فەرهاد کاکە خاس: به رده وامی جه نگی له میژینەی عەرەب عەجەم.
لە زۆربەی هەرەزۆری شەڕی باو و کلاسیکیدا یاساو ڕێسا ئەوە بووە کە هێزی مرۆیی هەر شەڕێک لە لایەن هێزە شەڕکەرەکەوە، پێشتر ئامادە و پەروەردە کرابێت، جۆری چەک و ئاسن و چۆنیەتی ڕیزبەندی چینایەتی و کۆمەڵایەتیی لەهەر قۆناغێکی مێژوی شەڕدا هێزی مرۆیی شەڕ دیاریدەکات.
بیرو هزری ئاینی و سیاسی و نەتەوەیی و ڕەگەزی و جاری وەهاش هەیە خێڵەکی بۆ مەبەستی شەڕانگێزی و شەڕخوازی هاتۆتە بەکارهێنان.
هەر لەکاتی هاتنە سەرکاری مەلای عەجەمانەوە ژیاندنەوەی ئایدۆلۆژیای شیعەگەری سەفەوی هەتا دۆخی ئیمڕۆ هەردولای بەشەڕهاتوو لەناوچەکەدا (عەرەب و عەجەم) چەکی ناسیۆنالیستی خۆیان ئاوێتەی بیرۆکەی ئاینی خۆیان کردووە و لەسەر بنەمای مێژوی رقەبەرایاتی و ململانێی کۆنیان بەردەوامیان پێداوە.
کارامەیی و چەکی هزری هەردولایان دەورێکی گرنگی هەبووە و هەیە لە ڕەوتی گەشەسەندن و پەرەسەندنی شەڕەکەیان.
پیشتر شایەتحاڵی وەهابیەکان بوین کەچۆن لەسەر خاک و فیک و فاکی کۆن لێیان دەخوری و پشتیان بە میژوی کۆنی ئیسلامەکەیان بەستبو وە دنەی خەڵکیان بەوە دەدا کە بیانگێرنەوە بۆ 1400 ساڵ لەمەو بەر، بەو چیرۆکە سەیرو و سەمەرانەی کە خۆیان بۆیان هەڵبەستبوون و دەیاندایەوە بەگوێی خەڵکدا، وە دەرکەوت کە برشتی ئەم چەکە کول و پەڕپوتە لەسەردەمی ئێستاماندا چەند لاوازە.
هەرچەندە بە هاوکاری پترۆدۆلاری کۆمپانیای ئارامکۆ توانیان رێکخراوەکەیان تا ئاستی راگەیاندنی خەلافەت گەشە پێبدەن، بەڵام دارێژەرانی ستراتیژی وەهابیەکان بەهەڵەدا چوبون، چونکی دەبوایە بیانزانیایە، کە دونیای ئازاد و پێشکەوتوو لە ئێستادا قبوڵی ناکات، کە لەناوچەیەکی گرنگ و ستراتیژی وەکو خۆرهەڵاتی ناوین دەوڵەتێکی دڕ و شەڕخوازو هێرشبەری وەک ئەوەی بەغدادی بونی هەبێت.
بۆیە دەست و برد کرا لە پێکهێنانی هاوپەیمانیەک بۆ لەناو بردنی ئەو دەوڵەتە تێرۆریستە وە گۆڕانکاری گەورە بەسەر هەڵوێستی ڕۆژئاواییەکاندا هات لە دژی هاوپەیمانە ستراتیژیەکەیان (وەهابیەکان) لە ناوچەکەدا، بۆمبی زیرەک و تەکنەلۆژیای پێشکەوتوی تازە بە هاوپەیمانیەتێکی نوێ (باقیە و تتمدد) گۆڕا بۆ (زائلە و للابد). وە وسنوری خەلافەتەکەی بەغدادی تا ئاستی نەمان بچوک و لاواز بوو، بەغدادیش نوزەی لێبڕا.
لەبەرامبەر ئەم دۆخەی وەهابیەکاندا مەلای شیعەی سەفەوی پلە یەک باڵادەستر وە دیار دەکەوتن وە چەکیان بەدەستەوەیە، کەبەخەونیش وەهابیەکان بۆیان ناڕەخسێت. لە ڕەوتی سازکردن و ڕێکخستنەوەی شیعەگەری سەفەویدا (محمد باقر بیهبە های) کاتی خۆی لە ڕەوتی بەناو چاکسازیەکەی خۆیاندا، پەیڕەو و پێشەوا (تقلید و ئیجتیهاد) کەیدا بەم شێوەیەی ئێستاکە، کەهەیە دایهێناوە و دەسەڵاتی بڕیار دەر و دیاریکەری لەناو شیعەی 12 ئیمامیدا پێکهێناوە.
بە گوێرەی سروشتی ئەم ئاینە، پێشەوا دەسەڵاتی لەسەرو دەسەڵاتی سیاسی و بەڕێوەبەری وڵاتەوەیە.
هەروەها بۆ بەهێزکردنی بنەمای ئابوری ئەم دەسەڵاتە ئایینیە و مسۆگەرکردنی سەربەخۆیی ئابوری ئەو چاوگە بڕیاردەرە بنەمایەکی ئابوریی شێوە دەرەبەگایەتی بەکارهێنراو داسەپێنرا بەسەر خەڵکدا، ئەوەی لەناو شیعەدا بەیەک لە پێنج (خمس) دەناسرێن. بۆ نەهامەتی و نەگبەتی خەڵکە بە شیعەکراوەکەی ژیر دەسەڵاتی سەفەویەکان بەپێی یاسای داڕێژراو پێویستە هەر تاکێک یەک لە پێنجی داهاتی بۆ پێشەوا ئاینییەکەیان دابنێن.
بەمەش مەلای شیعەی 12 ئیمامی بون بە کەڵەگا و مشەخۆری ناو کۆمەڵگا و هەتا ئێستەش ئەم دۆخە بەبێ وەستان بەردەوامە و تادێن پێگەیان بەهێزتر دەبێت لەناو کۆمەڵگا بەشیعەکراوەکاندا، هەر کام لەم مەلایانە، کە ئەگەنە پلە و پایەی پیشەوا (مەرجەع) بۆ خۆیان دام و دەزگایەکی بەربڵاوی بەڕێوەبردن ساز دەکەن و بەپێی یاسا و ڕێسای شیعەگەری کار و فرمانیان بەسەر خەڵکدا ڕادەپەڕێنن، وە لەسەرو دەسەڵاتی رۆژەوەن.
ماڤ و دەسەڵاتی ئەم پێشەوایانە ئەوەندە برەوی هەیە لەناو خەڵکی بەشیعەکراودا توانایان پێداون کە کۆمەڵانی خەڵک بۆ هەر مەبەستێک کە مەبەستیان بێت بهرۆژێنن و ریک و بە سیحیان بکەن، بەڵام شێوازی جەنگەکان لە سەردەمی نوێدا و بەتایبەت جەنگەکانی کەنداو و یۆگۆسلافیا و جەنگی دژ بە داعش ئەو ڕاستیەی بۆ سەلماندن، کە ناتوانن پشت بە ستوو بە پڕ و پوچی شیعەگەری سەفەوی بەتەنها پارێزگاری لەدەسەڵات و فراوانبونیان بکەن، چونکی باش دەزانن کە جۆری چەک و تفاقی جەنگی لە شەڕی چارەنوسسازی گێڕاوە دەگێڕێتەوە هەر لەسەردەمی کۆنەوە تاوەکو سەردەمی نوێ.
بۆیە زۆرجار دەمانبیست لەلایەن مەلاکانەوە، بەتایبەتی مەلای هەرە گەورەیان، کەبەرنامەی ئەتۆمی بۆ ئەوان نرخ و بەهای بنەڕەتیی و سەروەریی نەتەوەیی و ئایینی هەیە.
چونکە دیارە لە بیرەوەریاندا و زۆرباش دەزانن ئەوەی کە ئیمام خومەینی ناچارکرد پیاڵەیەک ژەهر هەڵوڕێنێ هەر هەمان دەردە کەبەسەر شاسمایلی سەفەویدا هات لەشەڕی چاڵدێراندا و وەها دیارە، کە هەمان دەردو پاشەڕۆژیش چاوەڕێی مەلا خامنئەی بکات لە سوریا و ناوچەکەدا.
- Latest Posts by
فەرهاد کاکەخاس: ئاوڕێک لەڕووداوەکانى خۆرهەڵاتى ناوەڕاست.
- All Posts