کارزان کۆیی: سەگ گڵاو نیە.
ئەم شیکردنەوەیە پشت بەستوە بەدەقە پیرۆزەکان و بە میتۆدی توێژینەوە مێژووی یەکان، ئەوبەڕێزەشی بەدروستیان نابینێت مافی خۆیەتی بەگژ ئەو سەرچاوە مێژوویانەدا بچێتەوە کە تەمەنیان هەزاران ساڵە و تائێستا بەفەرمی بەدرۆ نەخراونەتەوە.
ئێمە هەر لە منداڵیمانەوە وەک کلتورێکی نادروستی کۆمەڵایەتی هێندێکمان لەنەزانینەوە سەگ تاوان بار دەکەین بەوەی کە گوایە گڵاوە، لەوە تاوانتر زۆرێکمان بەناوی قورئانی پیرۆزەوە ئەو تۆمەتە بۆ سەگ هەڵدەبەستین، لەکاتێکدا خوێن و میزو پاشەڕۆی خۆمان گڵاوە و خۆشمان کە دەمرین گڵاودەبین باسی ناکەین( 1).
قورئانی پیرۆز بەهیچ شێوەیەک باسی لەگڵاوی و پیسی سەگ نەکردوە، لەسێ بۆنەدا قورئانی پیرۆز باسی لەسەگ کردوە، یەکەم لەسوڕەتی {الاعراف- بەرزاییەکان} لە ئایەتی {١٧٦} دەفەرموێت: (ولو شئنا لرفعناه بها ولكنه أخلد إلى الأرض واتبع هواه فمثله كمثل الكلب إن تحمل عليه يلهث أو تتركه يلهث ذلك مثل القوم الذين كذبوا باياتنا فاقصص القصص لعلهم يتفكرون)، لەم ئایەتەدا تەنها باس لە هەناسە بڕکێی سەگ دەکات، باسی نە لەباشەو نە لەخراپەی سەگ نەکردووە تەنها ئاماژەی بەوو تایبەت مەندیەی سەگ داوە.
دوهەم لەسورەتی{الکهف- ئەشکەوت} ئایەتی{١٨} دەفەرموێت: (وتحسبهم أيقاظا وهم رقود ونقلبهم ذات اليمين وذات الشمال وكلبهم باسط ذراعيه بالوصيد لو اطلعت عليهم لوليت منهم فرارا ولملئت منهم رعبا) لەم ئایەتەدا باس و ستایشی حەوت خەوتوانی ئەشکەوت دەکات، وەک لەسەرچاوەکاندا هاتووە ئەوانە لەسەردەمی پاشای ڕومانی، کە مەسیحیەکانی دەچەوساندەوە، ڕایان کردبوو لەدەستی پاشا و خۆیان شاردبوە وە لەگەڵ سەگە کانیاندا لەئەشکەوتدا، لەبەر ئەوەی ئەوانە باوەڕدار بون و پشت بەستوو بوون بە وەی خودا پارێزگاریان دەکات، لەخودا پاڕانەوە کەبیان پارێزێت لەشەڕانگێزی پاشا، خوداش بەبەزەیی خۆی پاراستنی و نواندنی بۆ ماوەیەکی درێژخایان، تاکەس پێیان نەزانیت تەنها خۆی نەبێت، لەم ئایەتەدا باس لەچۆنیەتی و شێوازی نووستنی سەگەکان دەکات، کەوەک ئەوان نووستوون و هەردوو دەستیان درێژ کردوە و بەشێوەیەکی پشووداو خەویان لێکەوتوە کەگونجاو بێت بۆ خەوێکی درێژ خایان، لەهەمان کاتدا وەک سەگی پاسەوانی ئاماژەی پێنەداون، بەڵکو وەک یەکێ لەوان ئاماژەی پێداون، ئەوەی تێبینی دەکرێت لەچیرۆکی{أهل الکف} لە هەمووئایەتەکاند بەهیچ شێوەیەک باس لە خراپی ونەرێنی ئەو سەگانە نەکراوە کە لەگەڵیاندا بوون.
سێ هەم لەسوڕەتی{المائدة- سفرە و خوان} ئایەتی{٤} دەفەرموێت: (يسألونك ماذا أحل لهم قل أحل لكم الطيبات وما علمتم من الجوارح مكلبين تعلمونهن مما علمكم الله فكلوا مما أمسكن عليكم واذكروا اسم الله عليه واتقوا الله إن الله سريع الحساب.) ئەو پرسیارەی ئەم ئایەتە وەڵامی دەداتەوە ئەوەیە ئایە حەڵاڵە- ڕێگەپێدراوە موسوڵمان بە بەسەگی مەشق پێکراو ڕاو بکات؟ وە ئەوەی سەگەکان ڕاوی دەکەن حەڵاڵە خواردنی؟ ئەم ئایەتە بۆمان ڕوون دەکاتەوە ئاژەڵی مەشق پێکراو لەسەر ڕاو لەژێر ڕکێفی موسوڵماندایە، کەکاتێک دەینێرێت بەدوای نێچیرێکدا، موسوڵمانەکە ناوی خودا دەهێنێت، لەبەر ئەوە ئەوەی دەیگرێت حەڵاڵە، چونکە پێش ناردنی هۆکاری گرتنەکە، مرۆڤەکە ناوی خودا دەهێنێت، دەکرێت لێرەدا بپرسین گەر سەگ گڵاو بێت چۆن خودا مۆڵەتی خواردنی راوی دەمی سەگ مان پێ دەدات.
وەک لە تەفسیری داناو زانای ئیسلامی{عبدالرحمن بن ناصر السعدي} دا هاتووە لەدەرئەنجامی شیکردنەوەی بۆ ئەو ئایەتە لەبڕگەی پێنجەمدا دەفەرموێت: (پاکژە ئەوەی دەمی سەگی بەربکەوێت لەڕاودا، لەبەرئەوەی خودا ڕێگەی پێداوە، وە خودا باسی لەشتنی نەکردوە، ئەمەش سەلمێنەرە بۆ پاکژی)( 2).
سەبارەت بە فەرمودەکانیش پێم باشە ئاماژە بەفەرمودەی کەسێکی ناودار وباوەڕپێکراو بدەم ئەویش بخاریە کەزانایانی ئیسلامی پێشو بەوانەی ئێستاشەوە لەسەر ئەوە کۆکن کەپاش قورئانی پیرۆز کتێبەکەی باشترین کتێبە و فەرموودە پشت راستکراوە و چەسپاوەکانی پیغەمبەر{د.خ.} ی تێدایە، کەپێش هەزارو دووسەد ساڵ لەمەوبەر{أبو عبداللە محمد بن اسماعیل البخاري} کەناسراوە بە{أمیر المٶمنین في الحدیث} لەڕێگەی فەرمودەیەکەوە بەسەرهاتێکمان بۆ دەگێڕێتەوە بەم شێوەیە(حمزە بن عبداللە عن ابیە قال: کانت الکلاب تبول و تقبل و تدبر في المسجد في زمان رسول(ص) فلم یکونوا یرشون شیئا من ذلک)(3 ).
لەم فەرمودەیەی سەرەوەدا بۆمان روون دەبێتەوە لەسەردەمی پێغەمبەردا{د.خ.} سەگ لەمزگەوتەکاندا سوڕاونەتەوە، میزیشیان کردوە لەنێو مزگەوتدا، کەسیش ئازاری نەداون، تەنانەت ئاویان نەکردۆتە شوێنی میزی سەگە کانیشدا، واتا شوێنی میزی سەگەکانیان نەشتوە، بەڵام گەر مرۆڤێک میزی کردبێت لەمزگەوتدا ئەوا بەگڵاویان زانیوە و پاکیان کردۆتەوە وەک لەم فەرموەدەیەدا ڕەچاو دەکرێت: (يروي أنس بن مالك أن النبي– صلى الله عليه وسلم– رأى أعرابيا يبول في المسجد، فقال: (دعوه، حتى إذا فرغ، دعا بماء فصبه عليه)،( 4).
هەروەها لە یەکێک لەفەرمودە پشت راستکراو و چەسپاوەکانی تردا بەم شێوەیە باس لەسەگ کراوە: ((عن ابي هریرة عن النبي صلی اللە علیە وسلم أن رجلا رآی کلبا یأکل الثری من العطش فآخذ الرجل خفە فجعل یغرف لە بە حتی آرواە فشکراللە لە، فآدخلە الجنة))( 5)، واتا سەگێک لەتاو توینێتی گڵی تەڕی خواردوە کەسێک بەلەپی دەستی مشتێ ئاوی داوەتە سەگەکە، خوای گەورە لەو کەسە ڕازی بووە و خستویەتیە بەهەشتەوە،(6 )، لێرەدا دەکرێت بپرسین گەر سەگ گڵاو بوبێت یاخود پیس بوبێت چۆن بەمشتی دەست ئاوی دراوەتێ؟ ((سەرنج: مەبەست لەوشەی{ثری} بەگڵێک دەوترێت کەئاوڕشێن کرابێت واتا نەبوبێت بەقوڕ یا خود لیتە، ک.ک.)).
ئەم ڕونکردنەوە و شیکردنەوە کورتەم بەبێ سەرنج و تێبینی بە فەرمودەیەکی سەرسوڕهێنەر کۆتایی پێ دەهێنم کەیەکێکە لەفەرمودە پشت راستکراو و چەسپاوەکانی بوخاری ژمارە{٣٣٢١}، کەبۆمان دەگێڕێتەوە ئافرەتێکی {لەش فرۆش- زانی کەر} بەزەیی بەسگێکدا هاتۆتەوە و ئاوی داوەتێ بەوکارەی سەگەکەی لەمردن ڕزگار کردوە، دەرئەنجام خودا لەتاوان وخراپەکانی خۆش بووە، لەبەر ئەوەی ئەو سەگەی لەمردن ڕزگار کردووە،(7).
————————————-
1 – دکتور عبدالحسیب سند عطیة، النجاسات وما یطهرها في الفقە الاسلامي دراسة ومقارنة، الناشر مکتبة ومطبعة الغد، الفصل الأول، أنواع النجاسات، صحیفة.
2 – عبدالرحمن بن ناصر السعدي، تیسیرالکریم الرحمن في کلام المنان، المجلد الأول(١-٢) الطبعة الأولی، دار الجوزي للنشر والتوزیع، المملکة العربیة السعودیة، صحیفة ٣٩٦، فقرة الخامس.
3 – أمام أبي عبداللە محمد بن اسماعیل البخاري، صحیح البخاري، دار ابن کثیر، دمشق- بیروت، الڕبعة الأولی، باب الماء الذي یغسل بە شعر الانسان، حدیث ١٧٤.
4 – أمام أحمد بن علي بن حجر العسقلاني، فتح الباري، الجزء اڵاول، المکتبة السلفیة، باب ترک النبي والناس اڵاعرابي حتی فرغ من بولە في المسجد، حدیث ٢١٩، صحیفة٣٢٢.
5 – أمام أبي عبداللە محمد بن اسماعیل البخاري، صحیح البخاري، دار ابن کثیر، دمشق- بیروت، الڕبعة الأولی، باب الماء الذي یغسل بە شعر الانسان، حدیث ١٧٣.
6 – أمام شهاب الدین أبي العباس أحمد بن محمد الشافعي، أرشاد الساري لشرح صحیص البخاري، الجزء الأول، الناشر، دار الکتب العلمیة، بیروت، کتاب الوضوء، باب ٣٣، حدیث ١٧٣، صحیفة ٣٩٠.
7 – أ. د. کریستین ستیلت، الرفق بالحیوان في شریعة الاسلام،جامعة نورث ویسترن، شیکاغو، صحیفة ١٢.
