خەلیل سەرکانی: یادەوەری ئەنفالی سێ.
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە
ئەمساڵ 32 ساڵ بەسەر کارەساتی ئەنفالدا تێدەپەڕێت. بەندە وەک شایەتحاڵ و پێشمەرگەیەک، ئاگادار لە ڕووداوەکانی ئەو زەمەنە، هاوکات کتێبێکم بەناوی (ئەنفال لە یادەوەری پێشمەرگەیەکدا) نوسیوە، کە باری سەرنجی خۆم و یادەوەریەکانم لەسەر ئەو کارەساتە بەیانکردووە.
ئەو گۆڕانکاریە سیاسیانەی لە دوای جەنگی جیهانی یەکەم ڕوویاندا، چ لە عیراق و ناچەکە و جیهان، کوردستانیشی لێ بێبەش نەبوو. ڕۆڵی دەوڵەتە زلهێزەکان لەناویاندا بەریتانیا، ڕۆڵی بەرچاویان هەبوو لە بەستنەوەی هەرێمی کوردستان بە عیراقەوە. لەو ساتەی ئێمە لە چوارچێوەی عیراقدا دەژین، هەمیشە لەبەر لێشاوی کۆمەڵکوژی و لەناوبردندا بووین وەک دووەم نەتەوە لەعیراق. هەر بۆیە زۆربەی شۆڕشە کاریگەرەکانی کوردستان لەم ناوچەیە دژ بە ئینگلیز و دەوڵەتی عیراق ڕویانداوە.
ئەوەی پەیوەندی بە حوکمڕانی عیراق هەیە، سەرجەم ئەو دەسەڵاتانەی حوکمیان کردوە باوەڕیان بە مافی ڕەوای گەلی کورد نەبووە. هەر بۆیە کورد بە ناچاری، لە چەندین قۆناغی جیاوازی ئەم حکومەتەدا پەنای بۆ ڕاپەڕین و شۆڕش کردن بردووە. هەر ئەمەش وایکردووە کە بەشێک لە دەسەڵاتداران ئەمە بکەنە بیانوی دەستیان و ڕەوایەتیانداوە بە بە کۆمەڵکوژی نەتەوەیی. بەتایبەت هاتنی ڕژێمی داپڵۆسێنەری بەعس و بەتایبەت تر بە هاتنی (صدام حسین) ئەم قۆناغە لە کۆمەڵکوژی هەنگاوی زۆر مەترسیداری بڕی.
بە هەموو پێوەرە نێودەوڵەتیەکان، ئەوەی بەعس لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو بەرامبەر بە کورد ئەنجامیدا، دەچێتە چوارچێوەی جینۆساید و کۆمەڵکوژی نەتەوەیی. ئەم جۆرە لەجینۆساید، بەبەرچاوی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و دۆست و دوژمنانی کوردەوە. زۆرترین ماڵوێرانی و زیانی گیانی و ماددی بەدوای خۆیدا هێنا. هەر لە ئەنفالی بارزانیەکان، تا دەگات بە کیمیا بارانی هەڵەبجە و سێوسێنان و قۆناغەکانی ئەنفال، کە بەدەیان و سەدان هەزار کورد تیادا لەناوبران. ئەم تاوانانەی بەعس، گەلی کوردی گەیاند بە ئاستی ئەو گەلانەی جیهان کە زۆرترین تاوانی نەتەوەیی و نەهامەتی گەورەی بەسەردا هاتووە.
ئەوەی جێگای سەرنج و باسی ئێمەیە، ئەوەیە کە دوای نزیکەی (30) سی ساڵ بەسەر تاوانی گەورەی ئەنفال و نزیکەی سەدەیەک حوکمڕانی عیراق، بەڵام تائێستا هیچ یەک لە کابینە و سیستەمەکانی حوکمڕانی عیراق قەرەبووی خەڵک و کەسوکاری قوربانیانی نەداوەتەوە. ئەوەی ئازارەکەی لای خەڵکی کوردستان زیاتر کردووە، لەماوەی حکومڕانی دەسەڵاتی کوردی و دوای ڕاپەڕینەکەی 1991، بەڵام تا ئێستا قوربانیانی تاوانەکانی بەعس هەست ناکەن کە لە سایەی دەسەڵاتێکی کوردیدا ئەژین. هێشتا ئەم دەسەڵاتەی کە بەرهەمی قوربانیدانی خەڵکی کوردستانە، نەیتوانیوە تەنانەت تاوانبارانی ئەنفال و کیمابارانی کورد دادگایی بکات، بەڵکو هەندێک لەو تاوانبارانە ئێستا لە لوتکەی هەرەمی دەسەڵاتدان. بەشێکی زۆر لە قوربانیەکان لە ئازارێکی دەرونی و بارێکی سەختی ئابوریدا دەژین.
ئەو کارەساتانەی بەسەر گەلی ئێمەدا هاتووە، بەسەر هەر میللەتێکی تر بهاتایە، دەبووە هەوێنی دروستبوونی دەوڵەت و بوژانەوە و یەکگرتنی نەتەوەیی. بەڵام بەداخەوە بۆ ئێمە تەنها خەم و ئازاری لەدوای خۆی بەجێهێشتووە. وەک شایەتحاڵ و ئاگادار لە ڕووداوەکانی ئەو سەدەمە، دەمەوێت چەند خاڵێک بخەمە ڕوو کە بۆچی لە ئەنفالدا، بەتایبەت ئەنفالی گەرمیان زۆرترین زیانی ماددی و مرۆیی لێکەوتەوە؛
گەرمیان لەبەری خۆرئاواوە هاوسنورە لەگەڵ ناوچە عەرەب نشینەکان، کە دەوڵەمەندە بە نەوت و سەرچاوە سروشتیەکان، ئەمەش پەیوەندی بە ئابوری عیراقەوە هەیە.
گەرمیان لەلایەن سوپای عیراقەوە لە هەموو لایەکەوە ئابڵۆقە درابوو. هێزی پێشمەرگەش توانای پاراستن و بەرگری ناوچەکەی نەبوو، هێزی سەرەکی مەڵبەندی یەک لە دۆڵی جافایەتی و سنوری سەرکردایەتی بوو، کە ماوەی سێ هەفتە لە ڕووبەڕوبونەوەیەکی سەخت و نابەرابەردا بوو. بەسەدان شەهید و برینداری دابوو، پاش ئەوە ناوچەکە لەلایەن سوپای عیراقەوە داگیرکرا و هێزی پێشمەرگە پاشەکشەی کرد بەناو ئیران و لە قەندیل و خۆشناوەتی و ئاغجەلەرەوە تاکو گەشتنەوە گەرمیان. ئەم هێزە زۆر ماندوو بڕستی لێبڕا بوو.
بڕیاری هەڵەی بەرپرس و فەرماندەکانی پێشمەرگە، کە لە سنورەکە مابوون، بەڕێگری کردن لە خەڵک تەقاندنی تایەی تراکتۆر و دەستگیرکردنی ئەو خەڵکانەی کە لە هەوڵی خۆ دەبازکردندا بوون. لەڕاستیدا ئەم بڕیارە هەڵەیە بوویە مایەی ئەوەی زۆرترین ژمارەی خەڵکی بێ دیفاع لە ئەنفالی سێدا لەناوچەی گەرمیان بێ سەروشوێن بوون.
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە