بورهان شێخ ڕەئوف: عێراق لەبەردەم قەیرانى ئاودا.
سەرەڕاى قەیرانە گورچکبڕەکانى عێراق هەر لە تیرۆرو گەندەڵى و پێکنەهاتنى پێکهاتەکان لەسەر فۆرمێکى گونجاو لە چوارچێوەى دەستوورى عێراقدا بۆ بەڕێوەبردنى وڵات، قەیرانى سەرچاوەکانى ئاوو وشک کردنى لەلایەن وڵاتانى دراوسێوە بە تایبەتى ئێران و تورکیا بەر دەرگاى بە عێراق گرتووەو پێدەچێت لە ساڵانى ئایندەدا کێشەى ڕاستەقینە بن.
ئەم ترسەلە خۆڕانەهاتووە بەڵکو ئەوەى ناوەندەکانى چاودێرى سەرچاوەکانى ئاو لە جیهان و ناوچەکە ئاماژەى پێدەکەن و پێشبینى دەکەن ئەوەیە کەتا ساڵى 2040 عێراق دەبێتە وڵاتێکى بێ ڕووبار و هەردوو زێ ى ( نەمر) دیجلەو فورات کە لە ڕابردوودا واى پێ دەوترا ئیتر دەمرن و ناگەنە شەتولعەرب و ناگەنە کەنداوى عەرەبى و دەریا و بە تایبەتى لە هەشت ساڵى ئایندەدا واتە تا ساڵى 2025 ڕووبارى فورات بە تەواوى وشک دەبێت و سەرەتا ى وشکەساڵیەکى گەورە سەرهەڵدەدات و ڕووبارى دیجلەش دەبێتە زێ یەکى بچووک و باریک.
بەڵێ عێراق لە ئێستادا ڕووبەڕووى کەمبوونەوەو دابەزینى سەرچاوەکانى ئاو دەبێتەوە تا ڕادەى وشک کردن بە شێوەیەک کە کەلە سێ دەیەى ڕابردوودا بە تێکڕا نیوەى ئاوى عێراق لە دەست دراوە کە لە نیوەى یەکەمى سەدەى ڕابردوودا خاوەنى بووە.
لەلایەکى ترەوە لە دەساڵى ڕابردوودا لە 80% ئەو بڕەئاوەى کەلە سەرچاوەکانى ئێرانەوە دەڕژانە خاکى عێراقەو لە دەستچوون بە هۆى بڕینى زیاتر لە 35 زێ ى سەرەکى و سەرچاوەى ئاو بە گوێرەى ڕاپۆرتى کۆمیتەى کشتوکاڵ وئاوى ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق هەروەها ڕاپۆرتەکە ئاماژەى بەوەش داوە کە لە ئێستادا تەنها حەوت زێ و سەرچاوەى ئاو ماوەلە ئێرانەوە ، کە حکومەتى ئێران لە هەوڵى ئەوەش دایە کە ئەوانیش ببڕێت چ بە بنیاتنانى بەنداو پڕۆژەى ئاودێرى.
هەردەربارەى ئەو سەرچاوە ئاویانەى کەلە ئێرانەوە دەڕژێنە خاکى عێراقەوە پێمباشە زیاتر ڕوونى بکەمەوە، ئێران لە هەنگاوێکى یەکلایەنە ڕێڕەوى هەردوو ڕووبارى کارون و ئەڵوەندى گۆڕى کە زیانى زۆرى بەڕووبەرێکى زەوى کشتوکاڵى بە پارێزگاکانى بەسرەو واسیت و دیالە گەیاند لەلایەکى ترەوە حکومەتى ئێران لە ساڵى 2011 بڕیارى بنیادنانى 152 بەنداوى داوە کە بۆ زیاتر کۆنترۆڵکردنى ئەو ئاوانەى کەدەڕژێنە ناو خاکى عێراقەوە.
سەرچاوەیەکى ترى ئاوى عێراق لە تورکیاوە دەهات کە هەوڵدەدەین لێرەدا بە کورتى تیشکى بخەینەسەر:
لە دواى ساڵى 2003 ڕووخانى ڕژێمى عێراق سەرقاڵبوونى عێراق و عێراقییەکان بە کێشەو ململانێ ناوخۆییەکان شەڕى تائیفى و تیرۆر هەروەها لە سوریاش لە ساڵى 2011 ەوە سەرهەڵدانى ڕوداوەکانى بەهارى عەرەبى وقەیرانەکانى ئەو وڵاتەو شەڕى ناوخۆیى، تورکیا بەتەنها دەستى گرتووە بە سەر هەموو سەرچاوەکانى ئاوەو کۆنترۆڵى کردووەوبە سیاسەتێکى زۆردارانەو ناڕەواو دوور لە هەموو یاسا و ڕێسا نێو دەوڵەتیەکان ئەویش بە دامەزراندن و بنیاتنانى زۆر پڕۆژەى زەبەلاح و قەبە کە زیاتر لە 1700 بەنداو دەریاچەى دەستکردخۆى دەبینێتەوە هەر لەبەنداوى ئەتاتورک و ئەلیسۆ و سیرز و تا بەرنامەى GAP.
ئەگەرچى لە ڕابردوودا پەیماننامەیەکى جێگیر لە نێوان عێراق و تورکیادا هەبوو کە تورکیا تێکڕا 15.75ملیار مەتر سێجا واتە 500 مەتر سێجا لە چرکەیەکدا بۆ عێراق دابین بکات دواتر لە ساڵى 1990 عێراق و سوریا گەیشتنە ڕێککەوتنێک بۆ دابەشکردنى ئاو لە نێوانیاندابە شێوەیەکى دادپەروەرانە کە 58% بۆ عێراق و 42% بۆ سوریا بێت ئیتر لەو کاتەوە سەرەڕاى گۆڕانکارییەکان لەناوچەکەدا هیچ ڕێککەوتنێکى نوێ لە نێوان ئەم سێ وڵاتەدا واژۆ نەکراوە بۆ دابەشکردنى ئاو.
هەرچەندە لە ساڵانى ڕابردوودا ئێمە زۆرجار گوێبیستى لێداوانەکانى کاربەدەستانى دەوڵەتى تورکیا بووین کە دەیان وت ئەوان چلۆن نەوتەکەیان دەفرۆشن ئێمەش ئاویان پێدەفرۆشین کە ئەمەش ماناو مەدلولى خۆى هەیە جگە لەوەش بەرنامەى GAPى مەزن ئامانجى سیاسى لە پشتەوەیە کە پەیوەندى بە کێشەى کوردەوە هەیە لە تورکیا بۆ دامرکاندنەوەى ململانێکانى ناوچەى باشورى ڕۆژهەڵاتى ئەنازۆڵ و ئاسایشى ئاو خۆراکى عێراق و سوریا.
لەلایەکى ترەوە هەموو ئەو پڕۆژانەى تورکیا هەڕەشەى گەورەن بۆ سەرئایندەى عێراق هەڕەشەیەک وەکو ڕاگەیاندنى شەڕ وایە چەنکە تورکیا کەڵکى لە لاوازى دەوڵەتى عێراق وەرگرتووە لە ئێستادا لەچەند شوێنێکى جیاوە سەروەرى عێراقى پێشێلکردووە بە شێوەى سەربازى چووەتە ناوخاکى عێراقەوە.
