نەوزادى موهەندیس: ڕێکخراوى ئۆپێک لەبەردەم هەڕەشەى هەڵوەشانەوەدایە، نمونەش کشانەوەى قەتەرە.

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ئەوەى ئاشکرایە ڕێکخراوى ( هەناردەکارانى نەوت) ناسراو بەئۆپیک، ڕێکخراوێکى کاریگەر و گرنگە لەسەر ئاستى جیهان لەبوارى بەرهەم و هەناردەکردنى نەوت و ڕاگرتنى بەڵانسى بازاڕەکانى نەوتى جیهان لە ڕووى بڕى بەرهەم و نرخەکانیانەوە، ئاشکراشە لەسەردەمى ئێستاى جیهانى پێشکەوتن و داهێنان و پیشەسازیە گرنگەکاندا نەوت و غازى سروشتى دوو سەرچاوەى گرنگى وزەى جیهانن و زۆر پێویستن بۆ گەشە و پێشکەوتنى جیهانى و بەتایبەتیش بۆ وڵاتە زلهێزەکان. هەر بەهۆى بوونى نەوتێکى زۆریشەوە لە ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا و لەلاى ئەو 12 وڵاتەى کە ئەندامى ئەم ڕێکخراوەن لەلایەک ناوچەکە بۆتە جێگەى تەماع و چاوتێبڕینى وڵاتە زلهێزەکان و هەمیشە لەهەوڵى داگیر و دابەشکرندنیاندا بوون بەڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بەشێوەى بوون و بەردەوامیدانیان بەشێوەى سەربازى و سیاسى و ئابورى لە ڕێگەى بەستن و واژۆکردنى هاوپەیمانى سیاسى و سەربازى و ئامادەبون و شەریکایەتى لەگەڵ کۆمپانیا ئابوریە زەبەلاحەکاندا و دەستگرتنیان بەسەر کەرەسەى خاو و بازاڕ و دەستى کار ناوچەکەشدا، لەلایەکى تریشەوە ئەم وڵاتانە و لەچوارچێوەى ڕێکخراوى ئۆپیکدا بونەتە لایەنێکى گرنگ و کاریگەر و خاوەن بڕیار لە بوارى نەوت و بازاڕەکانى نەوتى جیهانیدا.
ئەم ڕێکخراوە لەساڵى 1960 لە شارى بەغداد لەلایەن پێنج وڵاتى دامەزرێنەرەوە دامەزراوە کە بریتین لە وڵاتانى ( سعودیە و ئێران و عێراق و کوێت وفەنزەوێلا )و دواتریش 10 وڵاتى تر هاتونەتە ڕیزى ڕێکخراوەکەوە لەماوەى نێوان ساڵانى 1960-2018و بونەتە 15 وڵاتى خاوەن نەوت و غازى سروشتى زۆر و زەوەند کە بریتین لە وڵاتانى ( قەتەر و ئەندونوسیا و لیبیا و ئیمارات و جەزائیر و نەیجیریا و ئیکوادۆر و ئەنگۆلا و گابۆن و غینیاى ئیستوائى و کۆتا وڵاتیش بریتى بوو لە کۆنگۆساڵى 2018 )، 5 ساڵى یەکەم بارەگاکەى لە شارى جنێڤى سویسرا بوو تا ساڵى 1965 گوزارایەوە بۆ شارى ڤییەنا لەنەمسا. دواتر دوو وڵاتیان بەهۆى تایبەت بەخۆیانەوە کشاونەتەوە لە ڕێکخراوەکە کەبریتین لە وڵاتانى ( ئەندەنوسیالە2008 و گابۆن لە 1994) .
بوونى ئەم ڕێکخراوە وەک لە ئامانجەکانیدا ئاشکرابوە،توانیویەتى کە ببێتە هێزێک و ناوەندێکى گرنگ لەبوارى نەوت و خاوەن بڕیار و بەرنامەى خۆى بێت لەبەرامبەر زلهێزەکان وەک ئەمریکا( 45ر11 ملیۆن بەرمیل نەوت/ ڕۆژانە ) و ڕووسیا ( 16ر11ملیۆن بەرمیل/ ڕۆژانە ) کە دوو وڵاتى گەورەن لەڕووى بەرهەمهێنانى نەوت و هەناردەکردنیشەوە و خاوەن چەندین کۆمپانیاى نەوتى گەورەى جیهانین کە ئەمانیش بونەتە لایەنێکى گرنگى داڕێژرەر و بەڕێوەبەرى کەرتى نەوت و وزەى جیهان و کاریگەریان لەسەر بەرهەم و نرخەکانیش داناوە، جا ئۆپێکیش وەک ڕێکخراوێکى بەهێز کە 73% یەدەگى نەوتى هەموو جیهانى تیادایە و لەو ڕێژەیەش 48% ئەو یەدەگە نەوتیە کەوتۆتە 6 وڵاتەکەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستەوە، هاتۆتە مەیدانەکە و لەماوەى 58 ساڵى تەمەنیدا توانیویەتى کە لەوێسگە و قۆناغە جیاوازەکان و ڕووداوە سیاسى و سەربازى و جەنگەکاندا ڕۆڵ و کاریگەرى خۆى دەربخات، هەروەهاش بەیەکگرتوویى توانیویەتى کە بەرژەوەندى وڵاتانى ئەندامى بپارێزێت و هەریەکەیان پشکى خۆى لەبەرهەم و هەناردەکردندا دیاریبکات و تاڕادەیکى باش هاوسەنگى بازاڕەکانى ڕاگرتوە.
هەربۆیە ئەم هەڵوێست و یەکگرتوویەى لە بڕیارەکانیدا کە زۆر جاران بە قازانجى وڵاتانى زلهێزى پیشەسازى نەبوە و بەتایبەتیش ئەمریکا، بۆیە هەمیشە ئەمریکا لەڕێگەى فشارە سیاسى و سەربازى و ئابوریەکانیەوە ویستویەتى ئەم ڕێکخراوە بچوک وبێکاریگەر بکات و بیخاتە ژێر ڕکێفى خۆیەوە و لەبەرژەوەندى ئابورى خۆى بەکاریان بهێنێت، کە زۆر جاران توانیویەتى ئەو کارەبکات، لەلایەک لەبەر پێویستى ئەم وڵاتانە بە تەکنەلۆجیاى پێشکەوتوو بۆ گەشەو پێشخستنى وڵاتەکانیان و بوژاندنەوەى ژێر خانى ئابوریەکەیان و پێویستیان بە چەک و تەقەمەنى سەربازى بۆ خۆپارێزى و لەلایەکى تریشەوە پێشبڕکێ ناڕەواکانى وڵاتانى ئەندام لە کۆن و ئێستادا و بەتایبەتیش سعودیە و ئێران کە دوو وڵاتى مەزهەبین، هەمیشە ئەمریکا توانیویەتى ئەو ململانێیانە لەبەرژەوەندى خۆى بشکێنێتەوە و نرخ و بازاڕەکانى نەوت بەقازانجى خۆى و کۆمپانیاکانى بپارێزێت. بۆیە لە ئێستاشدا لەهەوڵى هەڵوەشاندنەوەى ئەو ڕێکخراوەدایە بۆئەوەى نرخى نەوتى جیهانى هەر بە نزمى بمێنێتەوە، چونکە ئەمریکا وەک یەکەم بەرهەمێن و یەکەم وڵاتى هەناردەکار و یەکەم وڵاتى بەرهەمهێنى نەوتى بەردینى بۆ یەکەم جار پێویستى بەوەیە کە نرخەکانى نەوت لە خوار یان 50 دۆلارەوە بێت و بەرزنەبێتەوە،بەڵام لەبەرامبەردا وڵاتانى ئۆپێک و دەرەوەى ئۆپێک پێیان باشە نرخەکان لە نێوان 70-80 دۆلاردا بێت.
لەم دیدگاو ڕوانگەیەى ئەمریکاوە، قەتەر وەک وڵاتێکى ئەندامى ئەم ڕێکخراوە لە ڕێکەوتى 3/12/2018 بڕیارى کشانەوەى لە ئۆپێک ڕاگەیاند لەلایەن وەزیرى وزەى قەتەرەوە ئەندازیار سعد شریدە الکعبى و ئەم بڕیارەش لە1/ 1/2019وە دەکەوێتە بوارى جێبەجێکردنەوە.و بەمەش لەلایەک خزمەتى بە مەبەست و بەرژەوەندیەکانى ئەمریکا کرد و لەلایەکیش بوە هاوکار و پشتیوانى هەڵوێستەکانى ئێرانى شیعە مەزهەب و کێبڕکێکەرى سەرەکى سعودیەى هاو خوێن و هاو نەتەوە و هاو مەزهەبى سونە بەهۆى ئەو گەمارۆ سیاسى و ئابوریەى کە لەلایەن سعودیە و ئیمارات و بەحرەین و میسرەوە ماوەى نزیکەى 2 ساڵە لە حوزەیرانى 2017وە بەسەر قەتەریاندا سەپاندوە.
پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا لێکەوتە و کاریگەرى کشانەوەى قەتەر لە ڕێکخراوى ئۆپیک چیە و چۆن دەبێت؟
قەتەر لەڕووى پانتایى خاک((521ر11 کیلۆمەتر چوارگۆشە)) و کەمى دانیشتوان((بەپێى ئامارى ساڵى 2015، 2404776 کەسە)) و بچوکى بازاڕەکانیەوە ئەوەندە گرنگى نیە لە سیاسەت و ئابورى جیهاندا، بەڵام بەهۆى بوونى بڕێکى زۆرى نەوت(( 15ملیار بەرمیل یەدەگ)) و غازى سروشتى(( 250 تریلیۆن پێ رسێجا کە 13% هەموو یەدەگى جیهان و سێیەم یەدەگى گەورەى جیهانە)) لە خاکەکەیدا و دەوڵەمەندیەکەیەوە و دەستخستنە ناوکاروبارى وڵاتان و کێشە ناوچەییەکانەوە وەک (( لیبیا و سوریا و یەمەن وفەلەستین و لوبنان و… هتد)) تاڕادەیەک بۆتە یاریزانێکى سەر گۆڕەپانى سیاسەت و ئابورى ناوچەکە و نێودەوڵەتیش. هەربۆیە گەر بیەوێت بە باش یان خراپ دەتوانێت کاریگەرى گەورەى هەبێت لەسەر نەوت و کەرتى وزە و نرخەکانیان لەبازاڕەکانى جیهاندا.
قەتەر ڕۆژانە بڕى 63900 بەرمیل نەوتى خاو و هەوڵدەدات بڕى 110 ملیۆن تەن/ ساڵانە غازى سروشتى بەرهەم دەهێنێت و هەناردە دەکات کە سەرمایە و داهاتى ساڵانەى بریتیە لە (243152 ملیار دۆلار) بەمەش قەتەر چوارهەم وڵاتە لەسەر ئاستى جیهان لەبەرزى داهاتەکانیدا و قەتەر یەکێکە لەو وڵاتە عەرەبیانەى کە بەرزترین ئاستى داهات و ژیانى بۆ تاکەکانى دابین کردوە لەسەر ئاستى جیهانیش کە دەکاتە ((113038 دۆلار ساڵانە)) و لەساڵى 2012دا بەپێى ئامارێک قەتەر بۆ سێیەم جار بوەدەوڵەمەنترین وڵاتى هەموو جیهان.
بۆیە کشانەوەى قەتەر لە ئۆپێک بە دڵنیایى کاریگەرى دەبێت لەسەر نرخەکان و بەدڵنیایتریش هەمیشە لە قازانجى بەرژەوەندیەکانى ئەمریکا دەبێت و دەبێتە هۆکارێکیش بۆ نزمبونەوەى نرخەکان لەبازاڕى نەوتى جیهانیدا و ئەمەش دژى بەرژەوەندیەکانى سعودیە دەبێت کە گەورەترین و یەکەم وڵاتى بەرهەمهێن و هەناردەکارى ڕێکخراوەکەیە. وەک قەتەریش ڕایگەیاند کە ڕێکخراوەکە بە سیاسەت و بۆچوونى سعودیە دەبرێت بەڕێوە هەربۆیە وەک دژە کردارێک دژى سعودیە لە ڕێکخراوەکە هاتۆتە دەرەوە و چیدى پابەند نابێت بە پشکى بەرهەم و هەناردەکردنى نەوتەوە.بەمەش گورزێک درا لە یەکویەکگرتوویى ڕیز و بڕیار و بەنامەکانى ڕکخراوى ئۆپیک و دواى قەتەریش ئێران وەک بەرهەمهێنەرێکى ترى گەورەى ترى ڕێکخراوەکە دواى سەپاندنى گەمارۆ ئابوریەکانى ئەمریکا لەسەرى بەنیازى کشانەوەیە و بەمەش هێندەى تر ڕێکخراوەکە لاواز و بێدەسەڵات دەبێت، لە ئایندەى نزیکیشدا عێراقیش وەک وڵاتێکى نزیک لە سیاسەتەکانى ئێرانەوە ڕەنگە هەمان هەڵوێست وەربگرێت چونکە بەدەرچونیان ئازاد دەبن لە بڕى بەرهەم و نرخى فرۆشتندا کە ئەمەش لە کۆتایدا بەقازانجى سیاسەت و بەرژەوەندیەکانى ئەمریکا دەشکێتەوە و چیدى ئەو وڵاتانەى کەماونەتەوە ناتوانن وەک پێشتر کاریگەرى و قورساییان بمێنێت.
بۆیە نەمان و هەڵوەشاندنەوەى ئەم ڕێکخراوە جیهان و کەرتى وزە دەخاتە بەردەم قۆناغێکى نوێوە کە جیهان بەرەو ئاڕاستەیەکى زۆر جیاواز دەبات کە تائێستا نەبینراوە، چونکە ئەمریکا جیهانێکى پەرت و بڵاوى گەرەکە نەک یەک و یەکگرتوو و بەهێز کە بتوانێت ڕووبەڕووى بەرژەوەندیەکانى ببنەوە و مەترسى دروستبکەن لەسەر هاوپەیمان و بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا. هەربۆیەش لە ئێستاوە گەرەکێتى جیهانێکى نوێ بەدیدگاو بەرژەوەندى خۆى نەخش بکێشێت و ڕێکبخاتەوە و کەوتۆتە سەپاندنى هەڕەشە و گەمارۆکانى بۆسەر ئێران و تورکیا و ڕوسیا و… هتد. لە ئێستادا جیهان و سەرۆک ترامپیش باشترین نمایندەى ئەو ئاڕاستە سیاسیەیە کە گەرەکێتى تەنها بەچاوى هەڵسەنگاندنى ئابورى و بازرگانى و وەک سەرمایەدارێک نەک سیاسیەک بڕوانێتە جیهان و کێشە و ململانێکانیشى یەکلا بکاتەوە، هەربۆیە نەدۆست دەناسێێت و نەدوژمنیش بەڵکو تەنها بەدواى پاراستنى بەرژەوەندیەکانى خۆیەتى و گەرەکێتى زۆرترین دەسکەوتى مادى وەدەستبێنێت. جا لە سایەى ئەم سیاسەتەى ئەمریکاو ماوەى سەرۆکایەتى سەرۆک ترامپدا پێناچێت جیهانێکى هێمن و ئارام بەخۆوە ببینین.