ناکام محمود گەڵاڵەیی: شۆڤێنزمی کۆمەڵگاکان.
سیستمی حوکمڕانی هەموو کۆمەڵگایەك ئەوپەروەردە کۆمەڵلایەتیەدیاری دەکات کەکارلەسەر تاك و کۆمەڵگاوئاکارەکانیان و شێوازی بیرکردنەوەیان دەکات و سنورداری دەکات سەبارەت بە زۆرێك لەپرسەکان، هەر چەندە سەختە مرۆڤ کۆنترۆڵ بکرێت ڕۆبۆت نیەتاسیستماتیك بکرێت، بەڵام لەوەتێدەگات کە کۆمەڵێك سنور و یاساهەن کە ڕێگە بەئەخلاقی خودی نادات ئەنجامی بدات ئەمەش لە ئاکاری گشتی و سیاسی و کۆمەڵگاوە فێر دەبێت، ئەگەر کۆمەڵگای ئەڵمانی ڕەگی شۆڤێنی و داگیرکاری وەک پەروەردەنەکرایە بەگەرووی کۆمەڵگادا هیتلەر نەی ئەتوانی جڵەوی داگیرکاری بەربدات وکۆمەڵگای مرۆڤایەتی لە شێوەی باخچەیەکی ئاژەڵان لە بوخچەی مێژوودا بەجێ بهێڵێت، تا ئەمڕۆش بەترسناکی سەیری گرتە ڤیدۆییەکانی ئەکەین.
هەمیشەنوسەر و ڕوناکبیرەکان ئەوەبەگرنگ ئەزانن کە ناسیونالیزم و راسیزم نەچێتە جومگە ووردەکانی کۆمەڵگاوە و تاکۆمەڵگا لە ئایدۆلۆژیای نەتەوەپەرستی و شۆڤێنی بوونی بپارێزین، من پێچەوانەی ئەم بۆچونەم پێم وایە ناسیونالیزم وەك ئەرکە بۆمانەوە و خۆسەلماندن لەناو فەزایەکی ناوچەیی نەگۆڕلەهزر و عقڵدا لەکاتێکدا ئەم کۆمەڵگایانە ئومێدی گۆڕانیان نییە بەرەو ەئایندەیەك کە ئامانجدارە بەیەکتر قبوڵکرد نو پێکەوە ژیان تائەوکاتەی بەرژەوەندی مان لەگەڵ یەکە، بەڵام کاتێك بەرژەوەندی نەتەوەیی و ئازادی و ماف دێتەسەر زمان ئەوان وەك هەمیشەنەگۆڕاون و هەمان ئەو عەقڵیەتە هانیان ئەدات کەئێمە نابێت خاوەن بڕیار و ئازادی بین.ئەمە هەنگاوی حکومەتە پێویستە ئەو هەنگاوانە بنێت نۆئەوەی تاك ڕابێت و فێری ئەوئاکارانە ببێت کەکاریگەری لەسەرکۆمەڵگا هەیە بۆلادان لە شۆپپارێزی و کلتور و ڕەسەنیەتی خۆپارێزی خۆی، ڕەنگەهەمیشە وڵاتانی ئەوروپا بەنمونەی پێ کەوەبون و هیومانێتی بێننەبەرچاومان، ڕەنگە بڵێن سەدەی پێکەوە ژیان و تێکەڵ بوون و کلتورونەتەوە جیاوازەکانە بەڵام ئەمەش هەڵەیە چونکە شۆڤێنیەت لەئارامی و ئازادی و بێ کێشەیدا سەختە خۆی نیشان بدات، تا ئەوکاتەی ڕوداوێك ڕوودەدات، ڕەنگەڕوداوەکە قەبارەی هێندەنەبێت کاردانەوەی کۆمەڵایەتی و بڕیاری سیاسی لەسەر بدرێت، هەربۆنمونە بابەتی سەربەخۆبونی هەرێمی کەتەلۆنیا لەئیسپانیا دەبینین وڵاتێکی ئارام و دیموکراتە بەڵام کاتێك فایلی دەوڵەت بوون دێتە سەر شانۆی سیاسی ڕاستەوخۆ شۆڤینزمی حکومەت و کۆمەڵگا ڕووی ڕاستەقینەی ئەبینین، بینیمان چی ڕووی دا، لەکەتەلۆنیا پۆلیس و پارێزەرانی شۆڤینیەت کەوتنە سەر شەقام و حکومەت کەوتەگرتنی ئەوکەسانەی باسی سەربەخۆیی کەتەلۆنیایان ئەکرد. خۆ ئەم وڵلاتە تاسنورێکی باش دیموکرات خوازە، ڕوسیا و ئوکرانیا وەك نمونەیەکی تر هەیە، هەموو کۆمەڵگایەك شۆڤێنیەت وەك شانەیەکی نوستوو لەناویدا ئامادەیە بەڵام کات و قەیران و ناوچەی جوگرافی پێمان ئەڵێت کەی کاتی هەڵتۆقانی ئەوبڵقەیە.
شۆڤێنیەتی کۆمەڵگای تورکی و فارسی و عرەبی
لەم ماوەیەدا چەند ڕوو داوێك لەتورکیا و عێراق ڕویانداوە کە تەواو شۆپپارێزی شۆڤێنیەتی هەم سیستمی حوکمڕانیمان پێ ئەڵێت هەم نەگۆڕانی بیروهزری تاکی ئەم وڵاتانە سەبارەت بەماف و ئازادی، ئەمە دەرهاویشتەی پەروەردەیەکە کە سیستمێکی حوکمڕانی لەپشتیەوە وەك مەنتقی هێز وەستاوە، هەرچەندە هێزی مەنتق زۆر بێت نەرم و بێ کاریگەرە، چونکە لەم کۆمەڵگا دواکەوتوانەدا ئەوەی بڕیار دەدات مەنتقی هێزە، ئێمە بینیمان لەسەروبەندی هێرشی تیرۆرستان بۆسەر کۆبانی چی ڕوویدا لەتورکیا لەمیمبەری مزگەوتەکانەوە خەڵك هاندەدرا بۆ شۆڤێنیەتی کوشتاری، دواتر لە داگیر کردنی عەفریندا وێنە ڕونەکەمان بینی کە دەری خست تەواوی کۆمەڵگای تورکی فاشستە بینیمان هونەرمەندان و مامۆستایانی ئاینی و خەڵکی ئاسایی شۆڤێنی بوون، تەنانەت نوسەرەگەورەکانیشیان شۆڤێنی بوون هانی دەوڵەتیان ئەدا بۆداگیرکاری نمونە وەك ئورهان پاموك، ئەم ڕوداوانە پێیان وتین کە شۆڤێنیەتی تورک لەسیستمی حوکمڕانیەوە سەرچاوەدەگرێت تا دەگاتە بەکارهێنانی دین و ڕوناکبیران بۆ ڕەوایی دان بەم شۆڤێنیەتە، سەرکوت کردنی ئازادی.
لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا بینیمان کاتێك یەکێك لەکەسوکاری قوربانیانی ئەنفال چی بەرامبەر کرا لەلایەن سەربازێکی عێراقیەوە، ئەمە هەمان وێنەی فاشیزمی قۆناغی پێشووە لەپەنجەکانی هەکەلی کۆمەڵگای عێراقیدا ماوەتەوە هێشتا کاتی پێویستە بۆ جوڵانی تەواوی ئەم دیاردە نوستووە تر سناکە،بەبێ جیاوازی هەمان سەربازە کەپێشتر حکومەتی بەعسی فاشت پەروەردەی کردووە، زەحمەتە بتوانین خۆمان لەوڕاستیە لابدەین کەکۆمەڵگای عەرب و تورك و فارس هیچ کات نابنە ئەوکۆمەڵگا گۆڕاوەی قۆناغەکانی پێش خۆیان، کەمترمان لە گۆمەڵگای فارسی نەبینیوە ڕۆژانە بە یاساو بەدادگا بەرگری لەشۆڤێنیەتی سیستمی حوکمرانی و کۆمەڵگادەکرێت، ئەوەی وادەکات بابەتی شۆڤێنی لەخۆرهەڵاتدا لەگەل ئەوروپا جیاواز بێت تەنیا هۆکارگەلێکە کە لێرە ئامادەگی هەیە،بەنمونە وەك بابەتی داگیرکاری نیشتمانی گەلێکی جیاواز لەڕووی کلتوریی و مێژوویی و ئاخاوتن و نشتمانێکی جیاوازەوە کەهێز دیاری دەکات ئەو هاو نیشتمانییە یان میوان، پێم وایە بابەتی ناسیونالیزم پێویستە بەپەروەردە کاری لەسەربکرێت چونکە قۆناغێك چاوەڕێمان دەکات کە نابێت تاکەکەنمان ناهۆشیار بن بەرامبەر شێواندنی شوناس و نەتەوەیی بونیان،
