نەوزادى موهەندیس: ڕێکەوتنى سەدە، ئاکام و لێکەوتەکانى بۆ ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوین.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی
(ڕێکەوتنى سەدە) ناونیشانێکى تەلیسماویە کە تاکو ئێستاش زۆر سەرکردە و وڵاتى ناوچەکە و دونیاش ناوەڕۆکەکەى بەتەواوەتى نازانن، بەڵام لەناوەکەیەوە زۆر گەورە دیارە و جێگەى پرسیار و تێڕامانە. ڕێکەوتنى سەدە بیرۆکەى ئەمریکا و ئیدارەى سەرۆک ترامپە بۆ چارەسەرکردنى کێشەى فەلەستین و ئیسڕائیل.کە کێشەیەکە لەچارەسەر نەهاتوە بەدرێژایى 70 ساڵى ڕابوردوو و کێشەى ئاڵۆز و گەورەى پلە یەکى ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوینە و دواى ئەویش کێشەى کورد دێت. ئەم پێشنیازە یان بیرۆکەیە دواى 18 مانگ لەکارى چڕوپڕى لێژنەیەک لە ئیدارەى سەرۆک ترامپ ئامادەکراوە و چەند وڵات و سەرۆک وڵاتێکى ناوچەکەشیان لێئاگادارکرۆدتەوە لە ( سعودیە و ئیمارات و عومان و ئوردون و میسر و تورکیا). ئەم پلانە هێشتا بەنهێنى ماوەتەوە و نەخراوەتە بەردەم ڕاگەیاندن و جەماوەرى ناوچەکەوە و وابڕیارە لە مانگى 6/2019دا ئاشکرا بکرێت.
3 کەسایەتى دیارى ئیدارەکەى ترامپ وەک ئەندازیارى ئەم پلانە دێنە ناوهێنان کە بریتین لەهەریەکە لە ( گرینبلات کە 12 ساڵە پارێزەرى موڵک و ماڵى سەرۆک ترامپە و کۆشنەر زاواکەى ترامپ و سەفیرى ئەمریکا لە ئیسڕائیل/ دێڤید فریدمان) نن.
هەرچەندە پلانەکە ئاشکرا نەکراوە, بەڵام لێرە و لەوێ لەلایەن لێپرسراوانى ئەمریکا و دیپلۆماتکارەکانیانەوە بڕگە و بابەتەکان بەپچڕ پچڕ ئاشکرا دەکەن، بەکورتى دەتوانرێت خاڵ و بەندە گرنگەکانى بەم شێوەیە کورتبکرێتەوە:
1- دامەزراندنى دەوڵەتێکى فەلەستینى لە کەرتى غەزە و بەرەى ڕۆژئاوا بەڵام بەبێ بوونى سوپایەک.
2- میسر لە کۆتا قۆناغى گفتوگۆکانیدا ڕایگەیاندوە کە ئەو بەندەى لابردوە کە دەوڵەتێکى فەلەستینى لەسەر بەشێک لەخاکى سینا دابمەزرێت، و بەهیچ شێوەیەک دەست هەڵناگرێت لە خاکى میسر، دواى ئەوەى وازى لەهەردوو دورگەى تیران و ێنافیر هێنا بۆ سعودیە، بەڵام لەناوچەى سینادا وەکو ناوچەیکى ئازادى بازرگانى دەتوانرێت بەشێک لە خاکى زیاتر دابیندەکات بۆ فەلەستینیەکان بۆ دامەزراندنى فڕۆکەخانەى نێودەوڵەتى و کارگە و بۆ جێگەى ئاڵوگۆڕى بازرگانى و کشتوکاڵى و ڕێگەدان بە فەلەستینیەکان بۆ ئەوەى تیایدا بژین. کە دواتر لەسەر ڕووبەرى زەویەکە ڕێکەوتن دەککرێت.
3- هەروەها پردێکى هەڵواسراو دروستدەکرێت لەنێوان غەزە و کەرتى ڕۆژئاوادا بۆ کارئاسانى جوڵە و هاتوچۆ.
4- دواى 1 ساڵ لە ڕێکەوتنەکە هەڵبژاردنێکى دیموکراسى ئەنجام دەدرێت و هەر فەلەستینیەک بۆى هەیە خۆى هەڵببژێرێت.
5- سزا دەسەپێنرێت بەسەر هەر لایەکى ڕێکەوتنەکەدا کە ئەم ڕێکەوتنە ڕەتبکاتەوە بە ئیسڕائیلیشەوە.
6- سوپاى ئیسڕائیل کۆنتڕۆڵى کۆمەڵگا جولەکە نشینەکانى کەرتى ڕۆژئاوا دەکات لەگەڵ دۆڵى ئوردون و سنورەکان بۆ ماوەى 5 ساڵ تا گفتوگۆکان دەگەنە قۆناغى کۆتایى.
ئاشکرایە ڕێکەوتنەکە گەلێک خاڵ و بڕگەى تر لەخۆ دەگرێت، بەڵام هێشتا هەرئەوەندەى لێ ئاشکرا کراوە.جا لەسەر ئەم خاڵانەى کە ئاشکرا کراون، لەلایەن ئیسڕائیل و فەلەستینیەکانەوە هەڵوێستى جیاواز و گەلێک جاریش توند ڕاگەیەنراوە بە ڕەتکردنەوە. ئەوەتا ڕۆژنامەى هائاڕتسى ئیسرائیلى لەو بڕوایەدایە کە 7% کۆمەڵگاى ئیسڕائیلى لەو بڕوایەدان کە لەبەرژەوەندى ئەواندایە و 31% دەڵێن لە قازانجى فەلەستینیەکانە.
هەڵوێستى ئیسڕائیلیەکان:
1- تائێستا ئیسڕائیل چارەسەرى دوو دەوڵەت ڕەتدەکاتەوە.
2- ڕازى نیە بە گەڕانەوەى ئاوارە فەلەستینیەکان.
3- چۆڵکردنى کۆمەڵگا جولەکە نشینەکان لەکەرتى ڕۆژئاوا بەلایەوە زۆر سەختە.
4- شارى قودسى ڕۆژهەڵات بە پایتەختى شەرعى ئیسڕائیل دادەنێت.
هەڵوێستى فەلەستینیەکان:
1- تا ئێستا سەرکردە فەلەستینیەکان بە (حەماس و فەتح) وە بەتوندى ئەو پلانە ڕەتدەکەنەوە چونکە دەڵێن، دەسەڵاتى ئیسڕائیل زیاتر دەچەسپێنێت.
2- ئاوارەکان تا ئەبەد ناگەڕێنەوە سەر زێدى بابو باپیرانیان. کە ژمارەیان لە 5 ملیۆن فەلەستینى زیاتردەبن.
3- بەپێى پلانەکەش سەروەرى خاکى فەلەستینیش تا ئەبەد لەدەست دەدەن.
4- سەرۆک وەزیرانى فەلەستین( محمد ئاشتیە) دەڵێت: ئەم پلانە ئیسڕائیلیە و بە دەستى ئەمرکا نوسراوەتەوە.چونکە دەستى ئیسڕائیل واڵا دەکات کە کەرتى ڕۆژئاوا لەژێر ناوى ئەمنیەوە بخاتە ژێر دەسەڵاتى خۆى.
5- فەلەستینیەکان داواکارن کە دەوڵەتى فەلەستینى لەسەر بنچینەى سنورەکانى ساڵى 1967 دابمەزرێت و پایتەختەکەشى قودسى ڕۆژهەڵات بێت.
بەم شێوەیە هەڵوێستى دوولایەنە سەرەکیەکەى کێشەکە زۆر دوورن لە یەکتریەوە، و هەڵوێستەکانى ئەمریکاش بە ماوەى 70 ساڵى ڕابووردوو بەلاى عەرەبەکانەوە هێندەى پشتگیرى لە ئیسڕائیلیەکان کردوە نیوهێندە پشتیوانى لە ماف و داواکاریە ڕەوکانى فەلەستینیەکان نەکردوە و ئەوەتا لەمانگى 12/2017دا و تاک لایەنە بڕیاریدا بەداننان بە شارى قودس وەک پایتەختى ئیسڕائیل و گواستنەوەى سەفارەتەکەشى لەتەلئەبیبەوە بۆ قودس، کە ئەم بڕیار و هەڵویستانەى ئەمریکا بۆ عەرەبەکان زۆر سەختن قبوڵکردنیان و لەئێستاشدا گوێگرتن و پەسەندکردنى ئەم پلانەى ئەمریکا بۆ عەرەبەکان سەختترە، چونکە متمانەیەکى گەورە نەماوە بە هەڵوێست و بڕیارەکانى ئەمریکا و ئەمەش بە گەمەیەکى قێزەونى ترى ئیسڕائیل لێکدەدەنەوە، بەڵام هیچ دەسەڵاتێکى بەهێزیشیان نیە بۆ بەرەنگاربونەوەى, چونکە لەئێستادا و لەسەرەتاى دەسپێکى بەهارى عەرەبیەوە فەلەستینیەکان لە هەموو هاوکاریە مادى و مەعنەویەکانى عەرەبەکان بێبەشبوون و هیچ پشتیوانیەکى بەناو برایەتى و ئیسلامەتیان نەماوە و تەنها وەکو سەرکردەى حەماس و فەتحیەکان ڕایانگەیاندوە درێژەدانە بە مقاوەمەت و بەرەنگارى لەپێناو وەدیهێنانى ئاوات و خواست و خەونە لەمێژینەکەیان ئەویش ڕزگارکردنى فەلەستین و دامەزراندنى دەوڵەتێکى سەربەخۆیە کە شارى قودس پایتەختەکەى بێت.
هەڵوێستى وڵاتانى عەرەبى:
بەشێوەیەکى گشتى وڵاتانى عەرەبى خۆیان دەپارێزن لە پشتیوانى ئەم ڕێکەوتنە و نایانەوێت لێپرسراوێتى مێژوویى بەلەدەستدانى فەلەستینیان بکەوێتە ئەستۆ،هەربۆیەش هیچ ڕاگەیندراوێک یان هەڵوێستێکى فەرمیان ڕانەگەیاندوە جگە لە ئیمارات کە پشتیوانى دەکات.
هەڵوێستى ئەمریکا:
1- ئەمریکاش خۆى تەنها بەخاوەنى بیرۆکە و کارئاسانیکەر پیشان دەدات نەک وەک دادوەر و میانگیر.
2- ڕایگەیاندوە کە دامەزراندنى دوو دەوڵەت یان یەک دەوڵەت لەشێوەى کۆنفیدڕاڵى یان فیدڕاڵى بۆ لایەنى جێبەجێکار بەجێدێڵێت.
3- هەروەها ئەمریکا بۆ سەرکەوتنى ئەم پلانەى داواى لەهەریەکە لە وڵاتانى کەنداو و یەکێتى ئەوروپا و یابان و چین و خۆشى کردوە بۆ پێشکەشکردنى هاوکار و کۆمەکى مادى. بەهەمان شێوە وڵاتانى میسر و ئوردون و سعودیەش بەشدار دەبن.
4- ئەمریکا تەنها داواکارى لە ئیسڕائیل کردوە کە دروستکردنى کۆمەڵگا جولەکە نشینەکان لەناو جەرگەى کەرتى ڕۆژئاوادا لە 5 ساڵى یەکەمدا ڕابگرێت.
5- لەبەر ئەوەى فەلەستینیەکان زەرەرمەند دەبن لەم پلانە هەربۆیە وەک قەرەبویەک ئەمریکا بە بڕى 25 ملیار دۆلارى ئەمریکى لە 10 ساڵى ئایندە لەکەرتى غەزەدا وەبەرهێنان دەکرێت.
6- بەهەمان شێوەش ئوردونیش زەرەرمەند دەبێت و ڕازى نیە دەستهەڵگرێت لەبەشێک لەخاکەکەى و نیشتەجێبوونى ئاوارە فەلەستینیەکان نیایدا، هەربۆیە ئەمریکا بە بڕى 40 ملیار دۆلارى ئەمریکى وەبەرهێنان لە ئوردوندا دەکرێت.
لەکۆتایدا ئەم ڕێکەوتنە و پلانە ئەمریکیە گەر سەربەکەوێت و بەدڵى هەموو لایەنەکان بێت لەپێش هەموانیشەوە فەلەستین و ئیسڕائیلیەکان، ئەوا ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوین تاڕادەیەک ململانێکانى کەمتر و خاوتر دەبنەوە و ئاشتى و ئارامیەکى بۆ دەگەڕێتەوە کەماوەى 70 ساڵە لێى بێبەشکراوە، گەر بەپێچەوانەشەوە بێت ئەوا ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوین دەبێتە کوانوى جەنگ و ململانێیەکى توندتر و ئاگرى ئەو ململانێیانەش هەموان دەگرێتەوە و ناوچەکەش دەکاتە گۆڕەپانى ململانێ ناوچەیى و نێودەوڵەتیەکان وەکو 70 ساڵى ڕابووردوو.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی