نەوزادى موهەندیس: ڕۆڵ و گرنگى کەرتى تایبەت لە پڕۆسەى ئاوەدانکردنەوەى وڵاتدا.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی
ئاشکرایە هەموو کۆمەڵگایەک لە چین و توێژە جیاوازەکان پێکدێت، کە هەموانیان پێکەوە دەبنە موڵک و سەرمایەى کۆمەڵگا و هەریەکەشیان بە توانا و قەوارەى خۆیان بەشداردەبن لە گەشە و پێشکەوتن و ئاوەدانکردنەوەى کۆمەڵگا و وڵاتدا، هەر بۆیە هیچ چین و توێژێک بێ گرنگى و بێکاریگەر نامێنێتەوە، بەڵام چینێک یان توێژێک زیاتر لەوانى تر ڕۆڵ و کاریگەرى دەبێت کە ئەوەش کارێکى ئاساییە، بۆ نمونە لە چینە گرنگەکانى کۆمەڵگا کرێکاران و جوتیاران و دواتریش توێژەکانى پزیشکان و ئەندازیاران و پارێزەران و تەکنیککاران و کاسبکاران و خوێندکاران و ژنان و… هتد. کە هەموو ئەمانەش دابەشبونەتە سەر دوو کەرتى گەورە و فراوانى تر لە کەرتى گشتى (حکومى) و کەرتى تایبەت. کە ئەم دوو کەرتەش پێکەوە تەواوکارى یەکترن و پێکەوە دەتوانن ئیدارەى پڕۆسە فراوان و گشتگیرەکەى پێشکەوتن و گەشە و ئاوەدانکردنەوەى کۆمەڵگا و وڵات بدەن. بەتایبەتیش لەو سیستەمە حوکمڕانیانەدا کە پیادەى سیستەمێکى دیموکراسى و بازاڕ و ئابورى و بازرگانى دەکەن.
ئەوەى تێبینى کراوە لە وڵاتە پێشکەوتوەکانى دونیادا ئەوەیە،کە هیچ حوکمەتێک ناتوانێت بەتەنها پێڕابگات بە سەرپەرشتیارى و دانانى پلان و جێبەجێکردنى هەموو کەرت و بوارەکانى ژیان بەڵکو ئەرکى حکومەتەکان بریتیە لە دانانى پلان و دەرکردنى یاسا و دابینکردنى بودجە و دواتریش چاودێریکردنە، هەربۆیە بەهاوبەشى لەگەڵ کەرتى تایبەتدا کاردەکەن بۆ ئەوەى پلانەکان بەشێوەیەکى زانستى و پراکتیکى وسەرکەوتوو بێننە دى. نە کەرتى گشتى/ حکومى بەتەنها دەتوانێت هەموو کارەکان بکات نە کەرتى تایبەتیش دەتوانێت دەستبگرێت بەسەر تەواوى جومگە و ئۆرگانەکانى ژیانى کۆمەڵگادا. چونکە هەریەکەیان کاتێک دەسەڵاتى تەواوى هەبوو شێوەیەک لە تاکڕەوى و خۆسەپێنى و پاراستنى بەرژەوەندیە تایبەتەکانى خۆى دێنێتە کایەوە و ئەوکاتیش پێدەچێت تەنها چینێک یان توێژێک یان زیاتر یان دەستەبژێرێک یان تەنها سەرمایەداران کە کەمترین ڕێژەن بە بەراوورد بە زۆرینەى خەڵکى گشتى سوودمەندببن لەداهات و سەروەت و سامانى وڵات.
بۆیەلە ئەنجامى بینین و مامەڵەکردن لەگەڵ هەردوو شێوازەکەدا ((سیستەمى تاکڕەوى و سیستەمى ئازادیەکانیش)) بە تاقیکردنەوە دەرکەوتوە کە هیچ کامیان بێئەویتر سەرکەوتنى گەورە وەدەست ناهێنێت.بۆیە لە کوردستانیشدا وەک هەرێمێکى دەوڵەمەند و خاوەن داهاتێکى زۆر و زەوەند و توانا لەبن نەهاتوەکانى مادى و سروشتى و مرۆیی،دەکرێت ئەم دوو کەرتە پێکەوە کاربکەن و تەواوکەرى یەکتر بن نەک دژ و ناحەزى یەکتر.خۆشبەختانەش لەدواى دامەزراندنى حکومەتى هەرێم و پیادەکردنى سیستەمى بازاڕو ئابورى ئازادەوە توانراوە گەلێک دەسکەوتى ئابورى گەورە لە ئاوەدانکردنەوە و بونیاتنانەوەى ژێر خانى ئابورى و بەرزکردنەوەى ئاستى گوزەران و بەرزکردنەوەى داهاتى تاک و کۆمەڵگا بەرزبکرێتەوە و گەلێک پڕۆژەى خزمەتگوزارى و ئاوەدانى و ئەندازیارى لەسەرجەم بوارەکانى پیشەسازى و بازرگانى و گەشتوگوزار و وەبەرهێنان و ڕێگاوبان و نیشتەجێبون و کارەبا و ئاو و نەوت و گازى سروشتى و فەرهەنگ و ئەدەب و ..هتد. وەدیبهێنرێن کە پێکەوە هەموانیان سیماى وڵات و کوردستانیان جوانتر و ڕاوەزاتر کردوە ، گەرچى بێ کەموکوڕى و بێ گەندەڵى و بێ هەدەردان نەبوون و دەکرا گەر ئیدارەیەکى بەهێز و کەسانێکى شیاوتر و ئەکادیمى و متمانەپێکراو و خاوەن دەستپاکى و ئەمانەت کاریان بکردایە بەدڵنیایى دەسکەوتى زیاتر وەدیدەهات، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەو کەموکوڕیانەشدا توانراوە سەرنجى گەلێک لەکۆمپانیا گەورەکان و حکومەتەکانى ناوچەکە و دونیاش راِبکێشرێت بۆ هەرێمى کوردستان و هەریەکە لەبوار و پسپۆڕى خۆیدا ئەسپى خۆیان تاوداوە و جێگە پەنجەى خۆیان دیاریکردوە.
بۆیە هەرکاتێک کەرتى حکومى و تایبەت هەمئاهەنگ و تەواوکەرى یەکتربوبێتن دەسکەوت و سەرکەوتن و کار و پڕۆژەى ناوازەى لێکەوتۆتەوە.بۆیە ئەرکى حکومەتى هەرێمى کوردستانە کە بۆ ئایندەش لەسەر ئەم سیاسەتەى خۆى بەردەوام بێت بەدانانى یاسا و ڕێنمایى و مەرجى دیاریکراو کە کارئاسانى زیاتر بکات بۆ هاوکاریکردن و هاندانى کەرتى تایبەت و ڕێگە بگرێت لە دیاردەکانى گەندەڵى و قۆرخکارى بازاڕ و بازرگانى و پاوانخوازى تەنها بۆ کۆمەڵ و گروپ و دەستڕۆیشتوەکان و بێبەشکردنى زۆرینەى کۆمپانیا و سەرمایەدارانى تر. هەروەها ئەرکى حکومەتە کە هەلى بەشداربوونى یەکسان و وەکیەکى بداتە هەموو کۆمپانیا و خاوەن سەرمایە ناوخۆیى و دەرەکیەکانیش بەبێ جیاوازى و لایەنگیرى، بەهەمانشێوە ئەرکى حکومەتە کە جەخت و پێداگیر بکاتەوە لەسەر مەرجەکانى سەلامەتى و کوالێتى بەرز بۆ هەموو کەرت و بوارەکان لە پێناو پاراستنى گیان و سەروەت و سامانى وڵاتدا. چونکە ئەو وڵاتانەى تەنها لەلایەن کەرتى حکومى و سیاسەتێکى داخراو و مەرکەزیەوە دەبرێن بەڕێوە بەبەراوورد بەو وڵاتانەى کە سیستەمى ئازادى ئابورى و بازاڕیان گرتۆتە بەر هەمیشە دواکەوتووتر و هەژارتر و وێرانتر هاتونەتە بەرچاو.چونکە لەکەرتى حکومیدا دیاردە زیانبەخشەکانى ڕۆتین و دواکەوتن و گەندەڵى و مەحسوبیەت و لایەنگ یرى بەدیدەکرێت و بونى یاسا و ڕێکارە یاسایى و داراییەکان و نەبوونى سیستەمێکى پێشکەوتووى دارایى و بانکیش هۆکارى ترن.
گرنگى و ڕۆڵى کەرتى تایبەت هیچى کەکتر نیە لەکەرتى گشتى، چونکە ئەم کەرتەش تایبەتمەندى و پسپۆڕى و ڕۆڵ و کاریگەرى خۆى هەیە، لە دۆزینەوە و دابینکردنى هەلى کار و نەهێشتنى هەژارى و بێکارى و کەمکردنەوەى هەڵاوسان و نەخوێندەوارى و پێشکەوتنى وڵات و کۆمەڵگا و دروستکردنى تۆڕێکى بەرفراوانى پەیوەندى ئابورى و تەنانەت سیاسى و فەرهەنگی و ئەمنیشدا،بەتایبەتیش لە دونیاى ئێستادا کە هۆکارەکانى پەیوەندى گەلێک پێشکەوتوون، ئەوا کۆمپانیا و کەرتى تایبەت دەتوانن ببنە نێوەندگیر و هۆکارى پەیوەندى دروستکردنى پەیوەندى نێوان حکومەتەکانیش و سنورە سیاسیەکان تێببەڕێنن و تەنانەت ململانێ سیاسى و ئەمنیەکانیش خاوبکەنەوە و ئاشتیش بەرقەرار بکەن و ئاوەدانى و پێشکەوتنى زیاتریش ببەخشنە کۆمەڵگا و وڵاتەکان.
ئاشکراشە کەرتى تایبەت لەگەڵ ئەو هەموو گرنگیەى کە هەیەتى بێ کەموکوڕى نیە و هەندێک جار چاوچنۆکى و تەماعکارى و خۆدزینەوە لە پابەندیە یاسایی و داراییەکان و گران بوونى نرخەکان و بازاڕ و کاڵاکان و قۆستنەوەى هەلەکان و تەنها حسابکردن بۆ قازانجى تایبەتى و زۆر جارانیش پێهەڵدەکێشن بۆ چەوساندنەوە و پێدانى کرێى کەم و کارى زۆرو نەبونى بیمەى بێکارى و تەندروستى و سەلامەتى کرێکاران و فەرمانبەراکانیشیان.
بەڵام بەشێوەیەکى گشتى هەمیشە دوانەى کەرتى حکومى و تایبەت دوو ڕووى دراوێک بونە و پێکەوە کار و دەسکەوتى گەورەیان بۆ مرۆڤایەتى بنیاتناوە.هەربۆیە هەق وایە لەهەرێمى کوردستاندا دامودەزگا حکومیەکان هێندەى بەچاوى ترس و دوودڵى و تۆمەتبارکردن و ناحەزى سەیرى کەرتى تایبەت دەکەن، نیوهێندە بەچاوى هاوکار و کارئاسانیکەر و یارمەتیدەر وێنایان بکێشن و دەستى هاوکارى و تەباییان بۆ درێژبکەن. بەوهیوایەى ئایندەیەکى گەشتر و ئاوەدانتر چارەنوسى کۆمەڵگاى کوردەوارى و دەسەڵاتى کوردیش بێت لەم هەرێمى کوردستانە ئازیز و خۆشەویستەدا کە لانکە و ماڵ و جێگەى حەوانەوەى هەموانمانە و ئەرکى هەموانیشمانە کە بەهەموو تواناکانمانەوە بیپارێزین و هەوڵى گەشەکردن و ئاوادانکردنەوەى بدەین ،هەریکەمان لەبوار و پسپۆڕى و شارەزایى خۆماندا بۆ ئەوەى وڵاتێکى ئاوەدان و پێشکەوتوو بۆ نەوەکانى ئایندەمان بەجێبهێڵین و دروست بکەین.
کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی