عوسمان عومەر: تایەفەى صابیئە مەندائیەکان یا ئاینى مەندائیەکان. بەشى شەشەم.
3- 7/ قەدەغەکراوەکان لاى سابیئەکان:
زۆربەى ئاینەکان کارى قەدەغەکراویان هەیە، کە لەلایەن خوداوەند و پێغەمبەرەکانەوە رادەگەیەنرێ, چۆن ئاینى ئیسلام هەندێ یاساخى و قەدەغەکراوى تێدایە بەوشێوەش ئاینى سابیئى چەند رێکاریکى هەیە بۆ پارستنى پەیرەوانى لە سزاى خوداوەند لەوانە :
• کوفرکردن بەخوا.
• ئەنجام نەدانى ئەو فەرزانەى لەسەریەتى .
• هەلگەرانەوە یا واز هێنان لە ئاینەکە .
• کوشتنى کەسێکى بێ تاوان .
• چۆن ئاینى ئیسلام زیناى بە تاوان و فاحیشە داناوە بەو شێوەیەش لاى سابیئەکان بەتاوان دادەنرێ و دەچێتە دۆزەخەوە .
• درۆکردن و شایەتى بەدرۆ, خیانەت لە ئەمانەت و پەیمان, باسکردنى پاشە ملە و باسکردن و ئاشکراکردنى ئەو (صەدقەیە بەخشینە) کە دەدرێ, سوێند خواردن بەدرۆ,ئیرەیی, ئایا دەگونجێ بلێین ئاینى ئیسلام لەوانى وەرگرتبێ، چونکە پێش ئاینى ئیسلام بوونیان هەبووە.
• گۆڕینى روخسارى مرۆڤ لاى ساببیئەکان قەدەغەیە خەتەنەکردنیش دەگرێتەوە ون ابێ روخسارى مرۆڤ بگۆردرێ، چونکە خودا مرۆڤى بەتەواوى دروستکردوە، بەلام لەئاینى ئیسلام دەڵێت تطهروا بەواتاى خەتەنەکردن بەلام لەبنچینەدا بەواتاى خۆپاکردنەوە دێت.
• تەوبەکردن و گەرانەوە . هەرکەسیک هەلەبکات و تەوبە بکات فان اللە غفور رحیم وهوملک النور الحنان التواب الکریمە.
• چۆن لەئاینى ئیسلام دا خواردنەوەى مەى حەرامە ئاواش لاى سابیئەکان حەرامە و ئەوەى دەیخواتەوە کۆت و زنجیر دەکرێ کەسەکە دوجار دەمرێ, نابى رووتان سەرخۆشى پیوە دیاربێ بۆیە لەمەى دوربکەونەوە انها من رجس الشیطان.
• هەر شتێک لە ئاو بکرێ بخوسێنرێ وەک خورما, مێوژ, هەمووجۆرە میوەیەک کە 24 کاتژمێر لەئاودا مایەوە دەبێتە مایەى سەرخۆش بون لاى ئەوان قەدەغەیە و پەیرەوى ئەو وتەیەى ئەبو حنیفەیان کردوە کەدەلێت ماکان کثیرە مسکر قلیلە حرام.
• سوو وەرگرتن
• گریان بۆ مردو نەک رەشپۆشى و هەرکەسێک جلى خۆى بۆ مردویەک دادڕی ئەوا گلاوى دەکات لاى بارەگاى خودا, پرسە بۆ مردوو دانەنرێ.
• خواردنى مردارەبو و خوین ئاژەلى ئاوس و هەرئاژەلیک کە درندەیەک پەلامارى دابێ لاى ئەوان حەرامە چۆن لاى موسلمانان حەرامە تەنها گۆشتى بەرزارى لەگەل نیە بۆیە پێدەچێ ئاینى ئیسلام لە سابیئەکانى وەرگرتبێ بە زیاد کردنى گۆشتى بەراز.
• جیابونەوەى جەستەیی واتە تەلاق رونادات تەنها لەبارودۆخیکى تایبەت دا نەبێ بەگوناه دادەنرێ لاى ئەوان.
• خۆکوشتن و مندال لەباربردن و ئازاردانى دەرون و لاشە بەگوناە دادنرێ.
• ئاینى سابیئى قەدەغەى کردووە ( نێر یا مێ شو بەکافر بکات یا بیهێنی ) هەرکەسێکیش گومانى لە ئاینەکە هەبێ تەنانەت نەکچەکانیان نەکورەکانیان نابێ لەگەل ئەوانە تێکەلاو بن لاى ئەوان بەمورتەد ناودەبرێن.
• یەکێکى تر لەقەدەغە کراوەکان لاى سابیئەکان پیسکردنى ژینگەو سەرچاوەى ئاوەکان.64
4- جەژن لاى مەندائیەکان:
بێگومان ئەوانیش وەک چەندین تایەفەوکۆمەلەى ئاینى ترى عیراق چەند بۆنەو ڕێورەسمى ئاینى و جەژنێکیان هەیە وەک:
• جەژنى دهوار ربا
الگرصە یاسەرى سالى مەندئیەکانەولەو جەژنە 36 کاتژمێر لەمالەکانى خۆیان نایەنە دەرەوە بەهێمنى دەمێننەوە لەو جەژنەدا بەبیروباوەرى مەندائیەکان فریشتەکان بەچون بۆ ئاسمان و مرۆڤ یادى گەردون دەکەنەوە کە باوکە ئادەم بەئارامى ماوەتەوە ئەم جەژنە دەکەوێتە 1 شوباتى مەندائیەوە .
• جەژنى شوشیان یاجەژنى شەش رۆژە بەبیرباوەرى مەندائیەکان رۆژى تەواو بونى پەیدابون یا دروسبونى ئادەمە لەشەش رۆژدا رۆژى حەوتەم پشوى داوە, لەم جەژنە تاجەگولینە هەلدەواسن بەو نۆنەیەوە چەند سروتێکى ئاینى پیشکەش دەکەن.
• جەژنى بچوک لەتشرینى دووەمى هەموو سالێکە و دەکاتە 18ى ئایارى مەندئى وەک خۆیان دەلێن (دهوا هنینە) یادى سەرکەوتنەوەى فریشتە هیبل زیوا بۆئ اسمان کە بەفەرمانى خوداوەند دابەزیبون و رۆژى بارینى یەکەم دلۆپەى بارانە و رۆژى جێگیر بونى نوتفەیە لە رەحمى دایکدا
• چەژنێکى ترى مەندائیەکان پێى دەوترێ جەژنى گەورە و بە سەرەتاى سالى مەندائى دادەنرێ و دەکەوێتە مانگى تەموزى هەموو سالێک, دواى جەژنى شوشیان یاجەژنى شەش رۆژە کە رۆژێکە وەک یادى بەرقەرار بونى ئاشتى و خۆشەویستى لەسەر زەوى دادەنرێ، ئەم جەژنە دەکەوێتە رۆژانى 6 و 7 ى مانگى شوباتى مەندائى و 27 و 28ى تەموزى زاینى.
• جەژنى خولقینەرى بالا پێى دەوترێ (بروناییی یا پێنج رۆژە سپیەکە پێى دەوترێ بنجە) دەکەوێتە نێوان مانگى ئەیلول و تشرینى مەندائى, بەپێى بیروباوەرى ئاینەکەیان دەرگاکانى رووناکى دەکرێنەوە و فریشتەکان و روحە پاکەکان دادەبەزنە خوارەوەو روناکییان بەسەر زەوى دا دەدرەوشێتەوە پینج رۆژى یەکەمى بەناوى رۆژە سپیەکان ناودەبرێ و سەرەتاى نهێنیە پیرۆزەکان و بەرەبەیانى سەرەتاى یەکەمە و لەسەر ئاستى دونیاییش دارەکان گەورە دەبن دێنەبەر.
• کۆبونەوەو خۆپاککردنەوە
ئەم بۆنەیە دەکەوێتە کۆتا رۆژى سالى مەندائی لەم بۆنەیەدا هەموو مەندائیەک خۆى لە ئاو هەلدەکێشێ بۆ پاک بونەوە و 70 جار رەنگى خۆیان دەگۆرن واتە جلەکانیان بۆئەوەى خۆیان ئامادەبکەن بۆ گرصە بەپاکى و بێگەردى
• بۆنەیەکى تریان بەناوى التعمید الذهبى یا وەک خۆیان دەلێن(دهفا اد دیما)واتە خواپەرستى ئالتونى لەبۆنەیەدا یادى یهیا یهانا دەکەنەوە کە تەمەنى 30 رۆژ بووە و شیرەخۆرەبوە خودا بەنورى خۆى پاراستویەتى کە جولەکەکان پەیمانىان دابوو بیکوژن چەند جارێک روخسارى گۆڕاوە ئەوەى لەو رۆژەدا خۆى بگۆرێ بە 70جار خۆگۆرین بۆى دەژمێردرێ ئەم دەکەوێتە 1ى کانونى مەندئى .
• بۆنەى دک الفل
دەکەوێتە 1ى ئایارى مەندئیەوە و خواردنى فریشتەکانە باوکە ئادەم خواردویەتى ئەویش خورما و کونجى کوتراوە بۆیە یاد دەکرێتەوەو ئەوانیش دەیکەن و دەیخۆن.
• پەیکەرى ئەبو الهریس
بۆنەیەکى ترى مەندائیەکانە دەکەوێتە 1ى تەموزى مەندائیەوە ئەو بونەیەیان لەوەوە سەرچاوەى گرتووە لەسەر کەشتیەکەى نوح هیچ جۆرە خۆراکیک نەماوە تەنها 7 جۆردانەوێلە نەبێ, حەوت رۆژى حەفتەشى نواندوە خواردنیکیان لێ ئامادە کردوە لە پێناو ئەوانەى بەتۆفانەکە گیانیان سپاردووە پێى دەلێن طعام الغفران خۆراکى لێبوردەیی,ئەو بۆنەیە وەک یادى نەورۆزى فارسەکان بێ کە حەوت جۆرخؤراك لە سەر سینیەک ئامادەدەکەن کە هەمویان بە پیتى( س) دەست پێ دەکات .65
1- 4/ سال لاى سابیئەکان:
سابیئە مەندائیەکان پەیرەوى سالیکى سالێکى خۆیان دەکەن دوو جۆر رۆژ ژمێر بەکار دەهێنن یەکیان کۆنە پێى دەگوترێ سالى ئادەم 445،381 ساڵە ئەوی تریان رۆژمێرى نوێ کە لەدایک بوونى پێغەمبەر یحیى کورى زەکریا دەست پێ دەکات بەپێى ئەو رۆژ ژمێرە کە ساڵى 2011 دەرچوە 2056 مەندائیە و 2018 دەکاتە 2063ى مەندائى وەرزەکانیش لایان 4 وەرزە :
• زستان …. بەزمانى مەندائى ستورە.
• بەهار…… بەزمانى مەندائى ابهار.
• هاوین….. بەزمانى مەندائى کیطه.
• پایز ….. بەزمانى مەندائى بایز
هەریەک لەو وەرزانە دەکرێ بە 3 بەشەوە بەشى یەکەمى وەرز پێى دەگوترێ اول و بەشى دووەم پێى دەگوترێ ناوەند وبەزمانى خۆیان (میصاى) و بەشى سیهەم کوتا بەزمانى خۆیان (اخیر وخیر).66
2- 4/ هاوسەرگیرى لاى مەندائیەکان :
هاوسەرگیرى پەیوەندیەکى پیرۆزە لە نیوان مرۆڤ دا بەواتاى کۆتایی هاتنى ژیانى تەنیایی و رەبەنى وپێکهێنانى ژیان وخێزانێکى نوێ وهەلگرتنى بەرپرسیاریەتى … هەمو گەل و نەتەوەیەک و تایەفەیەک و ئاینێک رێوڕەسم و نەریت و مەرج وداواکاری تایبەت بەخۆیان هەیە. ئاینى مەندائى یەکێکە لەو ئاینانەى کە رێورەسمى تایبەت بەخۆیان هەیە و پیاوە ئاینیەکانیشیان وەک موسلمانان بۆیان هەیە هاوسەرگیرى بکەن بەمەبەستى خستنەوەى وەچە, پیاوە ئاینیەکانى مەندائى لەپلەى (ترميذا) بەرز ناکرێنەوە بۆ پلەى کەنزفرا تاکو هاوسەرگیرى نەکات و مندالى نەبێ.
مەرجەکانى هاوسەرگیرى و نەریتەکان لاى مەندائیەکان:
• پیاوىێکى ئاینى بەپلەى کەنزافرا و دووان بەپلەى ترمیدە ئامادەدەبن .
• بەپێى مەرجەکانى هاوسەرگیرى لاى مەندائیەکان 2 جار خۆهەلکێشانە لەئاوو هەریەکەیان بەجیا یەکەمیان پێى دەوترێ (زەهریثە) و ئەوى تریان پێى دەگوترێ (نشمیثە) دواى ئەنجامدانى ئەوکارە جلى تایبەت بە ئاینەکەیان لەبەر دەکرێ کە 5 پارچەیە و جلە ئاساییەکانى بوک و زاوا دەخرێتە سەبەتەیەکەوە و دوو مندالى کور هەلى دەگرن ودەیبەن بۆ ژوورى بوک دەچێتە ژێر کەپرێکى لەقامیش دروستکراو لەوێ پیاوە ئاینیەکان دەست دەکەن بە پرسیارکردن لێیان وەک ئارەزوى هاوسەرگیریتان هەیە؟ ئامادەن لەگەل یەک ژیان بەسەر ببەن و… هتد، بەگوێرەى کتێبى قلستا کەبەشێکە لە کەنزبارا بەکار دەهێنرێ بۆ ئەو بۆنەیە چەند سروتێکى لێ دەخوێندرێ. دواى ئەنجامدانى مەراسیمەکە لەلایەن پیاوە ئاینیەکانەوە زاوا ئەنگوستیلەیەکى ئالتونى نقێم یاقوتى سوور لە پەنجە دەکات و بوکیش ئەنگوستیلەیەکى نقێم فەیروزى لەپەنجە دەکات.
• لەنەریتەکانى ئاینى مەندائى تەلاق حەرام کراوە تەنها لەبارودۆخى زۆر تایبەت نەبێت.
• لە نەریتەکانى ئاینى مەندائى دایکى زاوا 3 پارچەى زیوین بەدیارى پێشکەش دەکات لەگەل سەلکێک سابون ئەوەش هیماى ئەوەدەگەیەنێ کە بەدروستى بەخێوکردن و پاکى دێت.
• کاتى بووک و زاوا پیش چونە ژوورەوەیان گۆزەیەک دەشکێنرێ ئەوەش نیشانەى کۆتایی ژیانى رەبەنى و کۆتایی مەراسیمە.
• ئاینى مەندائى رێگەى بەفرە ژنى داوە بەمەرجى ئەوەى کاتێ هاوسەرەکەى وەچە نەخاتەوە یا نەخۆش بێ و پەکى بکەوێ, بەمەرجێکیش هاوسەنگى لەنێوان هەردوکیاندا بکات و ژنە گەورەکەى ئامادەى مەراسیم و بۆنەکان ببێ.
• زاوا کە دەچێتە ژوورەوە بۆ لاى بوک لەسەر جیگاکەى دادەنیشێ و پشتى بە پشتیەوە دەنێ و چەند سروتێک دەخوینێ و 7 جاریش بەنەرمى لەسەرى بووک دەدات بە واتاى 7 رۆژخۆشى هاوسەرگیرى دواى 7 رۆژەکەش جاریکى تر ئەوە دوبارە دەکەنەوە.
• لە ژێر کەپرە قامیشەکە بەئامادەبونى پیاوە ئاینیەکان و بوک و زاوا کۆ دەبنەوەو 9جۆر خواردن لەسەر سەبەتەیەک دادەنرێ و لێى دەخورێت. بووک بە ئامادە بونى پیاوە ئاینیەکان لە ژوورەوە هەردوو دەستى دەخرێتە ئاوەوە و ترێ و گوێزى بۆ دادەنرێ تاکو بخوات هەروەها زاواش.67
………………………………………………………………………………………………….
64سامى المنصورى/لصابئة المندائيون والاديان 2-2 الحوار المتمدن/ انترنیت
65كنزبرا سلوان شاكر/ اعیاد المندائیین / كەنزابرا پلەیەکى ئاینیە / انترنیت
66المهندس حسام هشام العيدانى/ موسوعة العيون المعرفية/ الجمعية الثقافية المندائية /لاهاى
67سرى العميدى / الحوار المتدن / الزواج المندائى طقوس عنوانها النهر
