عەبدولڕەحمان عەلی ڕەزا: لەساڵی 2019دا چ بەشە خۆراکێک دەدرێتە هاوڵاتیان؟.
ساڵانە لەنێو بودجەی پەسەندکراودا بڕەپارەیەک تەرخاندەکرێت بۆ کڕینی بەشەخۆراک، کە مانگانە پێویستە وەزارەتی بازرگانی عێراق لەڕێگەی بریکارەکانی خۆراکەوە، و بەپێی پسوڵەی خۆراک دابەشی بکات بەسەر هاوڵاتیانی عێراقدا بەهەرێمی کوردستانیشەوە.
لەو کاتەوەی بڕیاری دابەشکردنی بەشەخۆراک دەرچوە ساڵانە گۆڕانکاری بەسەر ئەو ماددانەدا هاتوە، کە دەدرێتە هاوڵاتیان. ئەمەجگە لەوەی هیچ مانگێک لەکات و ساتی خۆیدا نەبەشە خۆراک هاتوەو دراوە، نە ماددەکانیشی کە بڕیارە بدرێن، هاوڵاتیان پێکەوە وەریانگرتوە.
لەساڵی 2014 وە لەبەرامبەر فەوتان و پێنەدانی بەشەخۆراکی مانگانەش هیچ جۆرە قەرەبوویەکی هاوڵاتیان نەکراوەتەوە، و ئەم بابەتەش کەمترین باسوخواس و بەدواداچونی بۆکراوە بەتایبەت لەلایەن نوێنەرانی کورد لەبەغداد بەکوتلەی پەرلەمانی و حکومیشەوە. یان ڕاستر بوترێت کێشەو ململانێ سیاسیەکان ئەم سێکتەرەو چەندین سێکتەری گرنگی تری لەباربردوە.
لەبودجەی ساڵی 2013 دا حکومەتی ناوەند بڕی 4 چوار ترلیۆن دینار تەنها بۆکڕینی بەشەخۆراک دابینکرابوو، لەساڵی 2014دا بڕی پارەی تەرخانکراو بۆ هەمان مەبەست کرایە ( 5 ترلیۆن و 416 ملیاردو 750 ملیۆن دینار ) پێنج ترلیۆن و چوارسەدو شانزە ملیاردو حەوت سەدو پەنجا ملیۆن دیناری عێراقی.
کەچی هێشتا پێدانی بەشەخۆراک نە لەکاتی خۆیدا دەدرایە هاوڵاتیان نە لەڕووی کوالێتیشەوە ئەومادانەی دەدران لەئاستی پێویستدا بوون.
لەدوای هاتنەپێشی قەیرانی دارایی و دابەزینی نرخی نەوت و چەند هۆکارێکی تر ئیتر ئەو بودجەیەی کەبۆ کڕینی بەشەخۆراک دابین و دیاریدەکرا زۆرکەمکرایەوە تەنانەت تائاستی نیوەو خوارتریش.
بۆنمونە لەبودجەی ساڵی 2016 دا بڕی ئەو پارەیەی کەبۆ کڕینی بەشەخۆراکی هاوڵاتیان تەرخانکرابوو تەنها ( 2 ترلیۆن و 500 سەدملیارد) دووترلیۆن و پێنج سەرملیارد دیناربوو.
گەر بەراوردی بڕی پارەی تەرخانکراوی ساڵی 2014 و 2016 بکەین بۆ هەمان مەبەست بەڕوونی دەردەکەوێت کە لەنیوە زیاتر بڕی پارەی تەرخانکراو کەمی کردوە.
بەم کەمکردنەوەش یان ئەوەتا نیوەی مانگەکانی ساڵ بەشەخۆراک دەدرێتە هاوڵاتیان یان بەشەخۆراکێکی ئێجگار کوالێتی نزم لەڕووی پێکهاتەوە.
هەرواشبوو بەهەموو ساڵی 2016 تەنها 6 شەش جار بەشە خۆراک درایە هاوڵاتیان، کە دوو مانگیشیان هێندە پچڕپچڕ درایە هاوڵاتیان کەهیچ خێزانێک بەئێستاشەوە ڕەنگە نەزانێت لەچوارساڵی ڕابردوودا چەندە بەشەخۆراکی وەرگرتوەو چەندیشی فەوتاوە.
مانگانەحکومەتی عێراق بۆخۆراکی مانگانە پێویستی بە ( 75000)حەفتاو پێنج هەزارتۆن شەکر + ( 32000) سی و دوو هەزار تۆن ڕۆنی شل (زەیت) + ( 105000)سەدو پێنج هەزارتۆن برنج هەیە.
ئەوەی مەبەست و ئامانجی نوسینەکەیە لێرەوە دەست پێدەکات، ئەویش ئەوەیە کەبۆئەمساڵی 2019 یە حکومەت تەنها بڕی ( 1 ترلیۆن و 500 ملیارد) یەک ترلیۆن و پێنج سەد ملیارد دیناری عێراقی بۆکڕینی بەشەخۆراکی هاوڵاتیان دیاریکردوە، کەئەم بڕەش هێندە کەمە بەشی کڕینی سێ یەکی بەشەخۆراکی هاوڵاتیان ناکات. بۆیە وەزارەتی بازرگانی عێراق هاواری لێهەستاوەو بەئاشکرا دەڵێت: ئەوبڕە پارەیە کەبۆدابینکردنی بەشەخۆراکی مانگانە دیاریکراوە کەمەو بەشی کڕینی ئەوخۆراکانە ناکات.
وەلید موسەوی بریکاری وەزیری بازرگانی عێراق دەڵێ: دابینکردنی پێنج کەل و پەلی خۆراکی مانگانە بۆساڵی ( 2019) پێویستی بە ( 4 )چوار ترلیۆن دینارە. بۆیە گەر گۆڕانکاری لەدابینکردنی بڕی پارەی دیاریکراو بۆساڵی ( 2019)نەکرێت و ڕێوشوێن و شێوازی ترنەگیرێتە بەر ئەوا دوور نیە گرفت بۆ بەشەخۆراکی هاوڵاتیان دروست نەبێت.
وەپێویستە هەوڵەکان لەکەناڵەجۆراوجۆرەکانەوە چڕتروپڕتربکرێنەوە هەم بۆزیادکردنی بڕی پارەی تەرخانکراو، هەمیش بۆکڕین و هاوردەکردنی بەشەخۆراکی تەندروست و کوالێتی بەرز. چونکە ڕاستە نەتوانراوە بەشەخۆراک لەکاتی دیاریکراوی خۆیدا بدرێتە هاوڵاتیان، بەڵام بوون و پێدانی بەشەخۆراکی مانگانە هۆکارێک بوەو دەشبێت بۆڕاگرتنی باڵانسی نرخ و گران نەبوونی خۆراکی وشکە، کەبەداخەوە لەئێستادا ( 95٪)ی خۆراکی وشکە لەدەرەوە هاوردەی عێراق دەکرێت بەهەرێمی کوردستانیشەوە، ئەوەش ئەو ڕاستیەمان بۆدەسەلمێنێت کە چ وڵاتێکی بەکاربەرین لەبری بەرهەمهێن.
