو وتەیەی راست بوو كە لە ساڵی 2014 وتی” كرێكارانی جیهان بێزار بوون بڕیار لە گروپێك لە دافوس وەربگرن”, لە راستیدا هەموو بڕیارەكانی جیهان لە چەند كۆڕو كۆبونەوەیەكی واوە وەردەگرترێت.
پاپا فرانسیسیش بێزاری خۆی لە بەرز بونەوەی جیاوازی چینایەتی بۆ بەشدارانی دافۆس دەربڕی, وەلێ بێزاریەكەی نابێتە جێگای پێشوازی بەشداربووان بە ئاستی دابەزاندنی باج لە لایەن ترامپەوە لە 35% ەوە بۆ 21%, ملیاردێرەكان سوپاسی ترامپیان كرد بۆ كەمكردنەوەی باج, لە نەیاری ترامپەوە بونە دۆستی نزیكی, هەواڵی ئەم مزگێنییەی حاكمە ملیاردێرەكە خۆشی بڕیاری ساڵ و دەیە بو بۆیان,ئەوان مردون بۆ سیاسەتی ئابوری ترامپ چونكە دەربڕی بەرژەوەندییە چینایەتییەكانیانە, بەڵام نەیاری سیاسەتین كە زیان بە بەرژەوەندیەكانیان دەگەیەنێت, پێچەوانەی ئۆباما دژ بە بڕیارە ئابوریەكانی بوون شەیدای سیاسەتەكەی بوون.
راپۆرتی ئەمساڵی ئۆكسفام ” ئۆكسفام تۆڕی رێكخراوە خێرخوازییەكانە بۆ كەمكردنەوەی هەژاری لە ساڵی 1942 لە بەریتانیا دامەزراوە ” كە رۆژێك پێش دەستپێكردنی دانیشتنەكانی دافوس بڵاو كرایەوە ئاگری بەردا لە جەستەی كۆبونەوەكە, بەوەی ئەمساڵ ژمارەی سەروەت و سامانی 42 ملیاردێر یەكسانە بە سەروەت و سامانی 3,8 ملیار مرۆڤی هەژار لە جیهاندا,پارساڵ ئەم ژمارەیە 61 كەس و ساڵی 2016 تەنها 86 كەس و ساڵی 2009 بریتی بوو لە 390 كەس, بەم شێوەیە دەبینین ساڵ بە ساڵ ژمارەی ملیاردێرەكان لە كەمبونەوەدان و ژمارەی هەژارە هاوتاكانیان لە بەرزبونەوەدایە, راپۆرتەكانی ئۆكسفامیش ساڵانە گڕی گەرماكە بەتینتر دەبێت, وەلێ ناتوانێت هەرەس بە بەفری دافوس بهێنێت, تا ئەوكاتە لایەنی بەرامبەر 3,8 ملیارەكە لە پێناو خۆیاندا نەیەنە مەیدان.
بە پێی هەمان راپۆرت 82%ی زێدەی سەروەت و سامانی بەرهەم هاتوو لە ساڵی 2017 بۆ 1%ی كۆمەڵگا بووە, 99%ەكەی تریش بە هەر هەمویانەوە 18%یان بەركەوتووە,لە هیندستان 1% تەنها 73%ی بەركەوتووە, لەوەش زۆر وڵات دەست بەتاڵ دەرچوونەو لە زێدەی سەروەت و سامان هیچیان لە نیعمەتی گەشەی ئابوری و سەروەت و سامانی جیهان بەر نەكەوتووە, كە لە ئێستادا قەبارەی سەروەت و سامانی جیهان 28 ترلیۆن دۆلارەو لە ساڵی 2022 پێشبینی دەكرێت بەرز بێتەوە بۆ 341 ترلیۆن دۆلار.
لە ساڵی 2010 ەوە كرێكاران كرێكانیان تەنها 2% زیادی كردوە, كەچی ملیاردێرەكان داهاتیان 13% چۆتە سەر, ئەمەش هۆكاری ئەوەیە رۆژ لە دوای رۆژ قڵشتی چینایەتی لە جیهاندا دەچێتە سەر, بە پێی راپۆرتی جیاوازی داهاتی ساڵی 2018, 1%ی ئەمەریكیەكان داهاتیان لە 11% ەوە لە ساڵی 1980 بۆ 20% لە ساڵی 2014 بەرز بۆتەوە, لە روسیا لە 4% لە ساڵی 1980 بەرز بۆتەوە بۆ 20% لە ساڵی 2015, لە چین 6% لە 1978 بۆ 14% لە 2015, ئەمەش پێچەوانەی ئاستی ژیری قەڵەم بەدەستانی بۆرژوازی كوردە كە وا دەزانن دیاردەكە تەنها كوردستانییە,بە پێی ئاماری ناوەندی جیهانی نایەكسانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست 10% دەوڵەمەندەكان خاوەند 61% سامانن ئەمەش بەرزترین رێژەی نایەكسانیە لە ئاستی جیهان, كە هەرێمەكەی خۆمان بەشێكە لێی, لە هیندو بەرازیل و ئەفریقا55%و باكوری ئەمەریكا 47% و یەكێتی ئەوروپا37%,لە ئاستی جیهانیش1%ی هەرە دەوڵەمەندەكان خاوەند 27%ی سەروەت و سامانی جیهانن,كە لە ساڵی 1980 تەنها خاوەندی 16%ی بوون,هاوكات لە بەرامبەردا 50%ی هەرە هەژارەكانی جیهان تەنها خاوەند 9%ی سەروەت و سامانی جیهانن.
ئۆكسفام رێگ گرتن لە هەڵاتن لە دانی باج و بەرزكردنەوەی كرێی كرێكاران و سنور دانان بۆ موچەو داهاتی بەڕێوەبەری راپەراندنی كۆمپانیاكان بە رێگا چارەی گونجاو دەزانێت بۆ رێگا گرتن لە بەرز بونەوەی نا یەكسانی, وەلێ كاتێك ترمپ دەبێتە حاكمی جیهان, پێشنیارەكەی بستێك بڕ ناكات, چونكە حكومەت و چین و كۆمپانیا بونەتە یەك دەستگا.
زیاد بوونی ژمارەی دەوڵەمەندەكان نیشانەی پێشكەوتنی ئابوری نییە, بەڵكە نیشانەی شكستی سستەمە كە ناتوانێت پارسەنگ رابگرێت و بەرئەنجامی گەشەی ئابووری دادپەروەرانە لە نێوان مرۆڤەكان لە جیهان دابەش بكات, نەك وەك سیاسییەكانی كوردستان پێیان وابوونی بوونی هەزاران ملیۆنێر و 30 ملیاردێر نیشانەی پێشكەوتنی كوردستانە.
لە كاتێكدا 3,8 ملیار كەس هیچیان بەر نەكەوت لە نیعمەتی گەشەی ئابوری جیهان بگرە قازانج سەری مایەشی خواردووە,تەنانەت كریستین لاغارد بەڕێوەبەری سندوقی دراوی جیهانی وتی”لە 15 وڵاتی جیهانی سێیەم داهاتی تاك دابەزیوە”كەچی لە لایەكی ترەوە رۆژانە 2 ملیاردێری نوێ چاو هەڵدەهێنن لەسایەی سستەمی سەرمایەداری جیهانی و ژمارەیان لە ئێستادا گەیشتۆتە 2043 كەس تا سەرەتای ئەمساڵ, كە نزیك 90%یان پیاون,پارساڵ ژنان بایی 10 ترلیۆن دۆلار كاری خۆبەخشیان ئەنجامداوە لە ماڵەكانیان, هەرچەندە ئەمساڵ بەشێك لە دانیشتنەكانی دافۆس ژنان بەڕێوەیان برد.
پار ساڵ ملیاردێرەكانی جیهان لە روی ژمارەوە 233 كەسیان زیادی كرد,ژمارەیان لە 1810 كەسەوە بەرز بوەوە بۆ 2043 كەس, ژمارەكە زۆر زیاترە لەوەی دوو رۆژ جارێك دانەیەكی نوێ لە دایك بێت وەك ئاژانسەكانی جیهان رایان گەیاند, ئاخر زۆربەیان ملیاردێرەكان خاوەندین, بگرە هەر 1,56 رۆژ جارێك ملیاردێرێك مل ئەستور لە دایك بوو, ئەندامێكی دافوس زیاد دەكات,هاوكات ملیاردێرەكان سەرمایەكەشیان لە 6,7 ترلیۆن دۆلارەوە بەرز بوەوە بۆ 7,67 ترلیۆن دۆلار, واتا نزیك 0,93 ترلیۆنی دۆلار چۆتە سەر سەرمایەكانیان واتا رۆژانە 2,7 ملیار دۆلار چۆتە سەر سەرمایەكانیان, بەمەش سەرمایەكانیان 13,9% زیادی كردووە لە پارساڵدا, لە كاتێك ئابوری جیهان لە ساڵی 2016 بە بڕی 3,2% و لە 2017 بە بڕی 3,7% گەشەی كرد, ئەمساڵیش بە پێی پێشبینی سنوقی دراوی جیهانی 3,9% گەشە دەكات, لێرەدا دەبینین نا هاوسەنگیەك لە رێژەی گەشەی سەرمایەی سەرمایەداران و گەشەی ئابوری جیهانیدا هەیە بە قازانجی سەرمایەداران, كەواتە قڵشتەكە ئەم دوو چینە نەك لێك دادەبڕێك بەڵكە دەیانبات بۆ دوو كیشوەری جیاو دوو جیهانی دژ بە یەك.
ساڵی 2000, ژمارەی ملیاردێرەكانی جیهان تەنها 470 كەس و سەرمایەكەشیان 898 ملیار دۆلار بووە, لەوساوە سستەمی سەرمایەداری جیهانی چەندین قەیرانی درێژخایەنی توندی بڕی, وەلێ ئەمان لە روی ژمارەو سەرمایەوە هەر زۆربوون و دەوڵەمەندتر بوون, لە كاتێك جان بۆل غیتی بەریتانی لەپەنجاكانی سەدەی رابردوو بووە یەكەم ملیاردێر لە جیهاندا, ساڵی 2018 ژمارەیان بەرەو 2500 دەڕوات.
دیاردەی جیف بیزۆس
ئەمساڵ دوای 7 دەیە لە دایك بوونی یەكەم ملیاردێر لە مێژووی جیهاندا, یەكەم خاوەند سەت ملیار دۆلار لە دایك بوو,ئەویش جیف بیزۆس ” 12-1-1964 “ی ئەمەریكی خاوەنی كۆمپانیای ئەمازۆنە” 5-7-1994 دامەزراوە, نرخەكەی بایی 700 ملیار دۆلارە, داهاتی ساڵانەی 177,9 ملیار دۆلارە, بیزۆس خاوەند16%ی پشكەكانی كۆمپانیاكەیە, 550000 ژمارەی هێزی كارێتی,لە ئەمەریكا 12 دۆلار كرێی سەعات كاری كرێكارانێتی, لە هیندستانیش كرێكارانی مانگانە 233 دۆلار وەە گرن,واتا كرێكارێك 60 هەزار ساڵ كاربكات ناتوانێت سەرمایەی بیزۆس وەربگرێت نەك كۆبكاتەوە, هەر خولەكێك بە ئەندازەی 12 ساڵی ئەوانی دەستە كەوێت ” تەنها ساڵی 2017 , سەرمایەكەی 34,2 ملیار دۆلار زیادی كردووە, چوارشەمەی رابردووش دوا رۆژی مانگی یەكب ئەمساڵ 6,5 ملیار دۆلار لە چركەیەكدا قازانجی بوو,توانی بە خێرایی بیل غیتس و وارن یافت رەت بدات, لە سێیەم ملیاردێری جیهانەوەی ساڵی رابردوەوە بپەڕێتەوە بۆ یەكەم, كە لە ساڵی 2016 هاتە ریزی 10 دەوڵەمەندەكەی جیهان و پلەی پێنجەمی بەدەست هێنا,لە ساڵی 2002 لە ریزی 293 ەمین و لە 2006 لە ریزی 147ەمینی ملیاردێرەكانی لیستی فۆربیسدا بووە, ئێستا ناوبراو خاوەند 121 ملیار دۆلارە و دەوڵەمەندترین كەسە لە مێژوی مرۆڤایەتی, تەنها لە مانگی رابردوو سەرمایەكەی 22,3 ملیار دۆلاری چۆتە سەر كە هاوتایە بە داهاتی نەتەوەیی ساڵێكی وڵاتێكی وەك كەمبۆدیا “16ملیۆن كەس” و 1,3 ملیاری زیاترە لە داهاتی نەتەوەیی وڵاتی ئەفغانستان”36 ملیۆن دانیشتوان” , ماوەتەوە بڵێین بیزۆس لەم ساڵدا پشكی لە دابەزاندنی باج 789 ملیۆن دۆر بووە, بۆیە ترامپ شایانی ئەو پێشوازییە گەرمە بوو لە لایەن ملیاردێرەكانەوە.
كۆتاییەكی غەمناك
لە ماوەی مانگی رابردوودا داوجۆنز لە 24000 ەوە گەیشتە سەروی 26000, بۆ گەیشتن بە 25000 , 23 رۆژی ویست, وەلێ بۆ 26000 بە چاونوقانێك تێی پەڕاند, ساڵی 2017 داوجۆنز نرخەكەی 22% چووە سەر, بەمەش 9,6 ترلیۆن دۆلار نرخی زیادیكرد, كە بەشێكی زۆری پشكی ملیاردێرەكان بە تایبەت ئەوانەی كارەكانیان پەیوەستە بە پیشەسازی زیرەك و ئەنتەرنێتەوە, هاوكات ئێستا سەفقاتی بازاڕی دراو لە جیهاندا ساڵانە دەگاتە 2500 ترلیۆن دۆلار, كە نزیك 35 جار زیاترە لە داهاتی نەتەوەیی جیهان, ئەمەش دەریدەخات سەرمایەی سەرمایەداران بەشێ زۆری لەناو ئابوری بەرهەمهێناندا نییە, ئەوەشمان لە یاد نەچێت كە دوو لەسەر سێی سەروەت و سامانی ملیاردێرەكان بە میرات بۆیان ماوەتەوە, هەموو ئەمانە دەریدەخەن كە سامانی ئەمانە پەیوەندی بە رەنجدانەوە نییە, واتا شتێك لە فەرهەنگی ئابوریدا نەماوە بەناوی سەرمایەداری نیشتمانی, كوێ كزەیەكی كەڵەكەی سەرمایەی لێ بێت ئەوان لەوێن, لە كۆتادا دەگەینە ئەو ئەنجامەی 150 ساڵە دوبارە دەكرێتەوە, ماركس وتەنی پرۆلیتاریای رۆمانی لەسەر كۆمەڵگا دەژیا, بەڵام لە ئێستادا كۆمەڵگا لەسەر پرۆلیتاریا دەژێت.
