دکتۆر محەمەدئەمین عەلی: بیدعەى” مرۆڤى نموونەیى” ـ کۆمەڵگاى کوردى بەنموونە. بەشى پێنجەم.
عەقڵیەتى مرۆڤ چەند مەوداى لەزانست و مەعریفەو بیروبۆچوون فراوان بێت هێشتا تۆزێکى زۆر کەم لەڕاستیەکانى لایە! ئەو ڕاستیانەش بەپێى گەشەى عەقڵ و قۆناغەکانى ژیانى دەگۆڕین، لەو پەڕى ڕاستەوە بۆچەپ وە لەوپەڕى چەپەوە بۆ ڕاست.
ئەوەى ئێستا لەم کاتەدا پێى دەڵێین ڕاستى لەوانەیە دواى کەمتر لە چرکەیەک پێچەوانە ببێتەوە، ئەمەش ئەو ڕاستیە دەسەلمێنێت لەعەقڵیەتى ئێمەى بونەوەردا ڕاستیى ڕێژەیی یە! هەربۆیە سەرەڕاى بیروبۆچوونى جیاواز و دژ بەیەک لەگشت قۆناغەکانى ژیان خۆمان بەڕاست دەزانین و بەرامبەریش بەچەوت.
کاتێک ڕاستى لەعەقڵیەتى ئێمەى مرۆڤ ڕاستیەکى ڕێژەیى بێت نەک ڕەها، ماناى ئەوەیە هیچ مرۆڤێک لەگەردوندا چەند بەتواناو سەر بەنوخبە بێت ڕاستى ڕەهاى لانییە تاناوى بنێین نموونەیى.
بێگومان ئەتوانم بڵێم ” کۆى عەقڵیەت و بیروبۆچوونى مرۆڤ بەدرێژایى مێژوو دیمەنێک لەدیمەنەکانى ڕاستى لایە نەک هەموو دیمەنەکان “.
لەگەڵ پێشکەوتنى زانستى (کۆمەڵایەتى ـ سیاسى ـ ئابوورى) دواتر زانستە زیندووەکانى وەک (ماتماتیک ـ فیزیک ـ کیمیا ـ زانستە بایۆلۆجیەکان) گەشەى فیکرى و مەعریفى ئادەمیزاد بۆ چەمکەکانى ژیان بەتەواوى گۆڕاوە، لەگەردوندا چەمکێک نەماوە بەناوی چەمکى نموونەیی.
پێچەوانەى بیروبۆچوونى زۆربەى هەرە زۆرى بیرمەندو مرۆڤە مەزن و شکۆدارەکانى ڕابردوو کەپێیان وابووە ڕاستیەکان تەنیا لاى ئەوان بووە و دواجار گەیشتونەتە ئەو بیروباوەڕەى ( ژیانى پڕخۆشى و کامەرانى تەنیا بەکۆمەڵگای نموونەیى دەخولقێندرێت وە ئەوەى کۆمەڵگاى نموونەیى دروستدەکات مرۆڤە نموونەییەکانن )، مرۆڤى نموونەیى وەک بوونەوەر بوونى نییە تابتوانێت کۆمەڵگاى نموونەیى دروست بکات.
لەسەر بنەمای نەبوونى چەمکى مرۆڤى نموونەیى، چ لەئێستا و لەداهاتووشدا کۆمەڵگایەک بەدیناکەین نموونەیى بێت.
هەمووان ئەو ڕاستیە دەزانین کە ژیان و پێشکەوتنى مرۆڤ وکۆمەڵگا بەقۆناغ دیاریدەکرێت لەبەر ئەوەى لەیەک دەق و دۆخداجێگیر نابن، بەڵکو لەگۆڕانکارى بەردەوامدان، چ بەرێنى یاخود نەرێنى، ئەمەش بەڵگەیەکى ترە لەسەر نەبوونى مرۆڤ وکۆمەڵگاى نموونەیى.
کۆمەڵگا کۆکەرەوەى هەموو جیاوازى وجیاکاریەکانە لە (ڕەگەز ـ نەتەوە ـ ئاین ـ زانست ومەعریفە ـ ئایدۆلۆجیا و بیروبۆچوون) ، کۆکەرەوەى گشت بوونەوەرەکانە لە (ئادەمیزاد ـ ئاژەڵ ـ ڕووەک و زیندەوەرەکانى تر) ، ژینگەى بوونەوەرەکانە بەهەموو چەمکە باش و خراپەکانەوە.
کاتێک کۆمەڵگا ژینگەو کۆکەرەوەى هەموو جیاوازى و جیاکارییەکان بێت لەباش و خراپ، ماناى ئەوەیە کۆمەڵگاى نموونەیى لەوەهمێک زیاتر هیجى ترنییەو لەحەقیقەتدا بوونى نییە، لەبرى بوونى کۆمەڵگاى نموونەیى کۆمەڵگاى تەندروست هەیە، بەتایبەتى کاتێک ئێمەى مرۆڤ بتوانین یەکتر قبوڵ بکەین و بەیەکەوە بژین سەرەڕاى هەموو جیاوازی وجیاکاریە دژ بەیەکەکان، ئەمەش لەخورا ڕێک ناخرێت ئەگەر خاوەنى سیستم و یاسایەکى گونجاو نەبین.
بۆ ڕاست و دروستى ئەم بۆچوونە، کاتێک کۆمەڵگایەکى تەندروستى خاوەن کلتورى پێکەوە ژیان و خاوەن سیستم و یاساى پێشکەوتوو توشى کارەسات یاخود قەیرانێک دەبێت، دەرئەنجامى ئەوکارەسات و قەیرانە بۆکاتیکى هەنووکەیى لەیاساوسیستم دوور دەکەوێتەوە، دیاردە دزێوەکان وەک کوشتن و دزى وتاڵانکردن سەرلەنوێ سەرهەڵدەدەنەوە وەک هەموو کۆمەڵگایەکى دواکەوتووى بێ سیستم و یاسا، تا ئەو کاتەى سیستم و یاساکان دەگەرێنەوەو کاریان پێدەکرێت.
بەگەڕانەوە بۆ کۆمەڵگاى کوردى و ژینگەى (سیاسى ـ ئابوورى ـ ڕۆشنبیرى ـ کۆمەڵایەتى) کوردستان بۆمان دەردەکەوێت ئێمەى کورد، نەخاوەنى کلتورى پێکەوە ژیانین، نەخاوەنى یاساو سیستمێکى (سیاسى ـ ئابوورى ـ زانستى ـ ڕۆشنبیرى ـ کۆمەڵایەتى) گونجاوین.
لێرەدا تەنیا باسى پارتە دەسەڵاتدارەکانى وەک یەکێتى نیشتمانى و پارتى دیموکراتى کوردستان ناکەم، بەڵکو هەموو پارتەکانى دى بەگۆڕان و نەوەى نوێ شەوە کەئیدعاى گۆڕنکارى لەعەقڵیەو فیکر دەکەن، کۆپى عەقڵیەتى یەکێتى و پارتین بەجیاوازیەکى ڕوکەشى زۆر کەمەو.
هەموویان لەژێر ناوى مرۆڤى نموونەیى کۆمەڵیک کۆیلەیان لەخۆ کۆکردۆتەوە بۆ بازرگانى و گەوجاندنى کۆمەڵانى خەڵک بەناوى پاراستنى ئاسایشى نەتەویى و ئاسایشى کۆمەڵانى خەڵک.
سەرەکیترین دووخاڵى هاوبەش لەنێو پارتەسیاسەکانى کوردستان بەدەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە، نەبوونى کلتورى پێکەوە ژیان و یەکتر قبوڵکردنە، لەگەڵ کلتورى دژە یاساو سیستم، بەداخەوە وادەڵێم دوژمنى سەرەکیان یاساو سیستمە.
کلیلى هەموو کێشەکانى کۆمەڵگا پەیوەندى بەکلتورى پێکەوە ژیان و یەکتر قبوڵکرن هەیە، کاتێک ئێمە وەک مرۆڤ بتوانین یەکتر قبوڵ بکەین و پێکەوە بژین سەرەڕاى هەموو جیاوازیەکان ئەو کات ئەتوانین بَڵێین کۆمەڵگاکەمان کۆمەڵگایەکى تەندروستە نەک نموونەیى.
بەداخەوە پارتە سیاسیەکانى کوردستان بەدەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنیەوە، نەک لەگەڵ یەکترى و کۆمەڵانى خەڵک ناتوانن پێکەوە بژین و یەکتر قبوڵ بکەت، بەڵکو لەناو خودى خۆیان لەسەر ئاستى سەرکردایەتى و خێزانى لەبەرپرسى حەقیقى یەکەم و بەرەوخوارە، کلتورى پێکەوە ژیان و یەکتر قبوڵکردن لایان ( غائیبە) وونە.
دوو سەرکردەى ناو یەک حیزب نابینیت کێشەى پێکەوە ژیان و یەکتر قبوڵکردنی نەبێت لەگەڵ هاوڕێ نزیکەکانى، ئەى کەواتە چۆن ئەتوانێت کۆمەڵانى خەڵک قبوڵبکات و لەگەڵیان بژى.
کاتێک مرۆڤی کورد شوناسى مرۆڤایەتى خۆى بۆ دەگەرێتەوە، دەبێتەوە مرۆڤێکى ئاسایى نەک نموونەیى بەدەر لەهەموو جیاوازی و جیاکاریەکانى (ڕەگەز ـ نەتەوە ـ ئاین ـ زانست و مەعریفە ـ ئایدۆلۆجیا و بیروبۆچوون) ئەو کات کلتورى پێکەوە ژیان و یەکتر قبوڵکردنى بۆ دەگەرێتەوە، چیدى پێویستى بەوەنا بێت، بەناوى ( سەرکردە ـ خێزان ـ بنەماڵە ـ حیزب ـ خوداو ـ پێغەمبەر ـ ئاین) درۆ بکات.
باشترین دڵنیایى بۆى وەک مرۆڤ دانانى یاساو سیستمێکى گونجاوە بۆ پاراستنى پێکەوە ژیان و یەکتر قبوڵکردن و وەلاخستنى بیدعەى چەمکى نموونەیى لەژیان.
