عوسمان عومەر: گەر گەلى کۆسۆڤۆ ڕوبارێک خوینى بەخشى بێ تا سەربەخۆ بوو، گەلى کوردیش دووئەوەندەى ئەوان.!
سیاسەت و مێژوو رۆشنبیرى و کەلتور رۆڵایان لە وەرزش دا هەیە, یاریەکانى جامى جیهانى بەردەوامە و سەرنجى زۆرێک لە خەلکى بەلاى خۆىدا راکیشاوە چ لە ریگاى کەنالە تیڤیەکانەوە چ ئەوانەى هاندەرى وولاتەکەیانن ئەمشارو ئەوشارى وولاتى ڕوسیا دەگەرێن بۆ دیتنى یارى وولاتەکەیان هاندەریان دەبن, ئەوەى جێگەى سەرنجم بوو دوو رووداو بوو یەکەمیان یاریەکەى نێوان بەلجیکا و ژاپۆن سەرەڕاى کرانە دەرەوەیان هاندرە ژاپۆنیەکان یاریگایان جێ نەهێشت تا هەمویان پاکردەوە ئەوە کەلتورو ڕۆشنبیرى بەرزیانە, ئەوەى تریان دوو یاریزانى هەلبژاردەى سویسرا بوون بەناوەکانى شاکا یاریزانى هیلى ناوەندى یانەى ئەرسنالى ئینگلیزى و ئەوى تریان شاکیرى یاریزانى یانەى ستۆک ستى کەسەرنجى بینەریان بەلاى خۆیان دا راکێشا لەیارى نیوانیان لەگەڵ سربیا و سەرکەوتن بۆ خولى دووەم. هەریەکەیان گۆلێکیان تۆمارکرد بەدەستەکانیان ئاماژەىان بەدالى ئەلبانى پێشانى سریبەکاندا, بریار وابوو هەردوکیان سزا بدرێن بەدوورخستنەوە بۆ دوو یارى بەلام ڤیڤا بریارەکەى گۆرى هەریەکەیان بە دەفتەرێ دۆلار سزا دران بۆ ئەوان شتێک نییە.
ئەم ئاماژەیە بیرەوەریەکى تاڵى بیریی خەلک هێنایەوە، کە لەناوچەى بەلقانى باشورى رؤژهەلاتى ئەوروپا لە نەوەدەکانى سەدەى رابوردوو کوشتارى سربیەکان بۆ رەگەزو نەتەوەکانى تر ئەنجامیان داوە بەتایبەت ئەلبانە بۆسنیەکان و کۆسۆڤۆ بنەچەى هەردوو یاریزان دەگرێتەوە, ئەم ئاماژەیە نامۆ نییە چونکە هەردوکیان پیش وەرگرتنى رەگەزنامەى سویسرى لە ئەڵبانەکانى کۆسۆڤون. بۆ نمونە باوکى شاکا بەندکراوەو ئازار دراوە لەلایەن دەسەلاتى سربیەکانەوە، چونکە یەکیک لەوانە بووە کەباوەرى بەسەربەخۆیی کۆسۆڤۆ هەبووەو خەباتى کردووە. بۆ زانیارى خوێنەرانى بەرێز برایەکى شاکا یاریزانى هەڵبژاردەى ئەڵبانیایە و شاکیرى بەدوو جۆر پێلاو یارى دەکات یەکیان ئالاى کۆسۆڤۆى لەسەرە تاکەکەى تر ئالاى سویسرا.
15 ى کانونى دووەمى 1999 هەریمى کۆسۆڤۆ
یەکەم جار بوو ناوى هەریمى کۆسۆڤۆ لە میدیاکانى جیهانەوە بکەویتە سەر زار و، یەکەمجاریش بوو ئەوە لە دەزگاکانى راگەیاندنى بینراو بیستراو بلاوبکرێتەوە 45 گەنجى بەرەگەز ئەڵبانى بەشێوەیەکى درندانە کوژرابون و سەربڕدرابون لە گوندى راجاک لە باشورى هەرێمەکە, تاوانبارانیش هێزە ئەمنیەکانى سربیا بون. چەند مانگێ پێشتر هێزە ئەمنیەکانى سربیا هەلمەتێکى توند و تیژى و قڵاچۆ کردنى دژى جوداخوازەکانى کۆسۆڤۆ دەست پێکردبوو، کە لە ژێر ئالاى سوپاى رزگارى کۆسۆڤۆ خۆیان ریکخستبو, تەنانەت رووسیا هاوپەیمانى سەربازى و سیاسى سربیابوو نەیتوانى نکۆلى لەوە بکات. هەرچەند دواقەلاى بوو لە ئەوروپا هاوبەشن لەرەگەزى سلاڤ و فەلەى ئەرثەدۆکسى، ناچار بوو لەگەل ئەو دەنگە نێودەولەتیانە ئیدانەى ئەو کوشتارە بکات و، داواى لیکۆلینەوەیەکى شەفافى کرد لەو ڕوداوە دڵتەزێنە. تا بەرەنگارى و داواکارى کۆسۆڤییەکان لەسەر سەربەخۆ بون سوورتر دەبوو هێزە ئەمنیەکانى سربیاش زیاتر توند و تیژى و چەوساندنەوەیان زیاتر دەکرد و هەولى گۆرینى دیمۆگرافى و کوشت و بڕیان لە ناوچەکەیان زیاتر دەکرد کە زۆربەیان ئەڵبانى موسلمان بون، ناچاریان دەکردن خاک و ئەرزو ئاوى خۆیان جێ بهێڵن و روو بکەنە ووڵاتانى دراوسێ بۆ شکست پێهێنانى ئەو بەرەنگاریەى دەکرا. کەس بە بیرى دا نەدەهات دواى 4 سال لە هەڵوەشاندنەوەى یوگسلافیاى فیدرالى شیوعى هاوکات لەگەل بێهێز بوونى یەکیتى سۆڤیەت و هەلوەشاندنەوەى کۆمارەکانى و پاکتاوى رەگەزى دژى بۆشناقە موسلمانەکان بەدەستى سربیەکان دەکرا لە جەنگى بۆسنە، کە لەسالى 1995 وە دەستى پێکرد تا 4 ساڵ بەردەوام بوو.
دواى کوشتارى سربرینیستا هێزەکانى ناتۆ دەخالەتیان کرد دواى ئەوەى بەبەرچاوى هێزەکانى ئاشتى پاریز 10 هەزار هاوولاتى سیڤیل قرکران, لەئادارى سالى 1999 ژمارەى ئاوارە کۆسۆڤۆییە ئەڵبانەکان گەیشتە نزیکەى 300 هەزار کەس. لەکۆتایی هەمان مانگدا کوشتاریکى جەرگ بڕ ئەنجامدرا لە لایەن میلیشیا سربیەکانەوە کاتێ 20 دایک و منالیان لە بەرامبەر دیوارێک راگرت و بەچەندین جۆرە چەک گولەبارانیان کردن، لە میدیاکانەوە بە کوشتارگەى باخچەکە ناسرا لەگەل ئەو هەموو شەرو کوشتارەش گفتۆگۆى ئاشتى بەردەوام بوو بەچاودێرى هێزە نێودەولەتیەکان و رەورەوەى هێرش و پەلامارەکانى سوپاى ناتۆ لە 24ى ئادارى ساڵى 1999 کەوتە گەڕ و 78 رۆژى خایاند, کەهیچ بیانویەک نەبوو بۆ لەناوبردنى بەکۆمەل بەدەستەوەدرا و قەیرانى ئاوارەکان زیاتر بوو, پرسیارەکە ئەوەیە بۆچى سربیا ئەو کوشت و کوشتارو لەناوبردنى بەکۆمەلەى ئەنجامدا تەنها بۆ رێگری لەسەربەخۆیی کۆسۆڤۆ بوو؟ بۆ زانیارى خوێنەران رێژەى سربیەکان ناگاتە 11% و بۆچى تا ئیستا سربیا دانى نەناوە بەسەربەخۆیی کۆسۆڤۆدا؟ کەچى لەو مۆندیالە یارییان بەرامبەر یەکتر کرد.
لە عوسمانیەکانەوە بۆ میلۆسۆفیچ
بەپێى رووداوە مێژووییەکان لە 28ى حوزەیرانى ساڵى 1389 جەنگێکى مێژوویی لە پێ دەشتەکانى کۆسؤڤو روویان داوە لە نێوان سوپاى عوسمانیەکان بەسەرکردایەتى سولتان مورادى یەکەم و، سەرکەوتن بەسەر سوپاى شازادەى سربیا( لازار) و زۆر بەخراپى تێکیان شکاندن و ئەو هەریمە داگیرکرا و فەرمانرەوایی عوسمانیەکان بۆماوەى 5 سەدە بەردەوام بوو. واتە تا سالی 1912 عوسمانیەکان بەلقانیان لە تیکەلەیەکى جۆراوجۆر لەرەگەز و نەتەوەو ئاینێک وەک مەسیحى ئەرثەدۆکسى و موسلمان جێهێشت, عوسمانیەکان لە جەنگى بەلقانى یەکەم شکستیان هێناو سربیا سەربەخۆ بوو کۆسۆڤۆش بوو بەبەشێک لە سربیا وەک لاى خۆمان کە کوردستان بوو بەبەشێک لە دەولەتى تازە دامەزراوى عیراق.
کاتێ جەنگى یەکەمى جیهان هەلگیرسا سالى 1914 لە ئەنجامى تیرۆرکردنى جێ نشینى ئیمپراتۆریەتى نەمسا لە سەراییڤۆى پایتەختى بۆسنە بەدەستى سربیەکى توندڕەو کە دژى فراوانخوازى ئیمپراتۆریەتى نەمسا بوو لە بەلقان، ناوچەکە بووە مەیدانى جەنگ. دواى کۆتایی هاتنى جەنگ و لێک هەوڵوەشاننى ئیمپراتۆریەتى نەمسا, سربیا دەست دەگرێ بەسەر هەموو بەلقاندا، لەوکاتەوە تا جەنگی خوێناوى 1999جیاوازى رەگەزى و گرژى ئالۆزى و بەرەنگارى بەردەوام بووە, سالى 1941 نازیەکان بەهاوکارى فاشیەکان تەواوى خاکى سربیایان داگیرکر و خستە ژێر رکێفى خۆیانەوە.
هەریمى کۆسۆڤۆ دەبێتە بەشێک لە کۆمارى ئەڵبانیاى گەورە کە مۆسۆلینى پێکى هێنا لەژێر دەسەلاتى ئیتالیا, ئەو داگیرکاریە بەرەنگاریەکى بێ وێنەى لەلایەن شیوعیەکانەوە دەکرا و سالى 1945 بە هاوکارى یەکیتى سۆڤیەتى جاران رزگار کرا و یەکیتى یوکوسلافیاى فیدرالى هەموو سربیاى خستە ژێر دەسەلاتى خۆى و دەستورى یوگسلافیا دانى بەوەداناوە کە کۆسۆفۆ فیدرالیەتێکى سەربەخۆیە لەناو ئەو یەکیتیەدا. ساڵى 1981 کۆزۆڤییەکان بەهۆى باروگوزەران خراپ، چەندین خۆ پێشاندان و نارەزایەتیەکیان دەربڕى، لە ئەنجامدا دەیان کەس کوژران و بریندار بوو ن هەر لەوکاتەوە ئەم هەستیارى دژایەتى یەکترکردنە بەردەوام بووە.
سلۆبۆدان میلوسوفیچ سالى 1987 گەیشتە هەرەمى دەسەلاتى حیزبى شیوعى لە سربیا, نەتەوەپەرستێکى پۆپۆلیستى توندرەو بوو. فشارى زۆری دەکرد کە فیدرالیەتى کۆسۆفۆ نەهێڵێ و دژى هەولەکانى حکومەتى فیدرالى یوگسلافیا بوو بۆ کرانەوە بەڕووى رۆژئاوا بۆ بەرەنگار بونەوەى ئەو دارمانە ئابوریەى بەسەر وولات دا هاتبوو. سالى 1989 بەبۆنەى تێپەر بونى 600 ساڵ بەسەر شەرەکەى کۆسۆفۆ دا میلۆسۆفیچ دواى ریکخستنى خۆپیشاندانیکى گەورەى کرد لەلایەن لایەنگرانى بۆ چەسپاندنى دەسەلاتى لەناو سربیەکان و جبل اسود و کۆسۆفۆ و، هەر لەوسالەدا بوو بەسەرۆکى وولاتیش و ئەوەى ئاشکراکرد بەهیچ شێوەیەک ریگاى جوداخوازى کۆسۆفۆ نادات و بەرەنگاریان دەبێتەوە بەهەرنرخێک بێ. هەروەها دژى سەربەخۆیی سلۆڤینیا، لەوەش سەرکەوتوو نەبوو. بەلام هەربەردەوام بوو لە فراوانخوازى سەربازى لە کرواتیاو بۆسنە و، لەوێش چەندین کوشتوبڕو لەناوبردنی ئەنجام دا، تا سالى 1995 و پەیماننامەى دایتۆن و لەئەنجامدراو، کروات و بۆسنیەکان بەسەر سوپاى سربیا سەرکەوتن، سەربەخۆیی خۆیان راگەیان. بەلام کیشەى کۆسۆفو هەرمایەوە تا دەستوەردانى سوپاى ناتۆ لە سربیا و لەئەنجام دا تاوانبارى جەنگ سلۆبۆدان درایە دادگاى لاهاى نیۆدەولەتى بۆ دادگایی کردنى.
لەکۆتایی دا هیوادارم سلۆبۆدانە خائین خۆفرۆشەکانى لاى خۆشمان رؤژێک لەڕۆژان لەبەردەم دادگاى گەل بەسزاى ڕەواى خۆیان بگەن لەسەر هەرتاوانێک ئەنجامیان دابێ. بۆ زانیارى خوینەرانى ئازیز، کوسۆڤۆ ژمارەى دانیشتوانەکەى دوو ملیۆن 300 هەزار کەس دەبێ، روبەرەکەى 10,577 کم2 یە, بەزۆرینەى دەنگ لە 27ى شوباتى 2008 سەربەخۆى خۆى ڕاگەیاند و تا ئێستا 108 دەولەت دانیان پێدا ناوە.
بەراى بەندە قوربانى و نەهامەتیەکانى کورد گەلێ زۆرترن لەدەستکەوتەکانى بەدەستى هێناوە، بەلام دەیان گەلى تر لەدونیادا بونە دەولەت, هیندەى کوردیش قوربانى و زولم و ستەم و داپڵۆسین و داگیرکارییان نەچەشتوەو هەندێکیشیان بەژمارە لەکورد زۆر کەمترن و لە رووبەریش نمونە زۆرن.
ئیمەش ریفراندۆممان کرد بێ ئەوەى هیچ هەنگاوێکى نێودەولەتى و پشتگیرى بەدەست بهێنین هەمو شتێکمان قڵپ کردەوە سەرەڕاى ئەوەش بەگوێى هاوپەیمانەکانمان نەکرد یا ئێمە هاوپەیمانەکانمان نەناسیوەو خوێندنەوەى باشمان بۆ نەکردووە یا چەند هۆکارى ترە بۆ سەربەخۆ نەبونمان وەک گەلێکى 30 ملیۆن کەسى ؟ هیچیشمان لەگەلى کۆسۆفۆ کەمتر نییە چ لە مێژوو چ لەشارستانیەت چ لەقوربانى دان چ لەناوبردنى بەکۆمەل و کارەسات و مەینەتیانە وچ ئەو روبارە خۆێنەى رۆلەکانمان بەدرێژایی 80 ساڵ داویانە.
ئیمە بەسەرکردەو فەرماندەو سیاسیەکانمان هیچمان پێ نەکراوە، تا ئەمرۆ بۆ سەربەخۆیی بەهەر هۆکارێک بوبێ بانەوەکانى داهاتومان و خەلکانى دلسۆز و خوێندەوار بێجگە لەشۆرشى چەکدارى ئایا بەرێگاکانى ترى خەباتى مەدەنیانە خەونە لەمێژینەکەى گەلەکەمان دەهێننە دی؟
فلا بد للیل ان ینجلى و للقید ان ینکسر….
