سامانی وەستا بەکر: پاکدیاری گەشتـی کەشتـی بیری نەوشیروان مستەفا.
ڕێبازی شۆڕش لە ڕووی ئایدۆلۆژیاوە نەیتوانیوە ببێتە سێبەرێک بۆ ئەو خولیاو خەمە فکری و ڕامیاری و نەتەوەییانەیەی لەناو ناخی تاکـی کوردا جۆش ئەسەنـێ و قەتیس ماوە، تا لە سای سێبەری شۆڕشا ئایدیا جیاوازەکان کۆبکرێتەوەو هەمووی پێکەوە ببەسترێنەوە و بخرێنە ژێر ڕکێفـی ئایدیای ڕزگاری و خودموختاری، بەجۆرێک دروست کردنـی دەوڵەتـی سەربەخۆ تاکە ئامانجـی شۆڕشبـێ لە پاڵ شۆڕشـی هۆشیاری.
خـــیـــانـــەت وەک هۆکاری سەرەکـــی و پرەنسیپـی پشت بە بێگانە بەستن و هیوا هەڵچنین و متمانە بەخۆ نەبوون و ڕەدوو کەوتنـی هێـزی دەرەکـی و بێگانە، دووبەرەکـی نێوان حیزبە کوردیەکان و بەستنەوەو هەڵگیـرسانی شۆڕش بە تاکە کەسێکەوە، لەدەستدانـی متمانەی ناوخۆی و جەماوەری، پەروەردە نەکردنـی ئەندام و کادێرو دروست نەکردنـی سەرکردەی بەتواناو شیاو دانەنانـی کەسـی گونجاو لە شوێنـی گونجاو، هەمیشە لە مێژووی کۆن و نوێشماندا ئەو هۆکارانە بوون کە شۆڕشـی کوردیان حەواڵەی بێدەرەتانی و بێ کەسـی و لە کۆتایشا شکست کردووە.
لەو سۆنگەیەوە هەرەس بوارێک بۆ پێچەوانەکەی ناهێڵێتەوانـێ و بەمەش شۆڕش هێـزە جەماوەرییەکەی لە چاوتروکانێکا بەرەو خاڵـی سفر شۆڕ ئەبێتەوە. ئیتر دوژمن و ناحەز مامەڵەیەکـی دوژمنکارانە لەگەڵ کۆمەڵگا ئەکەن و کۆی دەستکەوتەکان پوچەڵ و بۆش ئەکەنەوە، لەپاڵ ئەم هەرەس و لە دەستدانەشا کۆمەڵگە تووشـی نائومێدیەکـی گەورەئەبـێ نەک هیوا چۆڕان واتە هەر لەوێوە هیواکانـی بە جۆرێکیتـر لە خەبات ئەسپێـرێ.
هەربۆیە لە هەلومەرجێکـی ئاوا سەخت و دژواردا سەرکردەیەکـی لەخۆبوردووی پێویستە ببێتە فریادڕەس، کە تەواو جیاواز بێت و لەوانیتـر نەچێت کە چروزەی ڕسکانـی بیرو باوەڕێکـی تر سەرلەنوێ ڕاسان و شۆڕشێکـی تر بخوڵقێنـێ، بەو واتایەی ئەوەی ڕابەرو سەرکردەیەکـی لێهاتوو نەبـێ ئەستەمە توانا تێکشاکاوەکان و دەرونە شکست خواردووەکان لەفەزایەکـی ئەوپەڕی تێک شکاوا جارێـکـی تر ببزوێنـێ، خۆشبەختانە نەوشیروان مستەفا ئەمین ئەو کەسە بوو کە ئەمەی کرد.
لە زەمنێکـی نوزە لێبـڕاودا گەشبینـی گرنگە. ئەو دەم گەشبیبنـی لای نەوشیروان مستەفا نەبـێ لای کەسـی تر بەدی نەئەکرا، گەشبینـی سەرکردەش لە هەومەرج و شوێنـی خۆیا گرنگە بەواتای ئەوەی گەشبینـی و ئیـرادە ئەو کاتە بایەخ پەیدائەکات و بەرهەمـی ئەبـێ کە بـێ ئومێدی و ڕمانـی وورە ئەبێتە حاڵەتێکـی بـــاو لەناو میلەتا کە ئەمەش حوکمی بنەماڵەی شکست خواردووی چەندین ساڵ خوڵقانبووی، کاتێکیش نەوشیروان مستەفا بیرۆکەیەکـی نوێ بۆ چاکسازی و ڕێفۆرم و ڕوئیایەکـی نوێ لە شێوەی ڕیتمێکـی جیاوازی حکومڕانی لای بەرجەستە ئەبـێ ئیتـر گۆڕانکاری و ڕۆژێکـی نوێ لەدایک ئەبـێ.
هاوڕێکانی نەوشیروان مستەفا کە لە مێـژەوە وەک خۆی ناسـی بوویان و لە ئەڵقەیەکـی گەشبین و بـەئومێدا مابوونەوە بیرۆکەی نوێـی نەوشیـروان مستەفا ڕۆحـی تاودانەوە و ڕاسانێکـی نوێـی لاداهێنان، سەرەنجام لە مناڵدانـی هزرو تێڕوانینـی گەشبینانەی نەوشیروان مستەفا بۆ چاکسازی بزوتنەوەی گۆڕان لە دایک بوو.
بزوتنەوەی گۆڕان خوێنـی هەموو ئەوانەی گەرم کرد کە سووربوون لەسەر درێژەدان بە خەبات بەڵام بە ڕیتمێکـی نوێ و دنیای بینـی نەوشیروان مستەفا کە خۆی لە “ڕاستگۆی، دادپەروەری کۆمەڵایەتـی، چاکسازی بەردەوام، شۆڕکردنەوەی دەسەڵات بۆ گەل، نەهێشتنـی مەنسوبیەت و مەحوسوبیەت، کەم کردنەوەی جیاوازی مووچە لە نێوان پلە جیاوازەکانی کۆمەڵگە، پشت بەستن بە هێزو بازو ووزەی ناوخـۆ، شەفافیەت لە بودجە و ئاشکراکردنـی بۆ میلەت، نەهێشتنـی حوکمـی بنەماڵە، دوور خستنەوەی دەستی حیزب لە حکومەت، ڕیگەدان و هێنانە پێشەوەی گەنجان و سوود بینین لە ئەزموونـی بەتەمەنەکان، بڵاوکردنەوەی هۆشیاری لەنێو کۆمەڵگە، ڕێگەدان بە ئەزموون کردنـی بیرو خوێنـی نوێ و چەندین چاکەی تریش.
نوێبوونەوە بووبووە پێوستییەکـی مێژوویـی لە ڕێبازی بەڕێوبەری وتەکتیک و ستــراتیـژی. گەوهەری ڕاستەقینەی لەدایک بوونـی بزوتنەوەی گۆڕان ڕێفۆرمـی جەوهەری بوو لە حوکمی جووت حیزبـی بنەماڵەیـی ساڵانـی ١٩٩١ تـا دروست بوونی بزوتنەوەی گۆڕان کە ئەم قۆناغە لە مێـژووی حوکمڕانـی باشوری کوردستانا دائەنرێ بە “بەرجەستەکردنـی گەوهەرەی نوێبوونەوە و شۆڕشـی وشیاری کۆمەڵگە”.
لە ڕاستییا دروست کردنـی بڕیاری سیاسـی و گۆڕانکاری بنچینەی و چاکسازی گشتـی و ڕێفۆرمـی سەرتاسەری پێویستــی بە ئیـرادەی هەمووان یان لایەنـی کەم زۆرینەی ئیـرادەی هەمووان هەیە یان حیـزبـی هاوچەرخـی تەواو عەیار دیموکراتـی کە بڕوای بە خەباتـی پەرلەمانی هەبـێ و سیستمـی سیاسـی نوقسانـی نەبـێ لە دەستور و دەستاودەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵات، پەرلەمانیش کێڵگەیەک بـێ بۆ دەرخستن و پێهەڵاچوونـی توانای فیکری سیاسـی موحەنەکـی حیزبەکان.
وەرچەرخان لە دۆخێکـی ناجێگیرەوە بۆ دۆخێـکـی جێگیـر پێویستـی بە بڕیاری عەقڵانـی و هەلومەرجـی گونجاو و پایەی کۆمەڵایەتـی وشیار هەیە بەو واتایەی کە کۆمەڵگە هەر خۆی جێگیـری سیاسـی و ناجێگیـری ئەچەسپێنـێ ئەگەر بە هۆشیارییەوە بڕوانێتە بارودۆخەکە، چونکە لە نێوان وێستگەکانـی دوو هەڵبژاردنا ماوەیەک هەیە بۆ پێداچوونەوە، ئەو ماوەیە جەمسەرێـکـی لای ئەوانەن کە متمانەیان وەرگرتوەو حاکم و باڵا دەست و حوکمدارن و جەمسەرەکەی تریشـی لای ئەوانەیە کە دەنگـی تەواویان بەدەست نەهێناوە تا دەسەڵات بگرنە دەست.
گۆمەڵگەی چەلەنگ و هۆشیار ئەگەر لەکاتـی دەنگدانا دەنگ بە ئاڕاستەی بەرژەوەندییەکانـی خۆیان بدەن نەک بەرژەوەندی حیزب ئەوا گرنگـی زانینـی نێوان ئەو دوو جەمسەرە یان وێستگەکانـی هەڵبژاردن وائەکات ئەوانەی براوەی هەڵبژاردن بوون و متمانەیەیان وەرگرتووە لەوە بگەن لە ئەو ماوەیەی لە پۆستەکانیانا کارئەکەن، کاری باش و هەڵسوڕان و توانا و لێوەشاوەیـی سەنگـی مەحەکە بۆ مانەوەو بەردەوام بوون لە دەسەڵات و خەمـی یەکەمیان کاری باش کردن و چاکترکردنـی ژیانـی هاوڵاتـی ئەبـێ، بــەڵام هەرچـی جەمسەری دووەمە کە متمانەو دەنگـی تەواوی بەدەست نەهێناوە وەک ئۆپۆزسێۆن ئەبێتە باشترین ڕەقیب، بەم جۆرەش پایەکانـی دیموکراسـی و حوکمـی گەل ئەچەسپێت و گەشانەوەو ئاوەدانـی جێێەک بۆ پێچەوانەکەی ناهێڵێتەوە.
“دانکۆرت رۆستۆ” پێـی وایە سیستمـی دیموکراسـی بە چوار قۆناغا تێئەپەڕێ کە تێیدا وەرچەرخانـی دیموکراسـی ئەگەیەنێتە پنتەکانـی ڕاگیربوونەوە کە ئەونیش بریتین لە:
1- قۆناغـی دەستەبەربوونـی یەکێتـی نیشتمانـی، لەم قۆناغەدا ڕێکەوتنـی گشتـی نییە بەڵکو شوناسێکـی سیاسـی هاوبەش تەشکیل ئەبـێ لەلایەن زۆرینەوە.
2- قۆناغی ئامادەیـی کۆمەڵگا (اعداد)
“Preparatory phays”
بەمانای ئەوەی وڵات لەم حاڵەتەیا بە قۆناغی ململانێـی دوورو درێژو یەکلانەبوونەوەیا تێئەپەڕێ و دیموکراسـی لە مناڵانـی ململانـێ و تەنانەت جاری وا هەیە توندوتیژیشا لە دایک ئەبـێ نەک بەرهەمـی پەرەسەندنی ئاشتینـێ.
3- قۆناغی بڕیاردان
“Decision phays”
لەم قۆناغەیا لایەنە ناکۆکەنا بڕیار لەسەر ئەوە ئەیەن کە چارەسەرێک و بنەمای دیموکراسـی پەسەند بکەن کە تیایا هەمووان مافـی بەشداری کردنیان پـێ بدرێ لە کۆمەڵگای سیاسیـا.
4- قۆناغی ڕاهاتن “التعود”
“Habituation phyas”
لەم قۆناغەیا کە لایەنەکان بڕیاریان یاوە دیموکراسـی پەسەند بکەن بـێ ئەوەی قەناعەتیان هەبـێ یان بـێ ئەوەی ململانێکانیان کۆتای پـێ هێنابـێ بەڵام بۆ نەوە “جیل”ی دوای ئەوان ئەم جۆرە پێکەوە ژیانە ئەبێتە قەناعەت و بەمەش دیموکراسـی خۆی ڕاگرو جێگیرئەکا ئەمەش بە “لـبـرنـة”ی سیاسـی واتە بە لیبرالیزەکردنـی پرۆسەی سیاسـی لە قەڵەم ئەدرێ.
نەوشیروان مستەفا ڕێچکەکەی شکان و “نەخێـــر”ی کردە عورفێکـی ســروشتـی و ترس و تۆقانـی تا ئاستـی نەمان دوورخستەوەو بنچینەکانـی بوێری و دیموکراتـی و کۆمەڵگەی مەدەنـی گورج و گۆڵ کردەوەو قۆناغی یەکێتـی نیشتمانـی و شوناسێکـی هاوبەشـی بۆ کۆمەڵگە تەشکیل کرد و پاشان دەستـی دایە قۆناغـی ئامادەکردنـی کۆمەڵگە “اعداد” کە بە بەشداری کردن لە چەند خولێکـی هەڵبژاردنا بە ئازارو ژانێکـی زۆرەوە سەرەتاکانـی دیموکراسـی لە مناڵانـی کۆمەڵگەیا لە دایک بوو.
دواتر کۆمەڵگەو ڕەوتـی سیاسـی بردە قۆناغـی “بڕیاردان” بەجۆرێک کە خەڵکـی بڕیاری مافـی بەشداری کردنـییا و لە دوا قۆناغیشا کۆمەڵگەو حیزبە سیاسیەکانیشـی گواستەوە بۆ دوا قۆناغ کە قۆناغـی ڕاهاتن “التعود”ە کە لـێـرەیا لە هەرێمـی باشوری کوردستان دیموکراســی پەسەند کراوە بـێ ئەوەی قەناعەتـی تەواو لای هەموو لایەک هەبـێ و ملاملانێکانیش بەردوامن کە ئەمە دوا قۆناغ بوو ڕەوان شاد “نەوشـیـروان مستەفا “کۆمەڵگەی پێگەیاند.
بەمەش هەرچوار قۆناغـی ڕاگوزەری (یەکێتـی نیشتمانـی، ئامادەیـی، بڕیاردان و ڕاهاتن) بۆ گۆڕینـی (چەقبەستووی سیاسـی و حوکمـی بنەماڵەی بۆ دیموکراسـی و حوکمی گەل) بە سەرکەوتووی بە ئەمانەتەوە بەئەنجام گەیاند هەر ئەوەش بوو کە لە ووتە بەناوبانگەکەی ڕەوانشاد وەک دوا پەیام ڕاگەیاند کە ئەڵـێ:
(وەکو ئەڵێن ئەم بەندەی خوایە ئەوەی کە واجب بووە لەسەر من واجبـی ئەخلاقی واجبـی سیاسـی واجبـی دینـی واجبـی نیشتمانـی واجبـی نەتەوەیـی ئەوەی کە من لە تواناما بووبـێ بە هاوکاری هاوکارەکانم کردوومانە بۆ ئەوەی خەڵک وشیاربکەینەوە لەسەر ئەوەی کە حقوق و واجباتیان چییە).
ئەمەش هەمان ئەو پەیامەیە کە پەیامبەر و پێغەمبەری ئیسلامی گەیاندی پێش مردنی خۆی واتە نەوشیروان مستەفا ڕێگاکەی پاکدیار کرد و تەنها ڕۆشتن تا کۆتایـی لەسەر هەمان ڕێ کۆمەڵگە ئەگاتە خۆشگوزەرانـی و ژیانێکـی شایستە.
ئەکرێ بڵێیـن ئەتوانین گەشبیـن بیـن و کۆمەڵگەی لە خەمـی ڕووبەڕووبوونەوەی چەکداری قوتارکردو بە جۆرێک لە پاش چەند ساڵێکـی تر نەوەکانـی داهاتوو قەناعەتـی دیموکراسـی و دەستاودەست کردنـی دەسەڵات و یەکتـری قبوڵ کردنیان تیا وە لا جێگیـر ئەبـێ.
لە کۆتاییا ئەکرێ ئەم قۆناغی ڕاگوزەرە بەرەو دیموکراسـی ناوبنێیـن بە قۆناغی (گواستنەوەی کۆمەڵگە بەرەو دیموکراسـی لەسەر کەشتـی بیـری نەوشیروان مستەفا) هەر لەو سۆنگەیەوە دروست بوونـی هەر حیزب و ڕێکخراوێـکـی تر لە هەرێـمی کوردستان بەمەبەستـی ڕێفۆرم بە بزوتنەوەی گۆڕانیشەوە بە درێژە پێدەرو و شوێن پێکەوتووی ڕەوان شاد نەوشیروان مستەفا ئەژمارەکرێ.
