ئارثەر ڕامبۆ: وێناکردنی خەونێکی لەبیرنەکراو لەنێو شەمەندەفەردا.
و/ سۆران محەمەد
بایۆگرافی:
جین نیکۆلاس ئارثەر ڕامبۆ لە (شارلڤێڵ) ی باکووری ڕۆژهەڵاتی فەرەنسا لە 20- 10- 1854 لە دایك بووە، لە هەرزەکارییدا دەستی کردووە بە نووسینی هۆنراوە. ڤیکتۆر هۆگۆ وەسفی کردووە بە (شکسپیری مێردمنداڵ)، جێپەنجەی دیارە بەسەر داهێنانی شاعیرانی پۆستمۆدێرن و نیگارکێشانی سوریالی و میوسیکژەنان.
کۆی داهێنان و بەرهەماکانی لە تەمەنی بیست ساڵیدا دواییان پێ هاتووە، واتە لە نێوان تەمەنی (17- 20)ساڵییدا، ڕامبۆ بە شاعیری یاخی ناوزەد دەکرێت. لە نێوان سێ کیشوەردا سەفەرە دوایی نەهاتووەکانی دەست پێ کرد، هەتا لە تەمەنی 37 ساڵیدا و لە 10- 11- 1891 بە نەخۆشی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد لە پاش ئەوی قاچی بڕدرایەوە.
دەقەکە: خەونێکی زستان
لە زستاندا سەفەر دەکەین لەناو فارگۆنێکی پەمەیی کوشن شین.
ئێمە باش دەبین، هێلانەی ماچێکی شێت چاوەڕوانە، لە هەر گۆشەیەک.
تۆ چاوت دادەخەیت تا لە پەنجەرەکەوە نەبینیت، سێبەری ڕوگرژی ئێوارێ،
وەڕینی ئەو وەحشانە، بە ڕەو تێدەپەڕن بە لاماندا
هی گورگە رەشەکان و خێوە رەشەکان.
پاشان هەست بە روومەتت دەکەیت زۆر توند ختوکەی دێ
ماچێکی بچوك وەك جاڵجۆڵەکەیەکی شێت بەسەر روومەتا را بکات.
ئەنجا دەڵێیت: بیگرە!” سەرت شۆڕکەوە
– وئێمەش بەکاوەخۆ لە دووی ئەو بونەوەرە دەگەڕێین
– هێندە دوور سەفەری کردووە…
– خوێندنەوەیەك بۆ ئەم دەقە:
خوێنەری ئەزیز! بیهێنە پێشچاوی خۆت هەرزەکارێكی بلیمەتی تۆراو لەماڵێکی پڕ ئاشوب، تۆراو لە دایکێکی پارێزگارو کاسۆلیك، تۆران لە بەرپرسیارییەتیەك لەگەڵ بڕواو تێگەشتنەکانی ناخدا یەکانگیر نەبن، لە کاتێکدا باوك لە خزمەتی سەربازیدایە لە دەرەوەی وڵات.
سەفەرێك لە سەدان سەفەر؛ کەی و چۆن؟ ئەم شیعرە ئەو وەڵامەمان پێ دەدات:
هەڵهاتن و خۆهەڵدانە ناو شەمەندەفەرێکەوە، لە ناوچەیەکی دوورە دەستەوە بەرەو شارە گەورەکان، رەنگە بە گیرفانی بەتاڵیش بووبێت، لە وەرزی سەرماو ئەو کاتانەی هەموو شتەکان دەیبەستن، سات ئێوارەیەو هەموو بوونەوەرەکان رووەو ماڵەکانیان دەگەڕێنەوە، بەڵام رامبۆی شاعیر هەڵدێت، بۆ کوێ؟ نازانرێت؛ رەنگە بۆ باکووری فەرەنسا بێت یان ئەولاتر بۆ بەلجیکا، گەڕان بە دوای شتێکی نەزانراودا.
لەو ساتە وەختانەی کۆمەڵگای ئەوروپی پێیدەنایە دۆزینەوە پیشەسازییە جۆراوجۆرەکان و هەندێك لە دەوڵەتەکانیش سەرقاڵی کۆلۆنیالیزم بوون وەکو مۆدێکی سەردەم و پێداویستیەکی گەشەسەندنن وپەلهاویشتنی زیاتر.
گەر سەرنج بدەیت لەشیعراندنی ئەو حاڵەتە دەگمەن و خەمگینە ئەوسا توانای مەزنی ئەو شاعیرەت بۆ دەردەکەوێت، رەنگە هەر خەونێك بێت و یان ساتە وەختێکی هوشیاریی بێت و بە خەو بچووێنرێت، جگە لە خۆی کەس لەو فارگۆنەدا نەبووبێت، بەس ئەو ئاوها دیمەنەکەمان بۆ دەگوێزێتەوە، کە چەند کاراکتەرێك لەوێدا ئامادەن، شۆخێك کە بوونی نیە لە ژیانی رامبۆدا، گوایا ئازارو ناسۆرەکان ڕێ بە مرۆڤ دەدەن دڵ لای شۆخێك جێبهێڵیت؟ بەتایبەتی بۆ کەسێکی سەرەڕۆی بلیمەت!
لە کۆتایی شیعرەکەدا رووبەڕووی ئەو لێکدانەوانە دەبینەوە سەبارەت ئەو بوونەوەرەی هێند دوور سەفەری کردووە، ئەو جاڵجاڵۆکەیەی ختوکەی رومەتی دەدات چییەو کێیە؟ رەنگە هێمایەك بێت بۆ بەرجەستەکردنی نەست یان لاوازی بوونی خۆی لەو ساتەداو هەروەها ئاڵۆزی ناخ و بیرکردنەوەکانی وەکو تەونی جاڵجاڵۆکە، بەڵام واش ئاسان نییە مێردمنداڵێك بەرەنگاری ئەو هەموو ئەشکەنجەو سەفەرە دوورانە بێتەوە، یان رەنگە هەر دەربڕینێکی گەمەئامێزو دڵنەواییکردنێکی منداڵانە بێت، لە لایەکی تر ترسی هەرزەکارێك لە خێو و تاریکایی ڕێی دەچێت دەربڕینی ئەو حاڵەتە ساتەوەختییەی شاعیر بێت لەسەفەرێکدا خەمناكانە، بە شەمەندەفەرو بێ پارە بۆ شوێنێکی نەزانراو.
(چارلی ماك) کە دەقەکەی کردووە بە ئینگلیزی دەڵێت لەبەر چەند هۆیەك ئەم دەقەم هەڵبژارد؛ یەکێك لەوانە ئەوەیە کە بەربڵاو نییە زستان ببێتە جێی خەون بینین، بە تایبەتی لەو کاتەدا کە زۆر شت دەچنە سوڕی متبوونەوە یان دەمرن، سەهۆڵ و سەرمای زستان وا لە مرۆڤەکان دەکات دەسەوسان بن.
شاعیر یەکەم کۆپلەی بە راناوی ئێمە نووسیوە، جا نازانرێت ئێمە کێین؟ ئەمەش زیاتر سەرنجی خوێنەر کەمەندکێش دەکات، لەکاتێکدا بە هیچ جۆرێك ناسنامەی شاعیر لەم شیعرەدا ئاشکرا نەکراوە.
سەرنجراکێشترین بەش لەم دەقەدا وەسفی تارماییەکانە، کە رەنگە میتافۆڕ بێت و دەرخەری ترس و گرفت و نیگەرانیەکانی خودی شاعیر بێت، بەڵام بە باسکردنی چاوداخستن هەوڵ دەدات کە لە یادی بکات و نیگەران نەبێت.
هەروەها (کازم جیهاد) کە کۆی بەرهەمەکانی رامبۆی کردووە بە عەرەبی دەڵێت: ئەم قەسیدەیە لە شەمەندەفەردا نووسراوە کاتێك رامبۆ لە ماڵ رایدەکرد بۆ برۆکسل و باکوری فەرەنسا لە نێوان 7- 14 ئۆکتۆبەری1870دا.
لە کۆتاییدا جێی خۆیەتی بپرسین؛ گەر شیعر نەبووایە، ئەوا چ کامێرایەکی فۆتۆگرافی دەیتوانی ئەو دیمەنە فەنتازیە جوان و داهێنەرانەمان لەو ساتە تایبەتەدا هەر بە تازەیی بۆ هەڵبگرێت تا رۆژی ئەمڕۆمان، ئێمە چەشەی ئەدەبی لێوەرگرین؟!
سەرچاوەکان:
1- allpoetry.com/A-Dream-For-Winter
2-En.wiki. Arthur Rimbaud
3- stephen-spender.org/2011_prize/2011_14_commend_CM.html
٤- الآثار الشعرية الكاملة لـ آرثر رامبو – ترجمة كاظم جهاد، ٢٠٠٧
دەقەکە بە ئینگلیزی:
A Winter Dream
In winter we’ll travel in a little pink carriage
With cushions of blue.
We’ll be fine. A nest of mad kisses waits
In each corner too.
You’ll shut your eyes, not to see, through the glass,
Grimacing shadows of evening,
Those snarling monsters, a crowd going past
Of black wolves and black demons.
Then you’ll feel your cheek tickled quite hard…
A little kiss, like a maddened spider,
Will run over your neck…
And you’ll say: “Catch it!” bowing your head,
– And we’ll take our time finding that creature
– Who travels so far…
