لوقمان مصطفی: ئەنفال وەک دۆسێیەکی یاسایی.

لوقمان مستەفا سالح

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

14 ی نیسان لە هەرێمی کوردستان بە رۆژی یادکردنەوەی جینۆساید و ئەنفالی گەلی کورد ناونراوە، کە بە شێوەیەکی پیلان بۆدارێژراو رژێمی بەعس ویستی گەلی کورد بەتەواوی لەناو ببات و ریشەکێشی بکات. ئەوەی بەرامبەر بە گەلی كورد ئەنجامدرا لەلایەن ڕژێمی بەعسی گۆڕبە گۆڕەوە لەیاساكانی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكاندا دەچیتە خانەی جینۆسایدەوە. رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان لە سالی 1948 بریارێكی دەركرد سەبارەت بە رێگەنەدان و سزادانی ئەنجامدانی کۆمەڵ كوژی (جینۆساید). لە یاساكانی مافـی مرۆڤی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكاندا كە لە 9/12/1948 تۆمار كراوە، لەبریاری 260 پەسەند كراوە، لە 12/1/1951 بوە بەیاسا، جینۆساید لەگشت خاڵە كانیدا پێناسەكراوە كەبەئامانجی وێرانكردنی سەرجەم یان بەشێكی نەتەوەیەك، كەمایەتیەك، رەگەزێك یان گروپێكی كۆمەلایەتی وئاینی ئەنجام بدرێن. لەناوبردنی عەمدی و نەخشەكێشراو بەرامبەر بەگەلێك، و گروپە كۆمەلایەتیەكان.
کەواتە… بەنەخشە كار بۆ بۆ لەناوبردن و وێرانکردنی خاکەکەیی و هەولی گۆرینی ناسنامەی نەتەوەیی گەلێك كراوە، هەربۆیە دەبوایە حکومەتی هەرێم لەسەر ئەم ئاستە بەنەخشە و بەبەرنامە، لەسەر ئاستی ئەم یاسا نێودەولەتیە كاری بۆ بەجینۆساید ناساندنی تراژیدیا نەتەوەیی یەكانی كورد بكردایە، كە لەلایەن رژێمی بەعسەوە ئەنجامدراوون و دەولەتی بەعسیش ئەندامێكی ئەم رێكخراوە بووەو سەرەتاكانی مافی مرۆڤی واژۆ كردبوو. لەسەر ئاستی عیراقیش كاری بۆ ئەوە بكردایە كە بەرەسمی بەناوی دەولەتی عێراقەوە داوای لیبوردن لەگەلی كورد بكرێت بۆ ئەو جینۆسایدەی بەناوی دەولەتی عێراقەوە بەرامبەر بەم گەلە ئەنجام دراوە.
بەڵام ئەم هەوڵ نەک نەدراوە بەڵکو ئەو بڕیارەی عێراقیش کە لەساڵی 2007 دادگای تاوانەکانی عێراق بڕیاری دەستگیرکردنی بۆ 423 کەس دەرکردوە کە تاوانباری کەیسی ئەنفالن و زۆربەیان مستەشارن ویاخود پلەداری رژێمی بەعس بون، نێردراوە بۆ دەزگا تایبەتمەندەکانی حکومەتی هەرێم بە مەبەستی دەسگیرکردنیان و ڕاپێچکردنیان بۆ بەردەم دادگاکان ،تەنها لەژێر فشاری ئەو بڕیارەدا لە ساڵی 2009 دا دادگای تاوانەکانی هەرێم بریاری دەستگیرکردنی ئەو تاوانبارانەی دەرکرد، بەڵام تاوەکو ئێستا کەسیان دەستگیرنەکراوە ،بەڵام واپێدەچێت دادگای تاوانەکانی هەرێم هیچ بەدواداچونێکی جدی بۆ نەکردبێت! چونکە تائێستا نە مستەشارێک ونەپلەدارێک بەرەگەزکورد بانگهێشتی دادگا نەکراوە.
ئێمە بەبەردەوامی لۆمەی دامودەزگاکانی حکومەتی عێراقی دەکەین کەچۆن غەرقی گەندەڵی بوونە و تەنانەت کارگەیشتۆتە لوتکەی دەسەڵاتی دادوەری و ئەندامانی ئەنجومەنی دادوەری عێراق بەگشتی و دادگای تاوانەکانی بەغداد بەتایبەتی ، کەچۆن بە تەواوەتی کەوتونەتە ژێر فشاری لایەنە سیاسیەکان و کەسانی بەرپرس و باڵادەست وتائیفە چیەکان ،کەچۆن لە ئێستادا تەنها دەسەڵاتێکی جێبەجێکارن و هیچیتر. کەچی مەخابن ئەم دەردو نەخۆشیەی دادگاکانی عێراق رووی لە دامودەزگاکانی هەرێمیش کردوە، هەروەک زانراوە کە دەسەڵاتی دادوەری یەکێکە لەودەزگا گرنگ وهەستیارانە کە دەتوانرا خۆیان بەدور بگرن و نەهێڵن دەستێوەردان لەکارەکانیان بکرێت. راستە فشاری زۆر لەسەر دادوەران هەیە، بەڵام نابێت دەسەڵاتی دادوەری تەسلیمی ئەو فشارانەبێت، بەڵكو دەبێت سەربەخۆیانە و پیشەیی یانە رووبەڕووی ئەو فشارانە ببێتەوە وهۆکاری جێبەجێکردنی ئەو دۆسێ گرنگ و هەستیارەی پشتگوێ نەخستایە و هەڵوێستی خۆی بۆ کەس وکاری ئەنفال و رای گشتی بەرونی بەیان کردبا. دەبێت بکردەوە بیسەلمێنێت کە دامەزراوەیەکی گرنگی دەوڵەتە نابێت وەک فەرمانگەیەکی ئاسایی مامەڵەی لەتەکدا بکرێت، چونکە دادگا كۆڵەگەیەكی گرنگی دەوڵەتە، شوێنی یەكلایی كردنەوەی کێشەو ناكۆكییەكانە، بەتایبەتی سڕینەوەی شوێنەوارەكانی رژێمی پێشوو، كە دەسەڵاتی دادوەری كردبووە پاشكۆی “مەجلیسی قیادەی سەورە”.