رەزا شوان: رەوشتی سیاسی بۆتە کۆیلەی بەرژەوەندییەکان.
لە کۆنەوە تا ئەمڕۆ ئەوانەی کە لێکـدانەوەی رەوشتی سیاسییان کـردوون، هـاوڕانین و نەگەیشـتوونەتە پێـناسەیەکی یەکگـرتوو. هەنـدێکیان وا لێکـیان داوەتـەوە کە رەوشـتی سیاسی کۆمەڵـێک بەهـایە پەیوەندییەکـانی نێـوان کۆمەڵەکـان و دەوڵەتـان رێکـدەخـات، لەسەر بنەمای رێزگرتن لە یەکتری، هەروەکو بیرمەنـدی مەزنی ئیسپانی (فـرەنسیسکۆ دو فـیتۆریا: 1490- 1546ـ ) وا لێکـیداوەتەوە. بەڵام میکافـیلییەکـان کە سەر بە تـیۆری میکافـیلین پێیان وایە کە (ئامانج پاکانە بۆ هۆکارەکان دەکات) بە پشتبەستن بە زیـرەکی و بە فـڕوفـێڵ و هەڵخەڵەتانـدن، هەنـدێ جاریش بە هـێز و سەرکوتکردن، لە پێناوی بە دیهـێنانی ئامانـج دا.
تێپەڕین بە تیۆرە براغـماتییەکـان، کە پاکانە بۆ گۆڕین و سنووربەزاندن و تاوانەکـان و کارە نایاسایی و ناڕەوشتییەکان دەکەن، لە پێناوی بەرژەوەندییەکانی دەوڵەتـدا. ئەمەش بە پێچەوانەی یاسا نێودەوڵەتییە مرۆڤـایەتییەکانەوەن، کە رێ بە هـیچ پێشـێلکـارییەک نـادەن کە مافەکـانی مـرۆڤ پێشێل بکـرێن.
لە ئەمـڕۆدا رەوشـتی سـیاسی لە پاشەکـشێدایە و بـووە بە کۆیـلەی بەرژەوەنـدییەکـانی دەوڵەتان و دەسەڵاتپەرستان، هەموو یاسا رەوشتییەکـان و چەمکەکانی دادپەروەری و مافەکـانی مـرۆڤ و مافەکـانی گـەلانی ستەملێکـراو و مـاف زەوتکـراو، بەڵکو هـەموو پـێوەرە مرۆڤـایەتییەکـان لـە سایـەی بەرژەوەنـدی و نـاڕەوشـتیی سیاسیدا لاوازبـوونە، تەنانەت پشتبەستن بە پێوەرە رەوشتییەکـانی نێوان دەوڵەتانیش پاشەکشێیەکی زۆریان کـردووە.. بـەرژەوەنـدی بـۆتـە پـێوەری دۆسـت و نەیـار. وەکـو دەبینـین هـاوکــاری و پەیوەندیی نێوان دەوڵـەتان، لەسەر بنەمـای بەرژەوەنـدییە، تەنانەت گەر ئەم هـاوکاری و پەیـوەنـدییانـە، لەســەر حـیسابی چـەوســانـەوە و پێـشـێل کـردنی مافەکـانی گـەلانـی ستەملکـێراویش بن، بە لایانەوە گـرنگ نیـیە، گـرنگ بەرژەوەندییەکـانیانە. ئەمەش بە تـەواوی بـە پێچـەوانەی جـاڕنامەکـانی مافـەکـانی مـرۆڤ و مافـەکـانی گـەلان و مافـی بڕیاری چارەیخۆنووسینی گەلان و یاسا نـێودەوڵـەتییەکـانەوەیە.
بۆ نموونە سنوربەزاندنی تورکیا و داگیرکردنی بەشێک لە خاکی رۆژئاوای کوردستان و کوشتنی بە دەیان کوردی بێتاوان و ئاوارەکردنی بە هەزاران خێزانی کورد. نە ئەمریکا و نە رووسیا و نە بەریتانیا و نە دەوڵەتانی عـەرەبی و ئیسلامی، تەنانەت کەمترین شت لۆمەی تورکیایان نەکرد، ئەمەش شەرمەزاری و بێـڕەوشتیی سیاسییە، چونکە کەم یا زۆر بەرژەوەنـدییان لەگەڵ تورکیادا هـەیە، یا رووسیا کە هـێزێکی لە شاری عـەفـرین بـوو، بـۆ بەرژەوەنـدی ئابـووری و سـیاسی و چـەک فـرۆشـتن بـە تورکـیا، هـێزەکەی کشانـدەوە و چـرای سەوزی بۆ تورکیا هەڵگـرد کە عەفـرین داگیربکات، کە بە هـەزار خێزانی کوردمـان لەم شارە کوردستانییەدا، لە ترسی دڕندەیی و خوێنڕێژی و نامەردی سـوپای تورکیا، شارەکەیـان بەجێهـێشتوون. ئەمەیە ناڕەوشـتی سیاسی.
کورد گەرچی تا ئەمـڕۆ خـاوەن دەوڵەتی خۆی نییە، هەموو کاتێکیش بووە بە قوربـانی بەرژەوەندی و پیلانەکانی وڵاتـە زلهێزەکان و ناوچەییەکان.. بێگومان کورد بەهێزترین هـاوپەیمانی دەوڵەتـانی هاوپەیمانە لە دژی داعـش، کەچی ئەمـریکا چـرای سـەوزی بۆ سوپای عـێراق و ئێران و تورکیا و میلیشیاکـانی حەشدی شەعبی هەڵکرد، کە بە چەک و تانکی ئەمریکییەوە پەلاماری شاری خورمـاتوو و خانەقـین و مەخموور وکەرکووکی کوردستانی بدەن و داگیریانیان بکەن. هێزەکانی ئەمریکا کە لە کەرکووک چاوی خۆیان لەم تـاوانە پۆشی و لۆمەشـیانیان نەکـردن، ئەمـەیە ناڕەوشـتی لە سیاسەتی دەولـی دا. پێشــمەرگە و شەرڤـانانی قـارەمانی کـورد لە باشـوور و لە رۆژئـاوای کوردسـتان، کە ئەفسانەی داعشیان تێکشاند، رۆڵێ سەرەکییان لە شکستهێنانی داعش هەبوو و هـەیە، ئەوەتا ئەو شەڕە دەستە و یەخەیەی کە شەرڤانانی کورد لە باغـۆز دەیکەن کەم وێنەیە لە جیهانـدا.. بـەڵام بە دووری نـازانـم کە لە پـاداشـتی ئـەم قـوربانیـدان و گـیانفـیدایـەی شۆڕشگـێڕانی کوردمـان، دیسان دەوڵـەتە زلهـێزەکان لە پێـناوی بەرژەوەنـدی خـۆیان، ناپیاویمان لەگەڵدا بکەن و چـرای سەوز بۆ تورکیا و سوریا هەڵبکەن و وەک شۆڕشی ئەیلوولی (1961) ئاشبەتاڵیمان پێبکەن و بە گورگان خواردمان بدەن و ژینوساید کورد بکەن و خاکـمان داگیربکەن و سەرەوت سامانمان بە تاڵان بەرن و دەربەدەرمان بکەن. چونکە رەوشتی سیاسی بـووە بە کۆیـەلی بەرژەوەندییەکـان. کۆمـاری کوردسـتانیش لە مەهاباد (1946) نموونەیەکی ترە، کە بووە قوربانی بێڕەوشتی سیاسی و بەرژەوەندیی دەوڵەتە زلهێزەکانی وەک رووسیا و ئەمـریکا.. ئەمانە و بە دەیان نموونەی تـری هاشا هەڵنەگر و شەرمەزاری، ئەوە دەسەلمێنن کە بەرژەوەندی شکستی بە رەوشـتی سیاسی و بە دادپـەروەری و بە مرۆڤایەتی و بە مافەکانی گـەلانی نیشتمان داگیرکـراو هـێناون.
ئەو چەمک و پێوەرانەی کە تا دوێنی کۆڵەکەکانی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بوون، لە ئەمـڕۆدا پشـتگوێ خـراون و بایەخـیان نەماوە. لە ئەمـڕۆدا بەرژەوەندییەکـان بوونـەتە پـێوەری دوسـت و دوژمـن، لە دیـدی بەرژەوەنـدییەکـانەوە دەڕواننە دۆسـت و دۆژمـن، دۆژمن دەبێت بە دۆست و دۆست دەبێت بە دوژمن، شۆڕشگێڕان و ئـازادیخوازان دەبن بە تـیرۆرست و تیرۆریستانی راستی و دەوڵـەتە تیرۆریستییەکـانیش، دەبـن بە دۆست و دیموکراتی، گەر سوریش ئەوە بزانن کە ئەمە لادانە لە رەوشـتی سیاسی و لە یاساکان.
تەنانەت لە نێو خودی دەوڵەتانیشدا بە تایبەتیش دەوڵەتانی رژێم دیکتاتۆری و دەسەڵات خۆسەپێنراو و قورخکـردوودا، زۆر بە زەقی رەوشـتی سیاسی شکـستی هـێناوە و بووە بە قـوربانی بەرژەوەندییەکـان و پۆست و دەسەڵات.. بۆیە رەوشـتی سیاسی لە سایـەی بەرژەوەندیدا هیچ بەهایەکی نەماوە، کار بە تيۆری (ئامانج پاکانە بۆ هۆکارەکان دەکات) کاری پێـدەکەن، زەرمـەندی یەکەمـیش گـەلانی مـافـخـراو و نیشـتمان داگـیرکراوی وەکو ئێمەی کورد، کە زۆرترین و گەورەترین بێڕەوشتی سیاسییان لە دژمان ئەنجام داون.
