نوری کەریم: چلەی ماتەمینیی مامۆستا جەمال نەبەز. بەشی یەکەم.
{بە داوای لێبوردنەوە لە دواکەوتنی بەهۆی نەخۆشی یەوە}
دەمەدەمی دواماڵئاوایی مامۆستاجەمال نەبەز چەند دێڕێکم لە پۆستێکی کورتدا بەو بۆنە خەمناکەوەو سەرباری ئەوەش هەراوهوریای لە کوێ سپاردەی خاک بکرێت و لە بەرلین ـەو بۆ فڕگەی هەولێر یا سلێمانی بەڕێکرێت و کێ لەگەڵ تەرمەکەدا بچێتەوە و.. بڵاوکردەوە، برایان لێگەڕێن، هەتا لەژیاندا بو چەندین کۆسپ و تەگەرەی لەبەردەمدا دادەنرا کە نەتوانێت پەیامەپیرۆزەکەی، پەیامی سەربەخۆیی و ئازادی و یەکسانیی مرۆڤــ بە ئارامیی و بێخەم بگەیەنێت. ئێستاش لێگەڕێن لەو شوێنە سپاردەی خاک بکرێت کە خوازیاربو، هەرگیز باوەڕیش ئەو پیاوە ورد و بەسەلیقەیە، لەو تەمەنە هەڵکشاوەدا بیرێکی لەوە و لە کتێبخانە قەشەنگ و دەوڵەمەندەکەی و خەرمانی ئەرشیفە فراوان و هەمەلایەنەکەی نەکردبێتەوە کە هیچ کوردێک هاوشانی نی یە، دوای خۆی چی لێبکرێت. بەمەزندەی خۆم هەرنەبێت بەر لە پێنج سال وەسیەتنامەی خۆی نوسیوە و لای پارێزەرەکەی پارێزراوە و بۆ دووکەس دەخوێندرێتەوە، نیعمەت خانی خوشکی و هاوڕێ و هاودەمی تەمەن خاتو هانۆلارا. ئێستاش کە مامۆستا نەبەز جێیهێشتوین زۆر لەوە ناسراوترە ئێمە بەیەکتری بناسێنین، کورد بەگشتیی دەیناسن و کەم و زۆریش بەرهەمەکانیان خۆیندۆتەوە یا بینیوە. مامۆستا یەکێکە لە هەرەناسراوترین نوسەرانی کوردو ئەو قلە قلە (بیرمەند) ەی هەیەتی و قۆناغی یەکەمی ژیانی رامیاری لەسەرەتای ساڵانی پەنجاکانی سەتەی رابوردووەوە بە نوسینە بوێرەکانی دەست پێدەکات لە رۆژنامەکانی ئەو سەردەمەی بەغدا، کە داکۆکی لەکورد و کوردبون و مافەکانی کورد دەکرد لەبەرامبەر شۆڤێنزمی عەرەب و تەنانەت لەگەڵ مامۆستا مەسعودی مەلا محەمەدی کۆیەش دەمە قاڵەیەکیان لە دورۆژنامەی جیاوازدا بڵاودەکردەوە. قۆناغی دوەمیش لە 1957/1958ەوە رون و ئاشکراو بێپەروا هەڵوێستی لەسەر روداوەکانی عێراق و بزوتنەوەی سیاسیی و دروشم و ئامانجی لایەنە سیاسی یەکانی کورد و عەرەب و پارتی کۆمۆنیستی عێراق و ململانێی نیوان پارتی و کۆمۆنیستەکان بڵاودەکردەوە.
قۆناغی سێیەمیش لەسەرەتای گەڵاڵەبون و رسکانی بیرۆکەی دامەزراندنی رێکخراوێکی نەتەوەیی و سەرئەنجام دامەزراندنی کۆمەڵەی ئازادی و ژیانەوە و یەکێتی کورد(کاژیک) و بەرزکردنەوەی دروشمەکانی سەربەخۆیی و یەکگرتنەوەی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستانی گەورە و بەرزکردنەوەی ئاڵای پیرۆزی کوردستان. ئەوانەی ئەوێ رۆژی لە گۆڕەپانەکەدا تەراتێنیان دەکرد، هەڵگرانی ئەو دروشمانەیان بە (کوردکوژە) ناودەبرد.. ئەم قۆناغەش لە ژیانی مامۆستادا هەتاساڵی 1962پڕدەکاتەوە و لەوەبەدواوەش قۆناغی چوارەمی ژیان و خەباتی مامۆستایە کە رودەکاتە ئەوروپاو هەرگیز نەگەڕایەوە و لەو قۆناغەشدا چەند وێستگەیەکی گرنگ دێنەپێش کە لێرەدا جێیان نابێتەوە. مامۆستا لەئەوروپا چالاکتر بو، هەر ئەویش داینەمۆی هەمیشە کاراو چالاکی بیری نەتەوەیی ـ کوردایەتی کاژیک بو، هەڵوێستەکانیشی چەسپاو و نەگۆڕبون، هەتا نسکۆی شۆڕشی ئەیلول لە بەهاری1975دا سەرومڕ دژایەتی باڵەکەی مەکتەبی سیاسی و فەلسەفەی کۆمۆنیزم و بەتایبەتیش پارتی کۆمونیستی عێراقی دەکرد و لەبەرامبەریشدا بێپەروا پشتیوانیی لە بارەگای بارزانی و هەڵوێستەکانی مەلا مستەفا دەکرد، بەڵام لە دوای راپەڕینە مەزنەکەی جەماوەری باشوری کوردستان لەبەهاری1991دا، قۆناغێکی نوێ لە ژیانی سیاسیی مامۆستا نەبەزدا دەبینرێت کە بیرو بۆچون و هەڵوێستەکانی لەمەڕ پارتی و بنەماڵەی بارزانی بەباری نەرێنی دا کەوتەوەو لەگەڵ یەکێتی نیشتیمانی کوردستانیش تەواو خاوی کردەوە، بەڵام لە گەڵ هەندێک لەسەرکردە کوردەکانی پارتی کۆمۆنیستی عێراقدا، بەتایبەتیش ئەوانەی لە بنەماڵەی حەیدەرین تیژی کرد.. لەو دواییانەشدا هاودەنگی یەکی لەگەڵ تێزەکانی نەوشیروان مستەفا و بزوتنەوەی گۆڕان دا هەبو بە ئامانجی ئاوێتەکردنی دروشم و تێزەکانی هەردولایان لە بۆتەیەکدا و وەک هێزی سێیەم بەرامبەر پارتی و یەکێتیی و روتکردنەوەیان لەو جەماوەرەی دەوریداون. مامۆستا هەمیشە بیرۆکەو پلانی نوێی هەبو، بەڵام زەخمێکی جەماوەری ئەوتۆی لە دواوە نەبو کە بتوانێت هەنگاوی کاریگەر بنێت و سەکۆیەکی ئازاد دابمەزرێنێت بتوانێت گۆڕانکاری بکات، سەکۆیەکی ئازادی دامەزراند، بەڵام گۆڕانکاری بۆ نەکرا، ئەوەش چەندوچونی ناوێت، نەوشیروان مستەفا نەیتوانی.. ئێستاش لە چلەی ماتەمینیی ئەو کەڵە نوسەرەدا وەک لە کتێبی(سەرنجێک لە دوا بەرهەمەکەی دکتۆر نەبەز،کاژیک1959..)دا نوسیومە ئەو پیاوە نوسەرێکی پڕ و پڕکار و فرە بەرهەمەم و بەتواناو نەفەس درێژ و ماندونەناس بو، ئەرشیفێکی زێدە دەوڵەمەندیشی پێکەوەنابو، هەر لە سەرەتای ساڵانی پەنجاکانی سەتەی بیستەمەوە گشت روداوە گرنگەکانی عێراق و ناوچەکەو دورتریشی تۆمار دەکرد، هەواڵ و دەنگوباسەکانی هەردو رادیۆی ئیسرائیل و لەندەن کە پەیوەندی یەکی بە کوردەوە هەبو، پەیوەندی ململانێی پارتی و پارتی کۆمۆنیست و دواتر دەرکەوتن و بڵاوبونەوەی کاژیک، ئەمانەی رۆژ بەرۆژ تۆماردەکرد، کە 1962ش چووە ئەوروپا هەر بەهۆی ئەو ئەرشیفەو خوێندنەوەی بەردەوام و بەدواداچونەکانیدا کە چاپەمەنی یەکانی بۆ دەناردینەوە وڵات، هەندێک بابەتی تێدابو لە پەناماندا رویانداوە و ئاگادار نەبوین، بەڵام لە ئەرشیفی وێنەدا هەژار بو. مامۆستا پۆستەکانی بەچەند رێگەیەک دەنارد بۆ ماڵی خۆیان و هاوبیران لە سلێمانی و بۆ کۆڕی زانیاری کورد لە بەغدا:
1- ئەو کوردانەی هەندەران کە ئازاد بون بگەڕێنەوە عێراق.
2ـ- بەهۆی ئەو نامانەوە کە بۆ ماڵی خۆیانی دەنارد بە پۆستدا.
3- رێگایەکی نوسینی نهێنێش هەبو بۆ کارێکی گرنگ یا بابەتێکی کتوپڕ بەشێوەی کورتە نامەیەک.
ئەوەی جوان دێتەوە یادم یەکێک لەو پۆستانەی لەساڵی 1968ناردبونی، وێنەیەکی تێدابو مامۆستاو ئافرەتێک لە سەر گۆڕەکەی شەهید لەتیف عەلی وەستاون لە گۆڕستانی گوێتینگن لە ئەڵەمانیا. شێرکۆ بێکەس یش لە دیوانی کەژاوەی گریاندا هونراوەیەکی زۆر کاریگەری بۆ نوسی و دیوانەکەشی هەر بەبۆنەی مەرگی شەهید لەتیف ناونا(کەژاوەی گریان) کە هاوبیر و هاوڕێیەکی زۆر نزیکی بو.
مامۆستا زۆر لەوە گەورەترە ئێمە بەیەکدی بناسێنین، ئەو هەرنەبێت لە کوردستانی گەورەو لەعێراق و لە ئەوروپاش ناسرابو، بەڵام بەبیرهێنانەوەش پێویستە، بەتایبەتیش لایەنی یادەوەری یە تایبەت و بڵاونەکراوەکان. دەمەدەمی گەڵاڵەکردنی بزوتنەوەی نەتەوەیی و دامەزراندنی کۆمەڵەی ئازادی و ژیانەوە و یەکێتی کورد(کاژیک) بو لە 14/4/1959دا، چەند ناوێک رۆژانە چەندین جار دەبیستران و بەڕێزەوە باسدەکران وەک مامۆستایان ئەحمەد هەردی، جەمال نەبەز، کامیل ژیر، فەرەیدون عەلی ئەمین، فایەق عارف. کادیرە پێشکەوتوەکانیش شێرکۆ بێکەس، هەر پێنج شەهێد ( لەتیف عەلی، محەمەد ساڵح فەرەج ناسراو بە ساڵح هێتلەر، تۆفیق نوری بەگ، مامۆستا عیزەت و سەعید گەوهەر)، محەمەد مەجید ئەسڵان، حەمە عەلی فەرەج، مەلا فەتاح و جەمال شارباژێڕی .. ئەو کات ئێمە تەمەنمان10ـ بۆ 12 ساڵانێک دەبو، هەست و سۆزێکمان بۆ وشەی کوردستان و نەورۆز و سەربەخۆیی و شێخ مەحمودی مەلیک و قازی محەمەد هەبو، زۆر حەزیشمان دەکرد وشەکانی رۆژباش و شەوباش بەکاربهێنێن کە ئەو دەمە نیشانەی بەرەی کوردستانیان و کۆمۆنیستەکان بو. ئەوان لاقرتی یان بەو وشانە دەکرد. کارکردن و لایەنگیریی پارتی دیموکراتی کوردستان، پارتی کۆمۆنیستی عێراق و کاژیک بەشێوەیەکی گشتیی چاولێکاری و لاساییکردنەوەی باوک، برا، خاڵ ، مام و پورزا و ئامۆزابو، حەزمان دەکرد وەک ئەوان بین. من بەهۆی هەندێک لەو خزمانە و پورزاکانمەوە بەتایبەتیش شەهید تۆفیق نوری بەگ کە دامەزرێنەری یەکێتی قوتابیانی نەتەوەیی کورد بو، چەند جارێک دەیبردم بۆ چایخانەکەی شەهید سەعید گەوهەر لە خوار حوزە وشکەکە، کە ئەویش ئەندامێکی چالاکی بزوتنەوەکە بو، ئەگەر جێگە هەبوایە لای خوارەوە دادەنیشتم و ئەگەر جێگەش نەبوایە بەپێوە دەوەستام و هەمو جەستەم دەبووە چاو و گوێ و زۆربەی گفتوگۆکانیش حالی نەدەبوین و بەشەرمەوە چایەکمان دەخواردەوە. داخەکەم هیچ جارێک رێکنەکەوت کاک جەمال نەبەز ببینم و زۆریشم حەزدەکرد، هەتا رۆژێکیان لەگەڵ پورزاکانمدا بەبەر فلکەی بەرخانەقادا دەچوینەوە بۆ ماڵی ئەوان لەسەرشەقام ، شەهید کاک تۆفیق وتی : سەیرکە ئەوە کاک جەمالە، ئەو ئەفەنی یە سوروسپی یە. کە روانیم پیاوێکی سورو سپی چاوکاڵ و شیک و بەهەیبەت لەو بەرەوە رو لە ئەسحابەسپی بەرەو ژور دەڕوات، سڵاوی لە پۆرزاکانم کرد و شتێکێشی وت.
