نوری کەریم: ناساندنى ئەم کتێبە لە سێ بەرگدا, پانۆڕاماى دیرۆکى دێرین و نوێى کورد.
پانۆڕاماى دیرۆکى دێرین و نوێى کورد، نوسینى نورى کەریم، کوتایى پایزى2016لە سێ بەرگدا لە چاپخانەى چوارچراـ سلێمانى چاپ و بڵاوکرایەوە و کەوتە بەر دیدى خوێنەران.
بەرگى یەکەم 155،895 هەزار وشەیە لە 480 لاپەڕەدا
بەرگى دووەم 137،334هەزار وشەیە لە 414 لاپەڕەدا
بەرگى سێیەمیش 99،776 هەزار و شەیە لە 342 لاپەڕەدا
هەر سێ بەرگەکە بەسەریەکەوە 1236لاپەڕەى 23،5×17سم. لە خۆگرتووە لەهەموو بوارەکانى مێژوو، جوگرافیا، ئاین و ئاینزاکان، زمان و زارزمانەکان، شۆڕش و راپەڕینەکانى کورد، شۆڕشەکانى شێخ مەحموود، شۆڕشەکانى بارزان، میرو میرنشینەکانى ئەردەڵان، بابان، سۆران، بۆتان.
کورد لە گێژەنگى ململانێى عوسمانى و سەفەوى (سوننەو شیعە)دا.. یەکەمین وشەى ئەم بەرهەمە 20/5/2003 و دووا وشەش 20/10/2010 لە ئەڵەمانیا دەسنووس کراوە، دواتر 2011/2012 لە کوردستان تایپکراو لە کۆتایى 2013 ەوە لە نۆرەى چاپدا بوو لە بەڕێوەبەرایەتیى رۆشنبیریى سلێمانى سەر بە وەزارەتى رۆشنبیریى هەرێم. لەو کاتانەوە هەتا کۆتایى 2016 بەدەم چاوەڕوانیى چاپکردنییەوە چەندین وشە، دەستەواژە، رستە، پەرەگرافـ و لاپەڕەشى خراوەتە سەر یا لابراوە.
بەرگى یەکەم ـ بەشى یەکەم
قۆناغە سەرەتاییەکان و مێژووى هەرە دێرینى مرۆڤــ، مێژووى دێرین و نەژادى کورد، کۆچ و کۆچڕەوەکان بە سێ ئاڕاستەدا، هۆز و هۆزگەلە دێرینەکانى کورد، نوێشکێک لە جوگرافیاى کوردستان: سنوورەکانى کوردستان، چۆم و رووبار و گۆلەکان، زنجیرە چیاکان، چیرۆکەکانى تۆفان، کەشتیى نوح، گلگامش، کورد و یەزدانپەرستیى ـ ئاینەکانى کورد: ئاینە سنکریستەکان، هێڵە درشتەکانى ئاینى ئیزدى ـ یێزدیى، زەردەشت و ئاینى زەردەشتیى، حەوت شوێنەوارە سەرسوڕهێنەرەکەى جیهان، دەوڵەتى ماد و تەمەنێکى کورت، کورد دواى هەرەسى دەوڵەتە تاقانەکەى لە مێژوودا، کورد و ئاینى ئیسلام، ماوەى فەرمانڕەوایى خەلیفەکانى دەوڵەتى ئیسلام، دەوڵەتى ئومەوى، گەلانى موسوڵمان لە سەردەمى عەباسییەکاندا، خەلیفە مەئموون و گروپى موعتەزیلە بانگەشە دەکەن گوایە قورئان هەڵبەستراوە! ڕۆڵى کورد لە دامەزراندنى دەوڵەتى عەبباسیدا، خەلیفەکانى دەوڵەتى عەبباسى. گەندەڵى وپلانگێڕان و تیرۆر لە کۆشکەکانى خەلیفەدا.
بەرگى یەکەم ـ بەشى دووەم
هێرشى تورکە سەلجووقەکان و جێگیربوونیان لە 1019 ـ 1196دا، دامەزراندنى دەوڵەتى عوسمانی، دامەزراندنى دەوڵەتى ێەفەوى، کورد لەسایەى دەوڵەتى عوسمانیداو پەیوەندییەکانى بە ێەفەوییەکانەوە، دەوڵەتەکانى باڵکان لەسەردەمى عوسمانییەکاندا، داگیرکردنى کوستانتین، سوڵتان لە نێوان کەمالییەکان و هاوپەیماناندا، دامەزراندنى کۆمارى تورکیاى کەمالیی، تورکیا لە نێوان رابوردوو و ئێستادا.
بەرگى یەکەم ـ بەشى سێیەم
ئێران لە کۆن و نوێدا، سەردەمى دەوڵەتى ماد هەتا دامەزراندنى کۆمارى ئیسلامیى ئێران، پێشەواکانى چوار رێبازەکەى موسوڵمانان، ویلایەتى فەقیه،ونبوون و دەرکەوتنەوەى ئیمام مەهدی، دەوڵەتەکانى ئێران 670 – 1979، جەنگەکانى خاچپەرستان و ێەڵاحەدینى ئەیوبى، دەوڵەتى سەفەوى، میر نشینى ئەفغانەکان، کورد راستەوخۆ لە نێوان ئێران و ئەڤغاندا، دەوڵەتەکانى زەند، قاجار، پەهلەوى، سەرهەڵدانى شۆڕش لە رووسیا: شۆڕشى مەنشفیک1905، بەلشفیک1917بە سەرکردایەتى لینین، زەنگى مەترسى و هۆشیاربوونەوەى کوردى خۆرهەڵات – شۆڕشەکەى سمکۆ، کەوتن و ریسوابوونى رەزا شا ى ئێران، خزمایەتى کورد و گەلى میێر، کۆمارى کوردستان ـ مەهاباد، یەکەمین کابینەى وەزیرانى کۆمار، بارزانى و هێزى بارزانیان لە کومارى کوردستاندا، شۆڕشى گەلانى ئێران، دووا رۆژەکانى حەمە رەزا شاى ئێران، تیرۆرکردنى مستەفا مووسا ـ باوکى خومەینى و مستەفا ـ کوڕِى خومەینى، ئێران رۆژێک بەر لە گەڕانەوەى خومەینى لە پاریسەوە بۆ ئێران.
بەرگى یەکەم ـ شى چوارەم
دەوڵەتەکان و میرنشینەکانى کورد، رێکخستنەوەى ماوەى فەرمانڕەوایى میرەکانى ئەردەڵان، سەجەرە و ئەڵقەکانى زنجیرەى میر و پاشاکانى بابان، مێژووى میرایەتیى بابان بنەچە و رەچەڵەک، میرو پاشاکانى بابان و ماوەى فەرمانڕەواییان، مەستورەى کوردستانى، زنجیرەى شۆڕشەکانى کورد، کورد لە بازنەى ململانێى نێوان ئێران، عوسمانى، ئەفغان و ـ رووسیاى قەیسەریدا، کورد لەشکرى عوسمانییەکان بەگورگانخواردوو دەدات! میرێکى کورد ساڵێک فەرمانڕەوایى بەغدا دەکات!
بەرگى دووەم ـ بەشى پێنجەم
رێکخراوە نیشتمانییەکانى کورد لە نێوان 1908 ـ 1947، شۆڕشى یەزدان شێر 1853 – 1856، یەکەمین شۆڕشى دەرسیم 1877 – .1878، نیشانە هەرە دیارەکانى شۆڕشەکەى نەهریى 1880، شۆڕشى شێخ سەعیدى پیران، شۆڕشى ئاگرى ـ ئارارات، دوەمین شۆڕشى دەرسیم 1937، راپەڕینى بەدرخانەکان 1843ـ 1847، میرى شکۆدارى کورد عەبداڵخان.
بەرگى دووەم ـ بەشی شەشەم
چەندین قەڵەمى نەناسراوى کورد: شارەزووریی، ئامێدیی، دەینووریی، ئامەدیی، مەلامەحموودى بایەزیدیی، ئیبنولئەسیر، ئیبن خەلەکان، عێل بەگى شارەزووریی، عەلى تەرماخیی. رستێک ئەستێرەى پرشنگدارى کورد: شەرەفخانى بتلیسیى، شێخ مارفی نودێ، مەولانا خالیدى نەقشبەندى، مامە یارە، ئیسماعیل شاوەیس، نوسینەوەیەکى دیکەى داستانى قەڵاى دمدم، گەلى باشکورد و کۆمارى باشکورد بەرچاوترین نموونەى راگوێزانى کورد لە مێژوودا، ئاڵۆزکردنى پەیوەندییەکانى نێوان کورد و ئەرمەن.
بەگى دووەم ـ بەشی حەوتەم
شۆڕشەکانى شێخ مەحموودى مەلیکى کوردستان 1914ـ 1931، بنەماڵەى شێخانى سلێمانى، شڵەقانى بار و دۆخى رامیاریى و ئابورى کوردستان، داگیرکردنى ئێران، کوردو شەڕەکەى شوعەیبە، پەیمانى سایکس بیکۆ و ویلایەتى موسڵ “باشوورى کوردستان”، شێخ مەحموود لە نێوان هەڕەشە و دڵنەواییکردنى تورکدا، رێککەوتنەکەى بەغدا لە نێوان بەریتانیاـ ـ شاى عێراق ـ شێخ مەحمووددا، یەکەمین کابینەى وەزیرانى حکومەتى مەلیک مەحموود، پەیوەندییەکانى نێوان شێخ و رووسیا و نامەو نامەکاریى، تەرازووى هێزە سەربازییەکانى بەریتانیا و عوسمانى لە نێوان ساڵانى 1915 ـ 1917، داگیرکردنى ئەستەمبوول، روبەڕووبونەوەکەى دەربەندى بازیان، ئازادکردنى شێخ لە زیندان و گەڕانەوەى بۆ کوردستان، دوەمین کابینەى حکومەتەکەى مەلیکى کوردستان، کۆتایى شۆڕشەکانى شێخ، کێشەى مووسڵ و چارەنووسی باشوورى کوردستان، ئەفسەرانى بەریتانیا بە ئاشکرا و بەنهێنى لە کوردستان، بارودۆخى ئابووریى و کۆمەڵایەتیى کوردستان، داوە قرچۆکەکەى نێوان شێخ و بەرپرسانى بەریتانیا، کۆتایی شۆڕشەکانى شێخ و داخستنى فایلى کوردستانى باشوور، پڕوپاگەندە و بالۆرەى دامەزراندنى حکومەتى کورد، پەیماننامەکانى سیڤەر، لۆزان، سایکس بیکۆ، شێخ مەحموود لە نێوان سمکۆى شوکاک و حەمدى باباندا، ڕاپەڕینە جەماوەرییەکەی 6 ئەیلوول 1930(شەڕی بەردەرکی سەراى سلێمانی)، بنەماڵەى دەسەڵاتدارانى دەشتەکانى حیجاز، وەهابییەکان، کێشەکانی نێوان حسێن کوڕی عەلی و عەبدولعەزیز کوڕی سعوود، ڕۆڵی بەرچاوى ئێدوارد لۆرانس ئەفسەری دەسگای هەواڵگریی بەریتانیا، کۆنگرە نێودەوڵەتییەکان و پەیمانە نێوخۆییەکان: پەیمانی ئاماسییە 1512ـ1523 ، پەیماننامەی زەهاو 1048/1638/1639ز.، پەیماننامەى گوڵستان، پەیمانى نێوان عوسمانى و کورد، پەیمانى ئەرزرۆمى یەکەم و دووەم، دامەزراندنی شانشینی عێراق، پەیماننامەى مودروس.
بەرگى سێیەم ـ بەشى هەشتەم/ فایلى 1ـ3
بارزان و بارزانیان، هێڵکاریى سەجەرەى رەچەڵەکى بارزانیان، شۆڕشەکانى بارزان، یەکەمین شۆڕشى بارزان 19/12/1931 ـ 1932، دووەمین شۆڕش 1932 ـ 1943و شۆڕشى سێیەمیش لە 28/7/1943 وە نەکوژایەوە هەتا 1945 … کۆمەڵەى ژیانەوەى کورد (ژ.ک)، پێشەوا قازى موحەممەد یەکەمین سەر کۆمارى کورد، باروودۆخى رامیارى ئێران، ئاهەنگى بەرزکردنەوەى ئاڵاى کوردستان، دامەزراندنى پارتى دیموکراتى کورد، شەڕو پێکدادانەکانى نێوان کۆمارو لەشکرى ئێران، سەرەتای هەرەسی کۆمارى کوردستان، هەرەسى کۆمارى ئازەر – تەورێز، چوونى بارزانى مستەفا بۆ تاران، ئەفسەرانى لیژنەى ئازادى، پێشەوا لەبەردەم داددگادا، هێزى بارزانیان دواى هەرەسى کۆمار، تراژیدیاى چوار ئەفسەرە شەهیدەکان، وە سیەتنامەى چوار ئەفسەرە شەهیدەکان.
بەرگى سێیەم ـ بەشى هەشتەم، فایلى 2
بزاڤى کوردایەتى و شۆڕشى 14/7/1958، بارزانى مستەفا شایەک بێ تاج، وڵاتێک بێ سنور، دەوڵەتێک بێ ئاڵا. لەنێوان ئیسرائیل و عارەبدا، لەنێوان مەسعود بارزانى و یاسر عەرەفاتدا، شەڕە بەنێوبانگەکانى شۆرششى ئەیلولى 1961، با لە نێزیکترەوە بارزانى بناسین، ئایا بارزانى سەرکردەیەکى خێڵەکیى بوو؟، ئایا سەرکردایەتیى شۆڕشى کورد بەکرێگیراو بوون؟ کێشەکانى نێوان سەرکردایەتیی پارتى و شۆڕش، دابەشبوونى پارتی و شۆڕش و دووبەرەکییەکەى 1964، یەکەمین کۆسپ لەبەردەم سەرکەوتنى شۆڕشى ئەیلوولدا، ئەنجامەکانى دووبەرەکى نێوان مەلایى و جەلالیى، ڕێککەوتنى 11مارت 1970 بۆ ؟ دەستپێکردنەوەى شەڕیش بۆ؟، نامەیەکى سەدام حسەین بۆ بارزانى مستەفا. چوار چالاکیی پێشمەرگانەى جیا بەجیای لایەنەکانى شۆڕش بۆ سزادانى چوار دوژمن و تاوانکارى گەورەو سەرسەخت و خوێڕێژى کورد لە سلێمانى، زەعیم سدیق، نازم گزار، مڵۆزم مولازم موحسین.
بەرگى سێیەم ـ بەشى هەشتەم ، فایلى 3
دووا قۆناغى شۆڕشى ئەیلوول و نسکۆى بەهارى 1975، پێداچونەوەیەکى هەڵوێستەکانى بارزانى مستەفا و سەرکردایەتیى شۆڕش، هێڵە سوورەکانی بارزانى و شۆڕش، با لە نێزیکەوە بارزانى مستەفا بناسین، شیکارکردنى کارەکتەرى بارزانى مستەفا لە 20 خاڵى سەرەکیدا، نهێنییەکانى سەرکەوتن و مەزنیى بارزانى مستەفا کە دەیوت: (هەزاران تەن عەدالەت، نرخى تەنێک نەوتیان نییە.)
شاعیرى هەرەمەزنى عەرەب، موحەممەد مەهدى جەواهیرى وتوویەتى:
بارزان یا لغزا تعاێى حَلهُ عِبرالقرونِ الغِبر فهو مُگلسمٌ
واتا: بارزان ئەى ئەو مەتەڵەى هەر لە سەردەمانى رابردووەوە شیکردنەوە و تێگەیشتنى نهێنییەکانت سەختن چونکە مەتەڵێکى ئەفسوونبەندیت.
نووسەرى مەزنى تورک، ئیسماعیل بێشکچى دەڵێت:(لە ساڵانى حەفتاکاندا چەندین کوردم بینیی، یەکێکیان لە باسى ئایندا وتى: (ئاینم کوردستانە و پەیامبەریشم بارزانییە.)
بەرگى سێیەم ـ بەشى نۆیەم
هەندێک وشەو دەستەواژە جێگەى سەرنج و تێڕامانن، زمانی کوردى و زمانە هندۆ ئەوروپاییەکان و زارزمانەکانى کورد، بەراوردکردنى کولتورى کورد و فارس و تورکدا. کۆمەڵێک لەوانەى لەسەر کورد نووسیویانە، هەندێک نیشانە و هەڵوێستى سادە پێوەرى هۆشیاریى نەتەوەیین،بەختى رامیاریى.
ئەمانە وەک بابەتى سەرەکیى بوارەکانى مێژوو، جوگرافیا، نەژاد و رەچەڵەکى کورد، کورد لە سەدەکانى پێش عیسادا، لە سەردەمى مادـ میدیا، ئاشوور، کلدان، سومەر، سەرهەڵدانى شیعەگەرێتى و ململانێکانى لەگەڵ رێبازى سوننەگەرێتیدا، جەنگەکانى عوسمانیى ـ ێەفەوى، عوسمانیى ـ رووسیا، کێشەى خەلافەت، تیرۆرکردنى خەلیفەکانى پەیامبەر، دامەزراندنى ئێرانى نوێ، دواڕۆژەکانى سوڵتان، بزوتنەوەى یاساخوازان لە تورکیاو ئێران (مەشروتە)، بزوتنەوەى ئەفسەرەکانى کۆمەڵەى یەکێتى و پێشکەوتن لە تورکیا، بزوتنەوەى کەمالیزم، دامەزراندنى کۆمارى تورکیا، ئێرانى حەمە رەزاشا دواى رەزاشاى باوکى.
نووسەرى کتێبەکە دەڵێت: نووسینەوەى مێژوو ئەگەر تەنها گێڕانەوەى رووداوەکان بێت، بێ تاووتوێکردن و تەتەڵە و سەربێژنگ و بنبێژنگ گرتن، ئەوە دەبێتە چیرۆک و چیرۆکى گوێ ئاگردان و هەر بۆ خوێندنەوە دەشێت نەک تێگەیشتن و بەستنەوەى هەموو لایەنەکان پێکەوە و ناسینی خۆمان وەک نەتەوە، شارەزابوون لە دراوسێکان و دەوروبەر و دیاریکردنى دۆست و دوژمن، پەند و ئامۆژگاریى وەرگرتن لە رابوردوو، دووبارەو ێەد بارە نەکردنەوەى هەڵەکانى رابوردوو، گەڵاڵەکردنى بیرۆکەى درووست و هەنگاونان بە ئاڕاستەى دەربازبوون لە بازنەى بەرژەوەندیی تەسکى حیزبایەتى، تایەفەگەریى، ناوچەگەریى، خۆخۆریی و یەکتر قبوڵنەکردن.
مێژوونوسانى وڵاتانى داگیرکارى کوردستان بە جۆرێک مێشکى نەوەکانیان بە بیروباوەڕى شۆڤێنستانە ئاوداوە، کورد وەک نەتەوەیەکى خاوەن خاک و نیشتیمان، زمان، مێژوو، کولتوور ناخوێندنەوە و هەریەکەشیان بەشێکى کوردستان بە حەڵاڵى خۆى دەزانێت و پێشەکیش بڕیاریانداوە تۆمارکردنى رووداوە مێژوییەکان و ئەنجامەکانیشى بە چ ئاڕاستەیەکدا بڕوات کە تەنها بەرژەوەندیى خۆیانى تێدا بێت. نووسەر و مێژوونووسى بێلایەن و بەویژدانیشیان تێدا هەڵکەوتووە لایەنى راستیى بەرنەداوە، لە نیو تورکدا وەک: ئیسماعیل بیشکچى، ئەولیاچەلەبى، شەمسەدین سامی، مەحموود کەشغریی نووسەری ( دیوان لغات ترک ).حەیدەر چەلەبی 1514ـ 1518ز. بەکوردستاندا گەراوە، ناسیح مەترەقچی 1534 ـ 1536 ز. هاتۆتە کوردستان. یالچین، بەهیجە بۆران، کەمال پیر، هاڵۆک گرگر. لە فارسەکانیش وەک: ئەسکەندەر مونشی، تەفرشیان، زربەخت. لەنێو عارەبدا نموونەی وەک ئیبن بەتتوتەی مەغریبی 1304ــ 1369 کە لە گەشتەکەیدا لە بەغداوە هاتۆتە کوردستان، نووسیویەتی دانیشتووانی شارەکانی مووێل، ماردین، شەنگاڵ کوردن.
ئیمامی غەزالی 1058 ـ 1111 ز. فەرموویەتی: رووناکبیریی ئیسلام لەسەر شانی چوار زانایە، سیانییان کوردن: شارەزووریی، ئامێدیی، دینەوەریی. ئەوە جگە لە (ئیبن خەلەکانى ئەربیلیی) ،(ئەبو وەفای ئەیوبیی 1273ـ 1331) و (ئیبنولحاجیب) مەسعوودیی خاوەنی کتیبی (مروج ڕلدهب) بنەچەی هۆزەکانی کوردی بەسەرکردۆتەوە. تەبەریى (ڕلگبرى)خاوەنی کتیبی (ڕخبار ڕلملوک) وتوویەتی خەلیفە مەروان کوردە. ئەوە جگە لە نووسەرانی رووسیا وەک: باسیل نیکیتین، مینورسکی، خالفین، لازاریف، فیلچفسکی، ئەڤیر بانۆڤ. کریس کۆچرا ـ فەرەنسا، مارتین ڤان برۆنسەن ـ هۆلەندا، گوینتەر دیشنەر ـ ئەلەمانیا، میجەر نۆئیل، جەیمس ریچ، ریتشارد بیستن ـ بەریتانیا، ئەمەی دوواییان جینۆسایدی هەڵەبجەی رووماڵکردو بە جیهانی ناساند.
گەلانى پێشکەوتوو لە پاڵ زمان و مێژووى خۆیاندا مێژووى گەلانیش دەخوێندنەوە و کەموزۆر زمانەکانیشیان فێردەبن بۆ تێگەیشتنى رابوردوویان و پەیوەندى و لە یەکتر تێگەیشتنى ئێستاو داهاتوو. کورد بە گشتیى زمانى دراوسێ داگیرکارەکانى دەزانێت، بەڵام شارەزاى مێژوویان نییە، سەربارى شارەزانەبوونی لە مێژووەکەى خۆى. ئەى کورد بۆچى زمان، وێژە، مێژوو وجوگرافیاى بێگانەکان دەخوێنێت و شارەزاییشى لێهەیە، کەچى لەکوردستان کوێرو نەشارەزاو نامۆیە؟ دراوسێکانى کورد زمانى کوردى نازانن، بەڵام مێژووەکەى شارەزان، چونکە زۆربەى هەرە زۆرى هەرخۆیان نووسیویانە. ئەمە خاڵێکى سەرنج راکێشە: کوردبە گشتى زمانەکانى دراوسێ داگیرکارەکانى دەزانێت، بەڵام شتێکى ئەوتۆ لە مێژوویان نازانێت. دراوسێ داگیرکارەکانیش مێژووى کورد شارەزان بەڵام زمانەکەى نازانن و نایانەوێتیش بیزانن!
کورد دواى هەرەسى دەوڵەتە تاقانە تەمەن کورتەکەى لە مێژوودا، دەوڵەتى ماد ـ میدیا (670ـ 520پز.) رۆژگارى دەسەڵات و فەرمانڕەوایى کورد بە یەکجارەکیى ئاوابوو، هەتا ئەمڕۆشى لەگەڵدا بێت دامەزراندنى دەوڵەتێکى دیکەى بۆ نەڕەخسا… ستراتیژى زلهێزەکانى ناوچەکە ئەوەبوو، کورد وەکو مقاش، داشى دامە، کراس سورى بەر لەشکرو سوتەمەنیى جەنگ بەکاربهێنن و ئەقڵى رامیاریى و دیپلۆماتکاریى کوردیش لەساڵى1991بەدواوە پێدەنێتە یەکەم قۆناغى خەمڵاندن و هەنگاونانى سەرکەتوو، ستراتیژیەکەشى (ئەگەر بگونجێت بە ستراتیژى بژمێرین) لە سەر بنەماى کەڵک لە ناکۆکى و بەیەکدادانى دوژمنەکانى وەربگرێت لە پێناو مانەوەدا. لەوەدا چاکیشى هێناوە بەبەراورد لەگەلڕ شۆڕش و راپەڕین و میرنشینەکانداکە هەر هەموویان لە سفرەوە دەستیان پێکردو گەیشتنەوە سفریش. تۆ لەوە گەڕێ، بیرى کوردایەتى لە قۆناغى سەرەتاییشدا وەک شانازیکردن بەخۆو باپیران و پاراستنى کولتوورەوە بەردەوام لە گەشە و پەرەسەندندا بووە، هەمیشەش ئەو هەستە سروشتییە کە دواتر چۆتە قاڵبى بیرێکى دیار و رێکخستنى رامیارییەوە، شۆڕشەکانیان هەڵگیرساندووە نەک بەپێچەوانەوە.
سەرکردەو رابەرەکانى کورد زۆربەیان لە بنەماڵە ئاینییەکان و خوێندەوار و شارەزابوون، لە مێژووى گەلانى دراوسێش زۆر بێئاگا نەبوون، زۆریشى لێوە فێربوون، بەڵام هەرگیز نەیانتوانى بیخەنە قاڵبى پراکتێکەوە، بەڵکو ئەزموونە تاڵەکانى دووبەرەکى و خۆخۆرى و خۆپەرستى و چاولەبەرژەوەندیى تایبەت و کەوتن و هەرەسەکانیان دووبارە و سەدبارە دەکردەوە. زۆربەمان هەرهەرەسى شۆڕشى ئەیلوولمان لەبەرچاوە، بەڵام لە راستیدا هەر هەموو شۆڕش و راپەڕین و حکوومەت و کۆمار و قەوارە سەربەخۆ و نیمچە سەربەخۆکانیش بەهەرەس کۆتاییانهات و تەنهاو تەنها راپەڕینە مێژووییەکەى بەهارى 1991ى باشوورى کوردستان لە بارودۆخێکى نێودەوڵەتى گونجاودا سەرکەوت و خۆى لە بەرامبەر گشت هەڕەشە ناوخۆیى و دەرەکیەکاندا گرتووە و دەستکەوتیشى فرەیە.
زۆربەى هەرە زۆرى رووناکبیرانى کورد و سەرکردەکانیش پاساو بۆ سەرنەکەوتنى شۆڕشەکانى کورد دەدەنە پاڵ فاکتەرە جوگرافییەکە، گوایە بستێک خاکی کوردستان نەکەوتۆتە سەردەریا! ئەى شۆڕش لەخۆرهەڵات، باکوور بۆ سەرنەکەوت یا لە بەشە گچکەکەى ناوەند شۆڕش بۆهەڵنەگیرسا، خۆ گەرووى هورمز و بەندەرى ئەسکەندەروونە کوردستانن؟
کورد بە درێژایى مێژووە دێرینەکەى ناکۆک و دژو خۆخۆر بووە، هێزو تواناکانى بەسەر دووژمنەکانیدا دابەش بووە، هەرگیز دوو سەرکردە پێکەوە دانوویان پێکەوە ناکوڵێت، هەر بۆ نموونە هێزەکانى گۆڕەپانەکە 1958 ـ 1975 بریتیبوو لە: پارتى دیمکراتى کوردستان، کاژیک و پارتى کۆمۆنیستى عێراق. 1976/ 1977 ـ 1994 پارتى دیموکراتى کوردستان ـ عێراق، یەکێتى نیشتمانیى کوردستان، حیزبى سۆسیالیستى کوردستان ـ عێراق، پارتى کۆمۆنیستى عێراق، پارتى سۆسیالیستى کورد(پاسۆک)،کۆمەڵەى زەحمەتکێشانى کوردستان ـ ئێران،حیزبى زەحمەتکێشانى کوردستان ـ عێراق، پارتى گەڵ، پارتى دیموکراتى کوردستان ـ ئێران،کۆمەڵەى مارکسیى لینینى کوردستانى خۆرهەڵات و پارتى کرێکارانى کوردستان (پێکەکە) لە باکوور، ئەمسەر و ئەوسەریشى تفەنگ و پیشمەرگە و شاخ و خەباتى نهێنیى ناوشار و شارۆچکەکان بوو، کاژیک و پاسۆک لە کانیاوى بیرى کوردایەتى و پێکەکە لە سەر بنەماکانى مارکسیزم درووشمى رزگارکردنى کوردستانى گەورەیان بڵند کردبوو. پارتى و یەکێتى و سۆسیالست و دیموکراتى ئێران جگە لە کۆمەڵە لە بەرنامەو پەیڕەو و پرۆگرامدا یەک ئامانج بوون کەبریتیبوو لە ( دیمۆکراتى بۆ عێراق / ئێران و ئۆتۆنۆمى بۆ کوردستان و مەگەر لە پێکهاتەى سەرکردایەتییەکانیاندا جیاواز بوون.. دوواتریش لەو هێزەسیاسییانەى هاتنە گۆڕەپانەکە، بەرچاوترینیان بزوتەوەى چاکسازى و گۆڕانە، کە وەک سەرەتا بە گوڕوتینێکەوە خۆى ناساندو لە هەڵبژاردنەکانى پەرلەمانى کوردستاندا، بەهارى 2009 توانى 27 کورسى پەرلەمانى کوردستان بەدەست بهنێنێت وەک رەنگدانەوەى ناڕەزایى جەماوەرو گەڕان بەدواى ئەلتەرناتیڤدا . بەبۆچوونى من ئەء سەرکەوتنە کاتیە و پێوانەى راستەقینەى سەرکەوتنى بزوتنەوەى گۆڕان لە هەڵبژاردنەکانى داهاتوودا دەبێتە نیشانەى سەرکەوتنء جێگیر بوون لەنێوجەماوەردا. نووسەرى کتێبەکە لە کۆتاییدا دەڵێت: عیساییەکان شارە جوانەکەى ( کۆستانتین ) یان لەدەستچوو، عەرەبیش 1492 ز. شارە شیرینەکەى (ئەندەلوس) ى دۆڕاند، ئایا کوردیش شارى ( کەرکووک ) ى پڕ لەنەوت دەدۆڕێنێت ؟لە وتووێژەکانى بەهارى 1991 نێوان میریى عێراق وشاندێکى بەرەى کوردستانیدا لە بەغدا کە باس دێتەى سەرکەرکووک ، عەلی حەسەن مەجید ( عەلى کیمیایى ) دەڵێت ئێمەش لە ئیسپانیا شارى ئەندەلوس (غەرناتە)مان لە دەستچوو، مەگەر هەر هۆنراوە و گۆرانى بۆ بڵێین، ئێوەش هەر ئەوەتان بۆ دەمێنێتەوە!
لە کۆتاییدا دەڵێم، نووسەر بابەتگەلێکى مێژوویی و رامیاریی و مۆراڵى لە چەند وشەیەکدا چڕکردۆتەوە و دەڵێت:
پەنجا ساڵ پترە لە دنیاى سیاسەتدا سەردەمى جوامێریى و بەها بەرزەکانبەسەرچوون و جیهان بۆتە بازاڕى گەڕان بەدووى بەرژەوەندیدا و مرۆڤیش بەتاک، کۆمەڵ، گەل،نەتەوە، کاڵاى بازرگانین.
نووسەرى بەرهەمەکە مامۆستا نورى کەریم لە پێشدەستییى کتێبەکەشدا نووسیویەتى هیچ کارێک بێ کەموکووڕیی نابێت،ل ەگەڵ ئەوەشدا باوەڕناکەم ئەم بەرهەمە کەموکوڕیى و هەڵەى واگەورەى تێدابێت، لەو جۆرە هەڵانە بێت بە (کێردە)کەى مەلاى مەشهور بیکرێنین. بەندە بە کۆڵێکى گرانەوە خۆم لە گێژەنگى دەریایەکى قووڵ هاویشت و کۆڵەپشتەکەم گەیاندە ئەوبەر و ئەو پەیامەى دەمویست گەیاندم، جاخوێنەرى هێژاش سەرپشکەو خۆیى و شیرى پاکى و ویژدانى زیندووى.
بۆ خوێندنەوەی هەرسێ بەرگەکە کلیک بەرە سەر:
پانۆڕامای دیرۆکی دێرین و نوێی کورد – بەرگی یەکەم
پانۆڕامای دیرۆکی دێرین و نوێی کورد- بەرگی دووەم
پانۆڕامای دیرۆکی دێرین و نوێی کورد- بەرگی سێیەم
