ئیسماعیل تەنیا: پەڕەنگ, زایەڵەی دەنگی ڕەوەندی کورد لە قۆناغە سەختەکاندا.
ساغکردنەوەو بەسەرکردنەوەی گۆڤارو ڕۆژنامەو بڵاوکراوەکان، کارێکی گرنگ و یارمەتیدەریشە بۆ تێگەیشتن لە بزوتنەوەی ڕۆژنامەگەریی کوردی لەو قۆناغەدا… وێرای ئەوەش بە خوێنەرو نەوەی نوێیان ئاشنا دەکات و ڕێگاکانیان ڕۆشنترو کورتتر دەکاتەوە… ئەگەر ئەو بەسەرکردنانەوەش، ئەو گۆڤارو بڵاوکراوانە بگرێتەوە کە لە سەردەمانێکدا لە دەرەوەی وڵاتدا دەرچووبن و ڕایەڵەی پەیوەندییەکانیش ئەوەندە ئاسان نەبووبن، گرنگی کارەکە دوو هێندەو سێ هێندەی تر دەبێت. ئەڵمانیاش یەکێکە لەو وڵاتانەی کە کوردێکی زۆری لێ گیرساونەتەوەو لە شەستەکانی سەدەی ڕابردووەوە، تاوەکو ئێستا، بە دەیان گۆڤارو بڵاوکراوەی کوردییان لێ بڵاوکراونەتەوە.
یەکێک لەو گۆڤارانەی ئێمە لێرەدا دەمانەوێت هەروەستەی لەسەر بکەین، گۆڤاری (پەڕەنگ)ە. پێش پەڕەنگیش چەندین گۆڤاری تر لەو هەوارەدا دەرچووینە، نموونەی: (پڕشنگ، دەنگی خوێندکاران، دەم، کوردستان ڕاپۆرت، مزگین، دڕک، ڕۆژی کوردستان، دەنگی خوێندکارانی کوردستان، پێشەنگ، ژیان و… تاد).
(پەڕەنگ) لە لایەن کۆمەڵێک کوردی ئاوارەی زێتر سەر بە باشووری کوردستان لە شاری (دارمشتاد)ی ئەڵمانیا، بە زمانی کوردی (کرمانجی خواروو- ڕێنووسی ئارامی) دەرچووە. بابەتەکان بە دیالێکتی (کرمانجی خواروو) بووە، جگە لە یەک بابەت کە وتارێکە لەلایەن (هەڤاڵ مراد) لە ژمارە (٥)دا، بە دیالێکتی (کرمانجی ژووروو- ڕێنووسی ئارامی)، نووسراوەو بڵاوکراوەتەوە. بە گوێرەی دوا هەوڵ و گەڕان و سوڕانی من، تا ئێستاکە (٦) شەش ژمارەی لێ دەرچووە، کە خۆشبەختانە من توانیومە (٥) ژمارەیان دەست بخەم و لە ئەرشیفەکەی خۆمدا ریزبەندیان بکەم.
چاوەڕوان بووم تا ئەو تاکە ژمارەیەش کە ژمارە (٣) یە دەست بخەم، ئەوجا بابەتێکی لەسەر بنووسم. بەڵام زۆر لەمێژە هەوڵ دەدەم و سەرم بە زۆر شوێندا گرتووە کە گومانی دەستکەوتنم لێ کردووە، مخابن سۆراغ کردنەکەم بێ ئەنجام بووەو ئەو ژمارەیەم دەست نەکەوتووە.
پێناسین
لە هەر پێنج ژمارەکەدا، بە شێوەی جیا جیا ناوی (پەڕەنگ) لە دەستەڕاستی سەرووی بەرگی گۆڤارەکە نووسراوە… لە ژێر ئەو ئارمەشدا بە ڕێنووسی لاتینی (پەڕەنگ) نووسراوە. لە ژمارە (١) و (٢)دا، (نەجمەدین کەریم لە (سۆفیا)وە، بە نامەیەک لە ژێر ناوونیشانی (پەڕەنگ و چەند وشەیەک) کۆمەڵێک ڕازو سەرنج و بۆچوونی خۆی دەربارەی ژمارە (١) خستۆتە ڕوو، لە پێشنیازێکیشدا دەڵێ: (پێشنیازی ئەوە دەکەم بگوترێت: گۆڤاری پەڕەنگ گۆڤارێکی ئەخباری و کولتورییە).
پێدەچێت ئەو پێشنیازە جێی خۆی گرتبێت بۆیە لە ژمارە (٤)داو لە لاپەڕەی یەکەمدا، کۆمەڵێک شت کراوە کە جاران نەبووینە…نموونەی:
(١)- لە لاکێشەیەکدا لەسەرەوە ناوی (پەڕەنگ) نووسراوە… لە لاکێشەیەکی ترداو لە ژێر پەڕەنگ وا پێناسەی گۆڤارەکە کراوە: (گۆڤارێکی ڕۆشنبیریی گشتییە، بۆ یەکگرتن و پێشخستنی فەرهەنگی کوردی هاوچەرخ).
(٢)- لە سێیەم لاکێشەدا، ناوونیشانی گۆڤارەکە بڵاوکراوەتەوە کە دوو ناوونیشان هەبووە، یەکەمیان:
pereng
TH-Darmstadt-PF-7262
G 700 Darmstadt w- Germany
دووەمیان:
Pereng
F-M-PF 2825
Gottingen 3400
لەژێر ناوونیشانەکەشدا، نرخی گۆڤارەکە کە (٦) مارکی ئەڵمانییە، نووسراوە. نرخی ژمارەکانی تریش هەر بەم شێوەیە بووە. پێشتر لە ژمارە (١) و (٢)دا، نرخەکەی دیار نەبووە.
(٣)- لەژێر نرخەکەش ڕوونکردنەوەیەک هەیە کە لە ژمارەکانی داهاتووشدا دەبینرێت… لە ڕوونکردنەوەکەدا هاتووە: (گۆڤاری پەڕەنگ تەنها بەرامبەر ئەو نووسینانە بەرپرسیارە کە لەژێر ناوی دەستەی ئامادەکەرانی گۆڤاری پەڕەنگدا بڵاو دەکرێتەوە. بەردەوام بوون و گەشەکردنی پەڕەنگ بەندە بە پشتگیریی و یارمەتی ئێوەوە… تکایە لە نووسین و ڕەخنەو پێشنیاز درێغی مەکەن).
لەژێر ئەو ڕوونکردنەوەیەشدا، ژمارەی بانک هەیە کە بۆ یارمەتی و پارە ناردنە، کە بەم شێوەیەیە:
Sparkasse Darmstadt
Az, Na
Kto-Nr-100060680
BLZ-50850150
(٤)- لە دەستە چەپی هەمان لاپەڕەداو لە سەرەوە، لە لاکێشەیەکدا، کە وێنەی قەڵەمێکی گەورەی سەر بەرەو ژێر لە تەنیشت لاکێشەکە دەبینرێت، وتەیەکی (ڕۆزا لۆکسمبۆرگ)یش لەناو لاکێشەکە لەو ژمارەو ژمارەکانی تریش وەک کڵێشە دەبینرێت کە نووسراوە: (سەربەستی، ئازادی بیروڕا هەمیشە بۆ ئەوانەیە کە ڕوانگەو بۆچوونیان لەگەڵ ئێمەدا جیاوازە).
(٥)- لە خوار ئەو لاکێشەیەش، لەناو چوارچێوەیەک (پێڕست)ی بابەتەکانی پەڕەنگ دەبینرێت کە جاران ئەو (پێڕست)ە بە ناوی (ناوەڕۆک) لە دوا لاپەڕەی گۆڤارەکەدا بڵاو دەکرایەوە.
(٦)- لە ژێری ژێرەوەش تابڵۆ و وێنەی بەرگ دەستنیشان کراوە.
ئامانج لە دەرکردنی (پەڕەنگ)
زۆر لەو گۆڤارو ڕۆژنامەو بڵاوکراوانەی کە کوردەکانی دەرەوە دەریان کردووە، جۆرە لایەنگیریی و سۆزدارییەک بۆ پارت و ڕێکخراوە سیاسییەکانی کوردستان (بە هەر چوار پارچەکەیەوە) بەدی دەکرێت… وەلێ لە (پەڕەنگ)دا، با نووسەرەکانیش لایەنگیرو هەواداری یەکێک لەو پارتانە بن، یان بە پێچەوانە، دژیان بن… نووسین و بۆچوونی وای تێدا بڵاوکراونەتەوە، کە خوێنەر هەست بەم لایەنگیری و ئاڕاستانە بکات… ئەوەی لە ناوەرۆکی بابەتەکاندا بەدی دەکرێت:
– لایەنگیرو هەوادار و دژی هیچ پارتێک نین.
– کوردایەتی و هەستی کورد بوون، تاکە ئاڕاستەی هەموو نووسینەکانە. بە بۆچوونی من، کارەساتی هەڵەبجەو ئەنفال، هۆکارێکی سەرەکی بووە بۆ یەکبوونی ئاڕاستەکان و نەمانی بەربەستی حزبایەتی تەسک.
– ڕەخنە (بە هەردوو دیوەکەیەوە، بنیاتنەرو ڕوخێنەر)، لە حزبەکان نەگیراوە… هەموو هەوڵەکان بە یەک ئاڕاستە کاریان کردووە کە ئەویش بڵاوکردنەوەو شرۆڤە کردنی ڕوداوەکان و بە دنیا ناساندنیان و ریسوا کردنی ڕژێمی سەدام بووە.
چرپەیەک
بۆ زێتر ڕوونکردنەوەی ئاڕاستەو ئامانجەکانی (پەڕەنگ)، حەز دەکەین ئەو کورتە نووسینە کە بە ناوی (چرپەیەک) لە بەرگی یەکەم (دیوی ناوەوە)ی ژمارە (١)دا بڵاوکراوەتەوە، دووبارە بڵاوی بکەینەوە تاوەکو لە زاری خۆیانەوە ئامانج و ئاڕاستەکانی ئەم گۆڤارە بزانین:
(دیسان گۆڤارێکی نوێ لە ئەوروپادا.. بێگومان گەلێک گۆڤار هەن لە ئەوروپاداو هەر یەکەیان بە گوێرەی بۆچوون و بیرکردنەوەی، دەرفەتی بۆ ئەو جۆرە لێکدانەوەیە ڕەخساندووە شوێنی خۆی لای خوێنەران و لایەنگرانی کردۆتەوەو پەسەند دەکرێت، بەڵام ئێمە بە پێویستی نازانین گۆڤارێک تەنها خۆی بە بڵاوکردنەوەی نووسراوی تیۆرییەوە ببەستێتەوە، ئەمە زیاتر ئەرکی ئۆرگانی گروپە سیاسییەکانە.
زمانی کوردی بەهۆی باری سەختی کوردستان و تەسکبینی داگیرکەرانییەوە لە گۆڤارێک بێبەشە کە بتوانێت باوەش بۆ هەموو جۆرە نووسینێک بکاتەوەو ڕێگە لە بۆچوونە جیاوازەکان نەگرێت و بە شێوەیەکی دیموکراتی پێشکەوتنخوازانە لە ڕاستی سەرجەمی ژیان بڕوانێت و ببێتە چەقی پیاهەڵچوونی بیروڕای جیاواز، تا لەو ڕێگەیەوە دەرفەت بۆ خوێنەری کورد بڕەخسێت، خۆی لە ئەنجامی لێکدانەوەو هەڵسەنگاندن و هەژاندنیدا بڕیار بدات، نەک بە هۆی سانسۆرەوە، پێش دەمییان بۆ بکرێت. هەروەها بایەخدان بە ڕووداوەکانی کوردستان و ناوچەکانی تری جیهان کارێکی زۆر زۆر پێویستە، چونکە ئێمە لەو جەرگەیەدا دەژێین و خۆ لێ دوور خستنەوەی، زەوی ژێر پێ ونکردن و چوونە دنیای خەیاڵەوەیە. واتە ئێمە دەمانەوێت پەڕەنگ گۆڤارێکی ڕۆشنبیری بێت و ڕێگا بە هەموو قەڵەمێکی ئازاد، بێ سانسۆری نووسینەکەی، بە مەرجێک لەسەر بنچینەی دیموکراتی و پێشکەوتنخوازی داڕێژرابێت، بدات.
گۆڤاری پەڕەنگ بە هیچ شێوەیەک نایەوێت هاڤڕکێی هیچ گۆڤارو لایەن و گروپی دیموکرات بکات و ئامادەی هاوکاریشە بە مەرجێک لە بەرژەوەندی گشتیدا بێت. جا داوا دەکەین، پەڕەنگ بە گۆڤاری خۆت بزانیت بە گوێرەی توانا بە بڵاوکردنەوەی و بە ناردنی نووسین و دەنگوباس و وێنە، پشتگیری لێ بکەیت و ڕەخنەو پێشنیازو ئامۆژگارییەکانت بە دڵنیایی کاریگەریی دەبێت).
پەڕەنگ: کاتی دەرچوون و قەبارەی ژمارەکانی
– ژمارە (١)ی لە ساڵی ١٩٨٨، بە (٤٠) لاپەڕەی قەبارە (٢١ جاران ٢٩)سم، دەرچووە… مانگ و ڕۆژی دەرچوونی گۆڤارەکە دیار نییە، بەڵام بە گوێرەی ئەو نامەیەی کە لە لایەن (نەجمەدین کەریم)ەوە، بۆ گۆڤارەکە ناردراوەو لە ژمارە (٢)دا بڵاوکراوەتەوە، ناوبراو دەنووسێت: (لە ڕۆژی ٢٦ی ئەپرێلی ١٩٨٨دا، ژمارە یەکی ساڵی ١٩٨٨ی گۆڤارە خنجیلانەکەتانم بە سوپاسەوە وەدەست گەیشت….). جگە لەمەش، لە ژمارە یەکدا وێنەو هەواڵی کارەساتی هەڵەبجەی بڵاوکردۆتەوە… کەواتە دەبێت ژمارە یەک، لە کۆتایی ئادار یان سەرەتای مانگی نیسانی ١٩٨٨، دەرچووبێت.
– ژمارە (٢)ی لە ساڵی ١٩٨٨دا، بە (٦٠) لاپەڕەی هەمان قەبارەی ژمارە (١)، دەرچووە. بە گوێرەی بابەتێک کە لە ڵاپەڕە (٥٦)ی ئەو ژمارەیەدا بڵاوکراوەتەوەو باسی کۆمەڵێک چالاکی.کولتوری لە شارەکانی وەک: (دارمشتاد، کوێلن، هایدڵبێرگ، دۆرتمۆند) دەکات کە لە ١٢/١١/١٩٨٨دا، ئەنجام دراون. کەواتە دەبێت ئەو ژمارەیە لە کۆتایی تشرینی دووەم، یان مانگی کانوونی یەکەمی ١٩٨٨دا دەرچووبێت.
– ژمارە (٤)ی ساڵی (٣) بە (٦٨) لاپەڕەی قەبارەی هەمان ژمارەکانی پێشوو دەرچووە.( ساڵەکەی لەسەر نەنووسراوە). ساڵی سێیەمی گۆڤارەکە دەکەوێتە نێوانی مانگی ئاداری ١٩٩٠- مانگی ئاداری ١٩٩١. ژمارە (٥)یشی لە مانگی یەکی ١٩٩١دا، دەرچووە. کەواتە: دەبێت ژمارە (٤) لە ساڵی ١٩٩٠دا دەرچوو بێت.
– ژمارە (٦) لە ساڵی ١٩٩١بە (٦٠) لاپەڕەی قەبارەی هەمان ژمارەکانی پێشوو دەرچووە. هەر چەندە ساڵی ١٩٩١ی دراوەتێ، بەڵام لە ڕاستیدا لە بەهاری ١٩٩٢دا، ئامادە کراوەو بڵاوبۆتەوە، جونکە لە بابەتی : (ئەرێ بابە دیموکراتییەت بۆ ناخۆشە….!) کە لە لاپەڕە (٥٥-٥٦)دا بڵاوکراوەتەوە، لە کۆتایی بابەتەکە تێبینییەک هەیە کە تێیدا هاتووە: (بڕوانە: ڕۆژنامەی صوت آلکویت)، ژمارە ٤٧٧، ڕۆژی پێنج شەممەی ڕێکەوتی ٢/٢/١٩٩٢، هەردوو وێنەکەش (مەبەست لە وێنەکانی بابەتی ئەرێ دیموکراتییەت بۆ ناخۆشە) وەرگیراوە.
– ژمارەی لاپەڕەکانی هەر پێنج ژمارەکە بەسەر یەکەوە (٣٠٠) لاپەڕەیە.
نووسەرەکانی پەڕەنگ
هەر چەندە گۆڤارەکە لە دەرەوە دەرچووەو لە ژێر دەسەڵاتی ڕژێمدا نەبووە، لەگەڵ ئەوەشدا نووسەرەکان نەیانتوانیوە ناوی تەواوی خۆیان بنووسن، چونکە ئەو کاتە ڕژێم بالیۆزخانەکانی کردبووە مەکۆی کاری سیخوڕی کردن بەسەر ئەو خەڵکە ناڕآزی و بەرهەڵستکارانەی کە لە دەرەوە بوون. جگە لەوەش خەڵکانێک لەبەر گرتن و ئازاردانی کەسوکاریان لەلایەن ڕژێمەوە، نەیانتوانیوە ناوی خۆیان ئاشکرا بکەن… هەر بۆیە زۆربەی هەرە زۆری بابەتەکان بە ناوی خواستراو( تەنها پیتێک یان یەک وشە)، بڵاوکراوەتەوە.
وا لێرەدا ناوی هەموو ئەو نووسەرانە (بە ناوی تەواو یان نازناو)، بڵاو دەکەینەوە، کە بابەتیان لەو پێنج ژمارەی (پەڕەنگ)دا، بلاوکردۆتەوە.
– ئەو نووسەرانەی بە نازناو تەنها یەک بابەتیان لەم گۆڤارەدا بڵاوکردۆتەوە، ئەمانەن: (پواز، سەفین، هۆزان، نەبەز، دیدار، دڵشاد، سەربەست، هەڵۆ، مەبەست، زاگرۆس، د.شوان، ڕەشید، ئاوارە، مینە، ئاواز، ش.ن.ڕ، سۆران، سیامەند، زەردەشت، زەردە، ڕەڤین، باوکی ئامانج، سوارۆ، باوکی ئاڵا، ئومێد، ب.لاوین، تاژدین، بابە حاجی، خانێ، شازێ، هیوا.م).
– (کەمال میراودەلی، جەلال میرزا کەریم، حوسێن بەفرین، نەجمەدین کەریم، سامان فوئاد، شێرکۆ بێکەس، کەمال ڕەشید، هەڤاڵ مراد، زریان کاکەیی، گۆران هەڵەبجەیی)، یەکەو یەک بابەتیان تێدا بڵاوکردۆتەوە.
– هەروەها بە ناوەکانی: (پەڕەنگ- ١٣، ئەنوەر محەمەد ئەحمەد- ٦، ئەحمەدی مەلا- ٤، ژیلەمۆ-٤، کاوە- ٣، د. فەرهاد پیرباڵ- ٣، ئاسۆ سەڵتە- ٣، د.سەیدا- ٣) بابەت بڵاوبۆتەوە.
– (مستەفا گەرمیانی، هەورامان، دانا، گارا ڕەسوڵ، جەزا چنگیانی، د. ئیبراهیم، سیروان.ب) یەکەو دوو بابەتیان تێدا بڵاو کردۆتەوە.
ناوەڕۆکی بابەتەکان
گۆڤارەکە، گۆڤارێکی گشتی بووە، ناچێتە خانەی هیچ جۆرە پسپۆڕی و تایبەتمەندییەکەوە… لە (شیعرو چیرۆک بگرە تا دەگاتە کورتە هەواڵ و بابەتی زانستی )، بڵاوکردۆتەوە… بۆیە زۆر ئەستەمە تایبەتمەندییەکی بۆ دیاری بکەین. (پەڕەنگ)، زێتر لە (١٠٦) ناوونیشانی لەخۆ گرتووە، کە بەم شێوەیە پۆلینمان کردوون:
– (٦٣) وتار… وتارەکانی بریتی بووینە لە (لێکۆڵینەوەی ئەدەبی، لێکدانەوەی هەواڵ، بابەتی سیاسی، کاروباری سەربازی و جەنگ، مێژوویی، ڕەخنەی ئەدەبی، مێژووی سینەما، وتاری شانۆیی، نامەو هەڵسەنگاندن ….).
– (١٦) پارچە شیعر.
– (١٤) چیڕۆک، کە بەشی زۆریان چیڕۆکی وەرگێڕدراو بووینە.
– (٣) بیرەوەری، کە ئەحمەدی مەلا بە سێ بەش لە سێ ژمارەدا، بڵاوی کردونەتەوە.
– (٣) بابەتی زانستی.
– (٣) چاوپێکەوتن کە لەگەڵ (گارا ڕەسوڵ، مەکەنزی، ئیسماعیل بێشکچی )دا، ئەنجام دراون.
– (٣) نمایشکردنی کتێب. هەر سێ کتێبی (کورتە مێژووی فەلسەفە، بەیانی باش ئەی غەریبی، فەرهەنگۆکی ئەڵمانی- کوردی)، لە ژمارە (٢)دا، نمایش کراون.
(وێنە)و (مۆنتیڤ)و (کاریکاتێر) لە (پەڕەنگ)دا
وێنە هۆکارێکی گرنگ و زیندووە، بۆ زێتر ڕوونکردنەوەو ئاسانکارییەکیشە بۆ خوێنەران تاوەکو باشتر لەگەڵ بابەتەکاندا پەیوەست بن و ئەو زانیارییانەی کە وەریشی دەگرن، بە ئاسانی لە هزرو بیریان کاڵ نابێتەوە. لەم ڕووەوە، (پەڕەنگ)، بە یەکێک لەو گۆڤارە کوردییە دەوڵەمەندانە دادەنرێت کە لە ئەڵمانیادا دەرچووینە. ژمارە هەیە (٥٨) وێنەی تێدایە. وێنەکانیش دەکەینە سێ بەش :
– وێنە: (٨٤) وێنەی جۆر بە جۆری لە ؛ (ڕوداو، کەسایەتی، دیمەن، شار، …..)، بڵاوکردۆتەوە، کە بەشێکی زۆریان وێنەی ئەو ڕوداوە تراژیدییانەیە کە بەسەر کورددا هاتوون، نموونەی: (هەڵەبجە، ئەنفال، کۆڕەو، کەمپەکانی کۆڕەو لە تورکیاو ئێران، …). هەندێک لەم وێنانە بە کامیرای ڕۆژنامەنووسە بێگانەکان گیراون و لە گۆڤارو ڕۆژنامەکانی دەرەوەدا، بڵاوکراونەتەوە… پەڕەنگ بۆ دەوڵەمەند کردنی بابەتەکانی، دووبارە ئەم وێنانەی بڵاوکردوونەتەوە.
– مۆنتیڤ: (٦٤) مۆنتیڤی بڵاوکردۆتەوە، کە لە ژمارە (١)و (٢)دا، ئاماژە بە ناوی خاوەنەکانیان نەکراوە، بەڵام لە ژمارەکانی (٤)و (٥)و (٦)دا، هەندێک لە مۆنتیڤەکان، ناو و ئیمزای هونەرمەند (دانا)ی لەسەرە.
– کاریکاتێر: کاریکاتێر لایەنێکی زیندووی ناو گۆڤارو ڕۆژنامەکانە. کاریگەرییەکەی لە هەواڵ و شرۆڤەو بابەتەکانی تر کەمتر نییە. لەناو ئەم پێنج ژمارەیەدا، سی (٣٠) کاریکاتێر بڵاوکراونەتەوە کە بەشی زۆریان تایبەتن بە زوڵمو زۆری سەدام و ڕژێمەکەی دەرهەق بە گەلی کوردو سەرجەم گەلانی عێراق. چەند دانەیەکیان دەستکردی هونەرمەندانی کوردن، ئەوانی تر، لە گۆڤارو ڕۆژنامە جیهانییەکانەوە، خواستراون و دووبارە بڵاوکراونەتەوە.
لایەنی هونەری و نەخشەسازی
لە ڕووی هونەرییەوە، ژمارە سەرەتاییەکان، بە تایبەتیش ژمارە (١)و (٢)، زۆر سادە بووینەو جۆرە نەشارەزاییەک بە نەخشەسازەکانەوە دیارە. بۆ زێتر ڕوونکردنەوە، هەڵسەنگاندنەکەمان بەم شێوەیە پۆلین دەکەین:
– فۆنت: بابەتەکانی ژمارە (١)، بە فۆنتێکی بچووکی ئامێری تایپی (برازەر)، چاپکراوە. ناوونیشانەکانیش، بەشێکیان بە تایپ و بە فۆنتێکی گەورە نووسراون و بەشەکەی تریشیان بە دەست نووسراون…
پیتەکانی (ۆ)و (ڕ)یش سەرو بۆریان نییەو بەدەست بۆیان داندراوە. لە ژمارە (٢)دا، ئەو فۆنتەی پێی نووسراوە گەورەترەو ناوونیشانەکانیش وەک ژمارە (١) بە تایپ و دەست نووسراونەتەوە… ژمارەکانی تریش بە هەمان شێوە.
– ستوونەکان: لاپەڕەکان بەسەر (٣) ستووندا دابەش کراون، کە دوو ستوونیان پانییەکەیان (٥،٥) سانتیمەترو ستوونی سێیەمیش (٦) سانتیمەترە… جار جارەش ناڕێکییەک لەم دابەشکردنەدا دەبینرێت.
– لە دابەشکردن و پۆلینکردنی بابەتەکاندا ناهاوسەنگی و ناڕێکییەکی زۆر بەدی دەکرێت… نەهاتوون بابەتەکان بە پێی چمک یەک لەدوای یەک بڵاوبکەنەوە… بۆ نموونە: یەکەم جار وتارە سیاسییەکان، ئینجا چیڕۆک، شیعر، بابەتی زانستی، چاوپێکەوتن… تاد. جاری وا هەبووە لە ژمارەیەکدا، بابەتێکی سیاسی بڵاوبۆتەوە، بە دوای ئەو شیعرێک هاتووە.. ئینجا (بابەتی سیاسی، چیڕۆک، بابەتی کۆمەڵایەتی، شیعر، … تاد).
– قەبارەی ژمارەکان: بە شێوەیەکی گشتی قەبارەی هەموو ژمارەکان (٢١ جاران ٢٩) سانتیمەترە. بەڵام جاروبار لە کاتی بڕیندا، نیو بۆ سانتیمەترێک کەم و زیادییەک لە قەبارەی ژمارەکاندا بەدی دەکرێت و بە شێوەیەکی ستاندارت نەبڕدراون.
– لە ژمارەکانی (٤)و (٥)و (٦)دا، شێوەی چاپکردنی بابەتەکان ڕێکترو پاکتر بووەو ئەو تایپەی کە پێی چاپکراوە نوێتر دیارەو جۆرە جیاوازییەک لە شێوەی فۆنتەکان لەگەڵ ژمارەکانی پێشووتر، بەدی دەکرێن. بە کورتی لە ژمارەکانی (٥)و (٦)دا، سەرپەرشتکارانی (پەڕەنگ)، بوونەتە خاوەن ئەزموونێک و لە ڕووی دیزاین و نەخشەسازی و چاپەوە، توانیویانە ژمارە لە دوای ژمارە، گۆڕانکاری ئەرێنی بکەن و گۆڤارەکە جوانترو هونەری تر بە چاپ بگەیەنن.
بەرگ
وێنەی بەرگی یەکەم و دووەمی هەر پێنج ژمارەکە، ڕەنگاو ڕەنگن، کە هەندێکیان فۆتۆگرافین و ئەوانی تریش تابلۆ و پۆرترێتن… وا لە خوارەوە باسی بەرگی هەر پێنج ژمارەکە دەکەین:
* ژمارە (١):
– بەرگی یەکەم (دەرەوە): وێنەیەکی فۆتۆگرافی منداڵێکی کوردە کە بە گازی کیمیایی جەستەی سووتاوەو لە نەخۆشخانە لە ژێر چاودێری پزیشک دایە.
– بەرگی یەکەم (ناوەوە): تەواوی لاپەڕەکە ڕەنگی سوورەو بە ڕەنگی سپیش نووسینێک بە ناوونیشانی (چرپەیەک)، بڵاوکراوەتەوە.
– بەرگی دووەم (دیوی دەرەوە): تابڵۆی لاپەڕەکە ڕەنگی سوورەو بە ڕەنگی سپیش نووسینێک بە ناوونیشانی (شێخ وەسانان) بڵاوکراوەتەوە کە باسی جوگرافیاو ژمارەی دانیشتوان و کیمیا بارانکردنی ئەم گوندە دەکات.
* ژمارە (٢):
– بەرگی یەکەم (دەرەوە): سێ وێنەی ڕەنگاوڕەنگی فۆتۆگرافی ئاوارەکانی کوردە لە کەمپەکانی تورکیاو ئێران کە لە کۆڕەوی ١٩٩١دا، ڕوویان لەم وڵاتانە کردووە.
– بەرگی یەکەم (ناوەوە): وێنەیەکی فۆتۆگرافی ڕەش و سپی، کە کۆمەڵێک تەرمی ژن و منداڵی خنکاو بە گازی کیمیایی لە ناو پیکابێکی ژمارە (٥٨١٤)، سلێمانی- عێراق، دەبینرێن. لەسەر وێنەکەش پۆستەرە شیعرێکی (ڕەزا حەمە فەرەج)، بە ڕەنگی سوور بڵاوکراوەتەوە.
– بەرگی دووەم (دەرەوە): تابلۆی (تا کەی چاوەڕوانی) هونەرمەند (شوان)ە.
– بەرگی دووەم (دیوی ناوەوە): کورتە نووسینێک هەر بە ناوی تابلۆی (تا کەی چاوەڕوانی)، بڵاوکراوەتەوە.
* ژمارە (٤):
– بەرگی یەکەم (دەرەوە): کوردێکی موکریانییە، نیگارکێشەکەی نەناسراوە. (مینۆرسکی) ساڵی ١٩١٣، لە تەورێز کڕیویەتی. (تەمەنی تابلۆکە لە کاتی کڕینی کۆنترە).
– بەرگی یەکەم (دیوی ناوەوە): وێنەی ئاوارەکانی گازی کیمیایین لە تورکیا.
– بەرگی دووەم (دیوی دەرەوە): تابلۆی هونەرمەند (فایەق ڕەسوڵ)ە.
– بەرگی دووەم (دیوی ناوەوە): وێنەیەکی (کاولۆکان)ی سەر بە شاری ڕواندزە لە ساڵانی چلەکاندا، (کۆکراوەکانی مەکەنزی).
* ژمارە (٥):
– بەرگی یەکەم (دیوی دەرەوە): کاریکاتێرێکی سەدامەو لە ژمارە (٣٥)ی ٢٣/٨/١٩٩٠ی گۆڤاری بونتەی ئەڵمانی وەرگیراوە.
– بەرگی یەکەم (دیوی ناوەوە): منداڵێک لە یەکێک لە کەمپەکانی ئاوارەکانی گازی کیمیایی لە تورکیا.
– بەرگی دووەم (دیوی دەرەوە): تابلۆی هونەرمەند (مەنسوور).
– بەرگی دووەم (دیوی ناوەوە): وێنەی منداڵێک لە لایەن (هێلاشلۆمبێرگ)ەوە گیراوە.
* ژمارە (٦):
– بەرگی یەکەم (دیوی دەرەوە): وێنەی کۆنتێنەیەک لەبەردەم دەزگای ئەمنی سلێمانیدا، کە ساڵەهای ساڵ شوێنی دەست درێژی کردنە سەر ژنانی کورد بووە. وێنەگر: لالە گەشە.
– بەرگی یەکەم (دیوی ناوەوە): وێنەیەکی فۆتۆگرافییە کە شەش منداڵ بە وردە دارو بەرد خانوچکە دروست دەکەن.
– بەرگی دووەم (دیوی دەرەوە): تابلۆی (ڕێبوارێکی ماندوو)ی هونەرمەند (عەتا قەزاز).
– بەرگی دووەم (دیوی ناوەوە): وێنەیەکی فۆتۆگرافی کۆڕەو.
ئیندێکسی پێنج ژمارەی (پەڕەنگ)
* ژمارە (١)، ١٩٨٨.
– پاش هەڵەبجە، خورماڵ سلێمانی یان … ؟، وتار، پواز، ل١.
– بوونم، شیعر، ئەنوەر محەمەد ئەحمەد، ل٥.
– شەڕی عێراق و ئێران، وتار، سەفین، ل٦.
– ڕۆشناییەک لەسەر ئێستای ڕۆشنبیریی کوردی، وتار، گارا ڕەسوڵ، ل١١.
– وانەکانی ڕاپەڕینەکەی هامبۆرگ، وتار، ئێرنست نیلمان، ل١٥.
– عێراق لە ڕوانگەی ڕۆژنامەنووسێکی سویسرییەوە، وتار، هۆزان، ل٢٠.
– منداڵانی بێ منداڵان، وتار، دیدار، ل٢١.
– فەلەستین، وتار، سەربەست،ل٢٢.
– پەنابەرێتی، وتار، مەبەست، ٢٣.
– کورتە باس، هەمەڕەنگ، ل٢٥.
– زایەڵەی ویژدان، وتار، زاگرۆس،ل٢٨.
– بەراوردێک، کورتە باس، ل٢٩.
– دوا بڕیاری هەرەوەزان، شیعر، ب- بریشت، ل٣٠.
– منداڵانی ئاخر زەمان، چیڕۆک، عەزیز نەسین، وەرگێڕانی: ئەنوەر محەمەد ئەحمەد، ل٣١.
– عێراق یان ئێران، وتار، ل٣٢.
– بۆشایی، چیڕۆک، کاوە، ل٣٣.
– پاشماوەی لاپەڕەکانی (١٩، ١٤، ٣٦، ٣٩)ی تێدایە، ل٣٥.
– ئەیدز، وتار، د. شوان، ل٣٦.
– گەردوون، وتار، ژیلەمۆ، ل٣٧.
– خاکی سوتاو، وتار، ل٣٧.
– ناوەڕۆک، ل٤٠.
* ژمارە (٢)، ١٩٨٨.
– دوا چارەسەری سەدام بۆ کێشەی کورد، وتار، ڕەشید، ل١.
– کڕێوەن، وتار، ل٤.
– بەڵگە، وتار،ل٥.
– پێشبڕکێی خۆ پڕ چەک کردن لە کەنداو، وڵاتە سەرمایەدارەکان ئەبوژێنێتەوە، وتار، ئاوارە، ل٦.
– پێشخستنی بەرهەمهێنانی چەک لە پشت پەردەی ئاشتیخوازی و پەیماننامەی چەک، وتار، سۆران، ل١٠.
– کورتە باس، ل١١.
– کەی هەوا دەسوتێ، وتار، و: گارا، ل١٣.
– عەزیز نەسین و مەسەلەی کورد، وتار، سیامەند، ل١٤.
– سوریالیزم، وتار، زەردەشت، ل١٦.
– بانگەوازی ئەحمەد بن بێلا، دەست هەڵبگرن لە قەتل و عامی میللەتی کورد، وتار، و: دانا، ل١٧.
– ئەوروپاو بازرگانی منداڵ، وتار، ل١٨.
– زانیاری مۆسیقا، وتار، ئاسۆ سەڵتە، ل١٩.
– موحیبەت، وتار، مستەفا گەرمیانی، ل٢٧.
– شاعیرو مۆم و زللە ، چیڕۆک، کاوە، ل٣١.
– بۆ کوێ بڕۆینەوە، شیعر، ئەحمەدی مەلا، ل٣٣.
– ئاشنایەتی، شیعر، شێرکۆ بێکەس، ل٣٦.
– هەڵوێست، شیعر، ئاسۆ، ل٣٦.
– کامۆ، چیڕۆک، و: ئەنوەر محەمەد ئەحمەد، ل٣٧.
– سینەما، هەڵسەنگاندنی دوو فیلم، وتار، کەمال ڕەشید، ل٤٠.
– ئەردینی کیران چەواشەکەری تۆقاندن لە سینەمای تورکیدا، وتار، ڕەڤین، ل٤٢.
– نەنە کاراریان کارەخان، وتاری ڕەخنەیی، هەورامان، ل٤٣.
– مۆسیقای سلێمانی بەغدا دەخاتە لارو لەنجە، وتار، ل٤٦.
– پاشماوەکان، ل٤٨.
– پەڕەنگ و چەند وشەیەک، نامە و پێشنیار، نەجمەدین کەریم، ل٤٩.
– گەردوون، وتار، ژیلەمۆ، ل٥٠.
– مانگرتن لە خواردن، وتار، کۆمیتەی بەرهەڵستی لەناو بردنی گەلی کورد لە فەڕەنسا، وتار، ل٥٣.
– بانگەواز، بانگەواز، کۆمیتەی هاوکاری کوردستان لە سویسرا، ل٥٤.
– لە نێوەندی ڕۆشنبیری (مشت) میونخ بۆ گۆڤاری پەڕەنگ، نامە، ل٥٥.
– چالاکی کولتوری، ل٥٦.
– پاشماوەی وتارەکان، ل٥٧.
– نمایشکردنی وتارەکان، ل٥٧.
– نمایشکردنی سێ کتێب:
١ – کورتە مێژووی فەلسەفە، ئامادە کردن و وەرگێڕانی: مەحمودی مەلا عیزەت.
٢- بەیانی باش ئەی غەریبی، شانۆنامە، فەرهاد پیرباڵ.
٣- فەرهەنگۆکی ئەڵمانی کوردی، نەوزاد محەمەد قەفتان، ل٥٨-٥٩.
– ناوەڕۆک، ل٦٠.
* ژمارە (٤)، ساڵی (٣)
– ئاوڕدانەوەیەک لە گۆڕانکارییەکانی ئەوروپا، وتار، پەڕەنگ، ل٢.
– دۆسیەی کورتە چیڕۆک، وتار، د. سەیدا، ل٧.
– لە دێی ماکوندۆ ئاشتی بەرکەماڵە، چیڕۆک، ل١١.
– پیاو و فلیمەکە، چیڕۆک، و: تاژدین، ل١٨.
– ڕاگەیاندنەکەی کارلۆس لۆپێز، چیڕۆک، و: سامان فوئاد، ل٢١.
– هەواڵێک، ل٢٣.
– کەشتی دیلەکان، چیڕۆک، و: بابە حاجی، ل٢٤.
– پوپای ئوام چوو بۆ بانکۆک، چیڕۆک، و: خانێ، ل٢٧.
– ژیانی بەختەوەرو کورتی کۆنات، چیڕۆک، و: شازێ، ل٣٢.
– ئافرەتی کوردو مافی مرۆڤ، وتار، مستەفا گەرمیانی، ل٣٥.
– چاوپێکەوتنێک، هیوا.م، ل٣٧.
– ئیساکە، یادەوەری، ئەحمەدی مەلا، ل٤٠.
– چەند لایەنێکی زمانی کوردی، ڕێزمان، د. ئیبراهیم عەزیز ئیبراهیم، ل٤٤.
– هونەر چییە، وتار، ئاسۆ سەڵتە، ل٤٨.
– عێراق، وتار، ئامادەکردنی: زەردە، ل٥٧.
– ئەگەر نەهات، پەخشان، سیروان.ب، ل٥٩.
– ژیلەمۆی هەڵچوونی مەرگ، شیعر، مینە، ل٦٠.
– ئاپۆرەی سەر شەقامەکان، شیعر، فەرهاد پیرباڵ، ل٦٣.
– بەرەو ژیان، شیعر، ئاواز، ل٦٥.
– سەرنجێک لە گۆڤاری پەڕەنگ، وتار، جەزا چنگیانی، ل٦٧.
* ژمارە (٥)، مانگی یەکی ١٩٩١.
– تراژیدیای جەنگ و ناوچەکە، وتار، پەڕەنگ، ل٢.
– تکای منداڵان، شیعر، و: ئەنوەر، ل١١.
– خوێنڕێژی بەغدا، وتار، ژیلەمۆ، ل١٢.
– فاشیزمی نوێ لە ئەڵمانیا، وتار، و: ش.ن.ز، ل١٣.
– یەکی گوڵانێ و پاڵێن کورد، وتار، هەڤاڵ مراد، ل١٦.
– ڕژێمی کۆنەپەرستی عێراق بۆ پێش سەرهەڵدانی ئیسلام دەگەڕێتەوە،وتار، باوکی ئامانج، ل١٨.
– چەند تێبینییەک لەسەر ئافرەتانی کوردو مافی مرۆڤ، وتار، سوارۆ ، ل٢٠.
– سەرخۆش، شیعر، فەرهاد پیرباڵ، ٢٢.
– سینەمای کوردی و کورد لە سینەما، کوردەکان لە سینەمای سۆڤیەتی، وتار، و: سەیدا، ل٢٤.
– سیستەمی ستانیس لافسکی، وتار، هەورامان، ل٣١.
– ژوورەکەم ، شیعر، زریان کاکەیی، ل٣٥.
– چاوپێکەوتنێک لەگەڵ مەکەنزی، پەڕەنگ، ل٣٦.
– لەیادی قانیع، وتار، هەورامان، ل٤١.
– چەند لایەنێکی زمانی کوردی، بەشی دووەم، ڕێزمان، د. ئیبراهیم عەزیز ئیبراهیم، ل٤٧.
– چاوی عەشقێکی تر، شیعر، جەزا چنگیانی، ل٥٢.
– ڕەنگەکان لەناو مندا، وتار، دانا، ل٥٣.
– ئیساکە، بەشی دووەم، بیرەوەری، ئەحمەدی مەلا، ل٥٥.
– جوانی، چیڕۆک، و: گۆران هەڵەبجەیی، ل٦٠.
– گوڵالە کێویەکانی کۆتەڵ، چیڕۆک، فەرهاد پیرباڵ، ل٦٤.
– مۆر، چیڕۆک، ئەنوەر محەمەد ئەحمەد، ل٦٨.
– ڕازێکی نەدرکاو، شیعر، سیروان.ب، ل٧٠.
– بانگەوازێک، کۆمەڵەی پەنابەرانی عێراقی لە ئەنقەرە، ل٧٢.
* ژمارە (٦)، ساڵی ١٩٩١.
– سەر لەنوێ ڕێکخستنەوەی جیهان، وتار، پەڕەنگ، ل٢.
– ئەنفالەکان، وتار، باوکئ ئاڵا، ل٧.
– لە بیرم نییە دوا جار بۆ کێ گریام، شیعر، کەمال میراودەلی ، ل١٢.
– کێشەی کوردو تەنگ و چەڵەمەی ڕابەرایەتی و بازنەی بەتاڵی (شەڕ) و (مفاوەزات)، بەشی یەکەم، وتار، د. فوئاد سەیدا، ل١٦.
– چاوپێکەوتنێک لەگەڵ ئیسماعیل بێشکچی، چاوپێکەوتن، و: پەڕەنگ، ل٢٧.
– ئیساکە، بەشی سێیەم، بیرەوەری، ئەحمەدی مەلا، ل٣٠.
– سەرنجێک دەربارەی پاشگرێک لە زمانی کوردیدا، وتار، ئومێد، ل٣٤.
– سەرەتای حەیرانی تەمەنمان، شیعر، جەلال میرزا کەریم، ل٣٦.
– مەسەلەی نەتەوایەتی لە ئێرانداو شۆڤینزم وەک سیاسەتی باوی ڕژێمە دەسەڵاتدارەکانی ئێران، وتار، ب.لاوین، ل٣٩.
– ئوم ماعارک، وتار، ژیلەمۆ، ل٤٦.
– خامۆشییەکی پیرۆز، چیڕۆک، و: هەڵۆ، ل٤٧.
– تاڵە موو، چیڕۆک، ئەنوەر محەمەد ئەحمەد، ل٤٩.
– هونەرمەند جەمال عەبدۆ، وتار، ل٥٢.
– ڕەگەز پەرستی لە ئەڵمانیا، وتار، نەبەز، ل٥٣.
– ئەرێ بابە دیموکراتییەت بۆ ناخۆشە، وتار، دلشاد، ل٥٥.
– ناپیاو، شیعر، ح. بەفرین (حوسێن بەفرین)، ل٥٧.
