نەوزادى موهەندیس: ڕێکخراوى ئۆپێک لەبەردەم هەڕەشەى هەڵوەشانەوەدایە، نمونەش کشانەوەى قەتەرە.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی
ئەوەى ئاشکرایە ڕێکخراوى ( هەناردەکارانى نەوت) ناسراو بەئۆپیک، ڕێکخراوێکى کاریگەر و گرنگە لەسەر ئاستى جیهان لەبوارى بەرهەم و هەناردەکردنى نەوت و ڕاگرتنى بەڵانسى بازاڕەکانى نەوتى جیهان لە ڕووى بڕى بەرهەم و نرخەکانیانەوە، ئاشکراشە لەسەردەمى ئێستاى جیهانى پێشکەوتن و داهێنان و پیشەسازیە گرنگەکاندا نەوت و غازى سروشتى دوو سەرچاوەى گرنگى وزەى جیهانن و زۆر پێویستن بۆ گەشە و پێشکەوتنى جیهانى و بەتایبەتیش بۆ وڵاتە زلهێزەکان. هەر بەهۆى بوونى نەوتێکى زۆریشەوە لە ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا و لەلاى ئەو 12 وڵاتەى کە ئەندامى ئەم ڕێکخراوەن لەلایەک ناوچەکە بۆتە جێگەى تەماع و چاوتێبڕینى وڵاتە زلهێزەکان و هەمیشە لەهەوڵى داگیر و دابەشکرندنیاندا بوون بەڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بەشێوەى بوون و بەردەوامیدانیان بەشێوەى سەربازى و سیاسى و ئابورى لە ڕێگەى بەستن و واژۆکردنى هاوپەیمانى سیاسى و سەربازى و ئامادەبون و شەریکایەتى لەگەڵ کۆمپانیا ئابوریە زەبەلاحەکاندا و دەستگرتنیان بەسەر کەرەسەى خاو و بازاڕ و دەستى کار ناوچەکەشدا، لەلایەکى تریشەوە ئەم وڵاتانە و لەچوارچێوەى ڕێکخراوى ئۆپیکدا بونەتە لایەنێکى گرنگ و کاریگەر و خاوەن بڕیار لە بوارى نەوت و بازاڕەکانى نەوتى جیهانیدا.
ئەم ڕێکخراوە لەساڵى 1960 لە شارى بەغداد لەلایەن پێنج وڵاتى دامەزرێنەرەوە دامەزراوە کە بریتین لە وڵاتانى ( سعودیە و ئێران و عێراق و کوێت وفەنزەوێلا )و دواتریش 10 وڵاتى تر هاتونەتە ڕیزى ڕێکخراوەکەوە لەماوەى نێوان ساڵانى 1960-2018و بونەتە 15 وڵاتى خاوەن نەوت و غازى سروشتى زۆر و زەوەند کە بریتین لە وڵاتانى ( قەتەر و ئەندونوسیا و لیبیا و ئیمارات و جەزائیر و نەیجیریا و ئیکوادۆر و ئەنگۆلا و گابۆن و غینیاى ئیستوائى و کۆتا وڵاتیش بریتى بوو لە کۆنگۆساڵى 2018 )، 5 ساڵى یەکەم بارەگاکەى لە شارى جنێڤى سویسرا بوو تا ساڵى 1965 گوزارایەوە بۆ شارى ڤییەنا لەنەمسا. دواتر دوو وڵاتیان بەهۆى تایبەت بەخۆیانەوە کشاونەتەوە لە ڕێکخراوەکە کەبریتین لە وڵاتانى ( ئەندەنوسیالە2008 و گابۆن لە 1994) .
بوونى ئەم ڕێکخراوە وەک لە ئامانجەکانیدا ئاشکرابوە،توانیویەتى کە ببێتە هێزێک و ناوەندێکى گرنگ لەبوارى نەوت و خاوەن بڕیار و بەرنامەى خۆى بێت لەبەرامبەر زلهێزەکان وەک ئەمریکا( 45ر11 ملیۆن بەرمیل نەوت/ ڕۆژانە ) و ڕووسیا ( 16ر11ملیۆن بەرمیل/ ڕۆژانە ) کە دوو وڵاتى گەورەن لەڕووى بەرهەمهێنانى نەوت و هەناردەکردنیشەوە و خاوەن چەندین کۆمپانیاى نەوتى گەورەى جیهانین کە ئەمانیش بونەتە لایەنێکى گرنگى داڕێژرەر و بەڕێوەبەرى کەرتى نەوت و وزەى جیهان و کاریگەریان لەسەر بەرهەم و نرخەکانیش داناوە، جا ئۆپێکیش وەک ڕێکخراوێکى بەهێز کە 73% یەدەگى نەوتى هەموو جیهانى تیادایە و لەو ڕێژەیەش 48% ئەو یەدەگە نەوتیە کەوتۆتە 6 وڵاتەکەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستەوە، هاتۆتە مەیدانەکە و لەماوەى 58 ساڵى تەمەنیدا توانیویەتى کە لەوێسگە و قۆناغە جیاوازەکان و ڕووداوە سیاسى و سەربازى و جەنگەکاندا ڕۆڵ و کاریگەرى خۆى دەربخات، هەروەهاش بەیەکگرتوویى توانیویەتى کە بەرژەوەندى وڵاتانى ئەندامى بپارێزێت و هەریەکەیان پشکى خۆى لەبەرهەم و هەناردەکردندا دیاریبکات و تاڕادەیکى باش هاوسەنگى بازاڕەکانى ڕاگرتوە.
هەربۆیە ئەم هەڵوێست و یەکگرتوویەى لە بڕیارەکانیدا کە زۆر جاران بە قازانجى وڵاتانى زلهێزى پیشەسازى نەبوە و بەتایبەتیش ئەمریکا، بۆیە هەمیشە ئەمریکا لەڕێگەى فشارە سیاسى و سەربازى و ئابوریەکانیەوە ویستویەتى ئەم ڕێکخراوە بچوک وبێکاریگەر بکات و بیخاتە ژێر ڕکێفى خۆیەوە و لەبەرژەوەندى ئابورى خۆى بەکاریان بهێنێت، کە زۆر جاران توانیویەتى ئەو کارەبکات، لەلایەک لەبەر پێویستى ئەم وڵاتانە بە تەکنەلۆجیاى پێشکەوتوو بۆ گەشەو پێشخستنى وڵاتەکانیان و بوژاندنەوەى ژێر خانى ئابوریەکەیان و پێویستیان بە چەک و تەقەمەنى سەربازى بۆ خۆپارێزى و لەلایەکى تریشەوە پێشبڕکێ ناڕەواکانى وڵاتانى ئەندام لە کۆن و ئێستادا و بەتایبەتیش سعودیە و ئێران کە دوو وڵاتى مەزهەبین، هەمیشە ئەمریکا توانیویەتى ئەو ململانێیانە لەبەرژەوەندى خۆى بشکێنێتەوە و نرخ و بازاڕەکانى نەوت بەقازانجى خۆى و کۆمپانیاکانى بپارێزێت. بۆیە لە ئێستاشدا لەهەوڵى هەڵوەشاندنەوەى ئەو ڕێکخراوەدایە بۆئەوەى نرخى نەوتى جیهانى هەر بە نزمى بمێنێتەوە، چونکە ئەمریکا وەک یەکەم بەرهەمێن و یەکەم وڵاتى هەناردەکار و یەکەم وڵاتى بەرهەمهێنى نەوتى بەردینى بۆ یەکەم جار پێویستى بەوەیە کە نرخەکانى نەوت لە خوار یان 50 دۆلارەوە بێت و بەرزنەبێتەوە،بەڵام لەبەرامبەردا وڵاتانى ئۆپێک و دەرەوەى ئۆپێک پێیان باشە نرخەکان لە نێوان 70-80 دۆلاردا بێت.
لەم دیدگاو ڕوانگەیەى ئەمریکاوە، قەتەر وەک وڵاتێکى ئەندامى ئەم ڕێکخراوە لە ڕێکەوتى 3/12/2018 بڕیارى کشانەوەى لە ئۆپێک ڕاگەیاند لەلایەن وەزیرى وزەى قەتەرەوە ئەندازیار سعد شریدە الکعبى و ئەم بڕیارەش لە1/ 1/2019وە دەکەوێتە بوارى جێبەجێکردنەوە.و بەمەش لەلایەک خزمەتى بە مەبەست و بەرژەوەندیەکانى ئەمریکا کرد و لەلایەکیش بوە هاوکار و پشتیوانى هەڵوێستەکانى ئێرانى شیعە مەزهەب و کێبڕکێکەرى سەرەکى سعودیەى هاو خوێن و هاو نەتەوە و هاو مەزهەبى سونە بەهۆى ئەو گەمارۆ سیاسى و ئابوریەى کە لەلایەن سعودیە و ئیمارات و بەحرەین و میسرەوە ماوەى نزیکەى 2 ساڵە لە حوزەیرانى 2017وە بەسەر قەتەریاندا سەپاندوە.
پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا لێکەوتە و کاریگەرى کشانەوەى قەتەر لە ڕێکخراوى ئۆپیک چیە و چۆن دەبێت؟
قەتەر لەڕووى پانتایى خاک((521ر11 کیلۆمەتر چوارگۆشە)) و کەمى دانیشتوان((بەپێى ئامارى ساڵى 2015، 2404776 کەسە)) و بچوکى بازاڕەکانیەوە ئەوەندە گرنگى نیە لە سیاسەت و ئابورى جیهاندا، بەڵام بەهۆى بوونى بڕێکى زۆرى نەوت(( 15ملیار بەرمیل یەدەگ)) و غازى سروشتى(( 250 تریلیۆن پێ رسێجا کە 13% هەموو یەدەگى جیهان و سێیەم یەدەگى گەورەى جیهانە)) لە خاکەکەیدا و دەوڵەمەندیەکەیەوە و دەستخستنە ناوکاروبارى وڵاتان و کێشە ناوچەییەکانەوە وەک (( لیبیا و سوریا و یەمەن وفەلەستین و لوبنان و… هتد)) تاڕادەیەک بۆتە یاریزانێکى سەر گۆڕەپانى سیاسەت و ئابورى ناوچەکە و نێودەوڵەتیش. هەربۆیە گەر بیەوێت بە باش یان خراپ دەتوانێت کاریگەرى گەورەى هەبێت لەسەر نەوت و کەرتى وزە و نرخەکانیان لەبازاڕەکانى جیهاندا.
قەتەر ڕۆژانە بڕى 63900 بەرمیل نەوتى خاو و هەوڵدەدات بڕى 110 ملیۆن تەن/ ساڵانە غازى سروشتى بەرهەم دەهێنێت و هەناردە دەکات کە سەرمایە و داهاتى ساڵانەى بریتیە لە (243152 ملیار دۆلار) بەمەش قەتەر چوارهەم وڵاتە لەسەر ئاستى جیهان لەبەرزى داهاتەکانیدا و قەتەر یەکێکە لەو وڵاتە عەرەبیانەى کە بەرزترین ئاستى داهات و ژیانى بۆ تاکەکانى دابین کردوە لەسەر ئاستى جیهانیش کە دەکاتە ((113038 دۆلار ساڵانە)) و لەساڵى 2012دا بەپێى ئامارێک قەتەر بۆ سێیەم جار بوەدەوڵەمەنترین وڵاتى هەموو جیهان.
بۆیە کشانەوەى قەتەر لە ئۆپێک بە دڵنیایى کاریگەرى دەبێت لەسەر نرخەکان و بەدڵنیایتریش هەمیشە لە قازانجى بەرژەوەندیەکانى ئەمریکا دەبێت و دەبێتە هۆکارێکیش بۆ نزمبونەوەى نرخەکان لەبازاڕى نەوتى جیهانیدا و ئەمەش دژى بەرژەوەندیەکانى سعودیە دەبێت کە گەورەترین و یەکەم وڵاتى بەرهەمهێن و هەناردەکارى ڕێکخراوەکەیە. وەک قەتەریش ڕایگەیاند کە ڕێکخراوەکە بە سیاسەت و بۆچوونى سعودیە دەبرێت بەڕێوە هەربۆیە وەک دژە کردارێک دژى سعودیە لە ڕێکخراوەکە هاتۆتە دەرەوە و چیدى پابەند نابێت بە پشکى بەرهەم و هەناردەکردنى نەوتەوە.بەمەش گورزێک درا لە یەکویەکگرتوویى ڕیز و بڕیار و بەنامەکانى ڕکخراوى ئۆپیک و دواى قەتەریش ئێران وەک بەرهەمهێنەرێکى ترى گەورەى ترى ڕێکخراوەکە دواى سەپاندنى گەمارۆ ئابوریەکانى ئەمریکا لەسەرى بەنیازى کشانەوەیە و بەمەش هێندەى تر ڕێکخراوەکە لاواز و بێدەسەڵات دەبێت، لە ئایندەى نزیکیشدا عێراقیش وەک وڵاتێکى نزیک لە سیاسەتەکانى ئێرانەوە ڕەنگە هەمان هەڵوێست وەربگرێت چونکە بەدەرچونیان ئازاد دەبن لە بڕى بەرهەم و نرخى فرۆشتندا کە ئەمەش لە کۆتایدا بەقازانجى سیاسەت و بەرژەوەندیەکانى ئەمریکا دەشکێتەوە و چیدى ئەو وڵاتانەى کەماونەتەوە ناتوانن وەک پێشتر کاریگەرى و قورساییان بمێنێت.
بۆیە نەمان و هەڵوەشاندنەوەى ئەم ڕێکخراوە جیهان و کەرتى وزە دەخاتە بەردەم قۆناغێکى نوێوە کە جیهان بەرەو ئاڕاستەیەکى زۆر جیاواز دەبات کە تائێستا نەبینراوە، چونکە ئەمریکا جیهانێکى پەرت و بڵاوى گەرەکە نەک یەک و یەکگرتوو و بەهێز کە بتوانێت ڕووبەڕووى بەرژەوەندیەکانى ببنەوە و مەترسى دروستبکەن لەسەر هاوپەیمان و بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا. هەربۆیەش لە ئێستاوە گەرەکێتى جیهانێکى نوێ بەدیدگاو بەرژەوەندى خۆى نەخش بکێشێت و ڕێکبخاتەوە و کەوتۆتە سەپاندنى هەڕەشە و گەمارۆکانى بۆسەر ئێران و تورکیا و ڕوسیا و… هتد. لە ئێستادا جیهان و سەرۆک ترامپیش باشترین نمایندەى ئەو ئاڕاستە سیاسیەیە کە گەرەکێتى تەنها بەچاوى هەڵسەنگاندنى ئابورى و بازرگانى و وەک سەرمایەدارێک نەک سیاسیەک بڕوانێتە جیهان و کێشە و ململانێکانیشى یەکلا بکاتەوە، هەربۆیە نەدۆست دەناسێێت و نەدوژمنیش بەڵکو تەنها بەدواى پاراستنى بەرژەوەندیەکانى خۆیەتى و گەرەکێتى زۆرترین دەسکەوتى مادى وەدەستبێنێت. جا لە سایەى ئەم سیاسەتەى ئەمریکاو ماوەى سەرۆکایەتى سەرۆک ترامپدا پێناچێت جیهانێکى هێمن و ئارام بەخۆوە ببینین.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی