نەوزادى موهەندیس: کۆمەڵگاى کوردەوارى لە کوێى فەلسەفە و ڕێبازى نوێگەرایدایە؟

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ئاشکرایە ڕەوتى گەشەکردن و باڵاکردنى مێژووى مرۆڤایەتى بەچەندین قۆناغ و سەردەمى جیاوازدا تێپەڕبوە تاگەیشتۆتە ئەم قۆناغ و سەردەمەى ئێستامان و هەر قۆناغەش سیما و داهێنان و گۆڕانکارى تایبەت بەخۆى لەگەڵ خۆیدا هێناوە و کۆمەڵگا مرۆڤایەتیەکانیش بە ئەزمونى خۆیان سوود و کەڵکیان لێوەرگرتوە و چەندان بیرمەند و فەیلەسوف و توێژەر و ئەکادیمى هەڵکەوتوو توانیویانە هەموو ئەو گۆڕانکاریانە بخەنە چوارچێوەى فەلسەفە و ڕێبازى دیاریکراوە و میکانیزمى گونجاویان بۆ دیاریبکەن بۆ پراکتیزەکردنى لەناو کۆمەڵگادا بەقازانجى ئەوەى کۆمەڵگا بەرەو هەنگاو یان قۆناغێکى نوێتر و باڵاتر بەرنە پێشەوە، ئاشکراشە لەگەڵ کۆتایهاتنى هەر قۆناغێک و سەرهەڵدانى قۆناغێکى نوێتردا کۆمەڵێک گۆڕانکارى گەورەیان لەگەڵ خۆیاندا هێناوە و زۆرێک لەبنەما فکرى و ئایدیا و ڕێباز وتێڕوانینە کۆنەکانیان وەلاناوە و بەڕێتم و تێگەیشتنێکى نوێى سەردەمى دیاردە و گۆڕانکاریەکانیان لێکداوەتەوە و ڕاڤە و شرۆڤەیان کردوە بە قازانج و بەرژەوەندى بەردەوامیدان بەکاروانى گەشەکردن و باڵاکردنى مێژووى مرۆڤایەتى.

دەکرێت مێژووى مرۆڤایەتى بکرێتە 5 قۆناغ و سەردەمى جیاوازەوە لەوانە:
1- قۆناغى پێش مێژوو: زاراوەیەکە بەو قۆناغە دەوترێت کە دەکەوێتە پێش داهێنانى نوسینەوە لە سۆمەر لە عێراق. ئاشکرایە نوسین لە عێراق( میزۆپۆتامیا یان وڵاتى نێوان دووڕووبار) لە 3200-3400 پێش زاین داهێنراوە.
2- قۆناغى مێژووى کۆن: بە ئینگلیزى پێى دەوترێت Ancient history) ) بریتیە لەو ماوەیەى کە لەدواى قۆناغى پێش مێژوەوە دێت، واتە لە دەستپێکى هەزارەى چوارهەمى پێش زاینەوە و تا سەدەکانى ناوەڕاست دەگرێتەوە.
3- قۆناغى سەدەکانى ناوەڕاست Middle Ages: بەو ماوە کاتیە دەوترێت لە مێژووى ئەوروپادا کە درێژدەبێتەوە لە سەدەى پێنجەوە بۆ پانزهەمى زاینى. کاتێک ئیمپراتۆریەتى ڕۆمانى ڕۆژئاوا ڕووخاو بەردەوام بوو تا سەدەى هەستانەوە و دۆزینەوە نوێکان.
4- قۆناغى سەدەى نوێ Modern history: ئەم قۆناغە لەدواى قۆناغى سەدەکانى ناوەڕاستەوە دێت، دەتوانرێت سەدەى نوێ دابەشبکرێت بۆ سەرەتا و کۆتاى سەدەى نوێ لەدواى شۆڕشى فەڕەنسا و شۆڕشى پیشەسازى. مێژووى هاوچەرخ یان نوێ زۆرێک لەو ڕووداوانە دەگرێتە خۆ کە پەیوەندى ڕاستەوخۆیان بە ئێستاوە هەیە، ئەم قۆناغە بەنزیکەیى لە سەدەى 16 هەمەوە دەستیپێکردوە.
5- قۆناغى سەدەى دواى سەدەى نوێ Postmodernism: ئەم زاراوەیە بۆ یەکەم جار لە ساڵانى حەفتاکانى سەدەى نۆزدەهەمەوە بەکارهێنراو و دواتریش بەدرێژایى سەدەى بیست و سەرەتاى سەدەى بیست و یەکەم لە ئەدەبیات و نوسینەکانى بیرمەند و ڕۆشنبیران و ئەکادیمیەکاندا خۆى سەپاند و خۆى کردە قۆناغێکى نوێ لەدواى قۆناغى نوێگەرایى.
بەم شێوەیە دەتوانرێت هەر قۆناغە لە قۆناغى پێشخۆى جیابکرێتەوە بەوەى کە قۆناغى و سەردەمى نوێ لەپێشخۆى جیادەکرێتەوە بە:
1- دۆزینەوە زانستیە سەرسوڕێهێنەرەکان
2- بەمەکینەکردنى پیشەسازیەکان،
کە بەهۆى ئەم دووهۆکارەوە هەمیشە کاروان و ڕەوتى مێژووى مرۆڤایەتى و کۆمەڵگاکان بەرەو پێشکەوتن و گەشەکردنى زیاتر هەڵکشاون ولەگەڵ خۆشیاندا دەیان و سەدان گۆڕانکارى گەورە و بچوکیان لەسەر ئاستى سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى و ئەمنى و فەرهەنگ و ئەدەب و …هتد. هێناوە.

چەمکى نوێگەرایى:
بەشێوەیەکى زۆر سادە و ساکار نوێگەرایى بریتیە لەنوێکردنەوەى ئەوەى کۆن و کلاسیکیە، وە بریتیە لە کۆمەڵێک گۆڕانکارى سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى و فەرهەنگى و ئەدەبى و… هتد.ئەم ڕەوت و ڕێبازە لەسەدە نوێکانى ئەوروپاوە سەریهەڵداوە.

مێژووى نوێگەراى
ئەم ڕەوت و ڕێباز و فەلسەفەى کارکردنە لە کۆتایى سەدەى 15 و سەرەتاى سەدەى 16وە لە ئەوروپا سەریهەڵداوە، ئەوەتا بۆ یەکەم جار لەساڵى 1436ز لەگەڵ سەرهەڵدان و داهێنانى چاپەوە لەلایەن گۆتەنبەرگى ئەڵمانیەوە دیاریدەکەن. هەندێکى تر ساڵى 1520ز لەگەڵ شۆڕشى لۆسەر کینگ دژى دەسەڵاتى کەمینە دیاریدەکەن. و هەندێکى تر ساڵى 1648ز لەگەڵ کۆتایى جەنگى 30 ساڵەدا دیاریدەکەن و هەندێکى تریش پێیان وایە کە لە ساڵى 1789ز پەیوەست بە شۆڕشى فەڕەنساوە یان شۆڕشى ئەمریکاوە لە ساڵى 1776دا سەریهەڵداوە. هەندێکى کەمتریش دەڵێن: لەساڵى 1895ز وە لەگەڵ کتێبەکەى فرۆید ( ڕاڤەکردنى خەونەکان ) سەریهەڵداوە.

بنەماکانى ڕێباز و ڕەوتى نوێگەرایى:
ئەم ڕەوت و ڕێبازە لەسەر پێنج بنەماى سەرەکى دامەزراوە وەک:
1- زانست
2- بەرهەم
3- بەکارهێنان
4- هێزى سەربازى
5- هزرى جوڵانەوە ڕۆشنگەریە ئەوروپیەکان
بەم شێوەیە پڕۆسەى نوێگەرایى لە ئەوروپاى سەدەکانى ناوەڕاستەوە و دواى جەنگ و ململانێ خوێناویەکانى نێوان دین و عیلمانیەت و دەسەڵاتە دونیاییەکانى سەردەم و دواى ململانێ توندوتیژەکانى نێوان چین وتوێژە جیاوازەکانى کۆمەڵگاکانى ئەو کاتى ئەوروپا لە نێوان دەرەبەگ و بنەماڵە و نەبیلەکان و پادشاودەسەڵاتدارەکان و لەگەڵ چینى هەژار و کەمدەرامەت و جوتیار و کرێکاراندا،و بەتێپەڕبوونى کات و بەگەیشتن بەو ڕاستیانەى کە ناکرێت ئەم کۆمەڵگایانە هەروا بە کۆنەپارێزى و داخراوى بمێننەوە و ملبدەن بۆ ڕەوت و بڕیارەکانى کڵێسا و کەنیسەو پیاوانى ئاینى لە قەشە و پاپاکان و ناکرێت دەسەڵاتى ڕەها لەلاى پیاوانى ئاینى بێت و بە ئارەزو و مەرامى خۆیان سنور و هێڵى سوور و تابۆکان بکێشن بەدەورى هەموو بیر و هزر و کار و گوتار و داهێنانە نوێکاندا کە لەگەڵ عەقڵەیەتى چەقبەستوى ئەواندا نایەتەوە و ناگونجێن، هەربۆیە لە زۆرێک لە وڵاتانى ئەوروپا لە ئەڵمانیا و ئیتالیا و فەڕەنسا و بەریتانیا و… هتد. ژمارەیەک لە بزوتنەوە سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى و تەنانەت ئاینیەکانیش سەریانهەڵدا و هەموانیان داواکارى گۆڕانکاریان دەکرد لە بوارى سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى و ئاین و فەرهەنگ و ئەدەب و هونەرو.. هتد. داواى چاکسازى و ڕیفۆرمیان دەکرد، داواى بەرەوپێشبردن و پێشکەوتن و ئازداى و سیستەمێکى حکومڕانى دیموکراسیان دەکرد، داواى نەهێشتنى جیاوازى و چەوساندنەوەى چینایەتیان دەکرد، داواى یەکسانى و دادپەروەرى کۆمەڵایەتیان دەکرد. بۆیە توانرا لەدواى ململانێیەکى دوورودرێژ و تەنانەت توندوتیژیش بگەنە ئامانج و خواستە ڕەواکانیان و ڕەوڕەوى مێژووى مرۆڤایەتى بەرەو پێش بەرن وقۆناغێکى نوێى گۆڕانکارى و چاکسازى وەدیبێنن. جا ئەم قۆناغ و ڕێبازى نوێگەراییە لەسەر ڕاستى ئەو پێنج بنەمایە کەوتە خۆ بۆ بەئاواتگەیشتنى کۆتاییان لەکەمکردنەوەى دەسەڵاتى کەمینە ى پیاوانى لایەنگرى حوکمى پاشایەتى و ئاینى و ئەرستۆکرات و نەبیلەکانى ناو کۆمەڵگا و لەبەرامبەردا ڕۆڵى گەورە و میحوەریاندا بە تاک، جا تاک لەم قۆناغ و لەناو کۆمەڵگاى نوێگەراییەدا ئەرکى گەورەى کەوتە ئەستۆ لەوانە:
1- بوژاندنەوە و هوشیارکردنەوەى کۆمەڵگا بە گیانى تاکگەرایى و گرنگى و کاریگەرى ئەو ڕۆحیەتە لە پێشخستنى کۆمەڵگا و وەدیهێنانى پێشکەوتن و گەشە لەسەر هەموو ئاستەکان.
2- ئازادى: لە کۆمەڵگاى تاکگەراییدا،هەمیشە ئازادیەکان ڕۆڵ و کاریگەرى گەورەیان هەیە لە بڕیاردان و داهێنان و بەخششى زیاتر بە قازانجى پێشکەوتنى کۆمەڵگا مرۆڤایەتیەکان، چونکە تەنها تاکى ئازاد دەتوانێت ببەخشێت و سوود و کەڵکى گەورە بۆ خۆى و کۆمەڵگا وەدیبهێنێت. بۆیە چەندە تاک ئازاد بێت لەبیرکردنەوە و مامەڵە و گوتار و کرداریدا ئەوەندەش دەتوانێت ببێتە تاکێکى بەخشندە و داهێنەر. مرۆڤ بەبێ ئازادى هیچ مانایەکى نیە لە بون و ژیانیدا و هەرگیز مرۆڤى کۆیلە و ژێر دەستە ناتوانێت گۆڕانکارى و داهێنان بکات.
3- توێژینەوەى زانستى: تاکى داهێنەر پێویستى بەکەشوهەوایەکى ئازاد و فراوان و خاوێن هەیە کە دووربێت لە بارگاویبوون بە ململانێ ناڕەواکانى چینایەتى و دەسەڵات و بەرتەسککردنەوەى ڕووبەرى هزر و بیرکردنەوە، تاکى زانستخواز پێویستى بە دیاریکردنى سنورە تابۆکان نیە لەلایەن سەرکردە و حیزب و بنەماڵەکانەوە، بۆیە هەرتاکێکى نوێخواز گەرەکێتى لە ڕێگەى توێژینەوە و لێکۆڵینەوە زانستیەکانەوە بگاتە داهێنانى نوێ لەپێناو گەشەو پێشکەوتن و خزمەتى زیاتر بەکۆمەڵگا مرۆڤایەتیەکان. بۆیە ئەو تاک و کۆمەڵگایانەى کە گرنگى زۆر دەدەنە زانست و زانستخوازان و زانکۆ و پەیمانگاکان لەڕێگەى توێژینەوە زانسیتیەکانەوە و دابینکردنى بودجەى پێویست بۆ کارەکانیان هەمیشە تاک و کۆمەڵگایەکى داهێنەر و پێشکەوتوو بوون و بەپێچەوانەشەوە کۆمەڵگاو تاکێکى بەرخۆر و بێبەرهەم ماونەتەوە.
4- بەسەرداچونەوە و لێپرسینەوەى خود: لەم خاڵەدا تاک و کۆمەڵگا هەمیشە لەبەردەم پڕۆسەیەکى نوێبونەوەى جدى و گەرموگوڕدان و ئەم پڕۆسەیەش بۆ ئەوەى بەردوامى هەبێت و خۆى لە هەڵە و کەموکوڕى و نەزعە کەسیەکان بەدووربگرێت و دووربکەوێتەوە لە خودپەرستى و بەرژەوەندى خۆیى و کەسى و حیزبى و بنەماڵەیى و …هتد. پێویستى بەوەیە کە بەبەردەوامى بەسەرداچوونەوە بەکار و کردەوە و گوتار و مامەڵە و دیدگا و تێڕاونینەکانى خۆیدا بکاتەوە و لێپرسینەوەش لەگەڵ خودى خۆیدا بکات،چونکە بەبێ ئەم پڕۆسەیە نە تاک نەکۆمەڵگا نەگروپ و ڕێکخراوە پیشەیى و مەدەنیەکان ناتوانن بەرەو پێش بچن و گیانى داهێنان ببوژێنەوە و تاک بکەنە میحوەر و پاڵنەرى گۆڕانکاریەکان، جا ئەم پڕۆسەى بەسەرداچونەوە و لێپرسینەوەى خودە لەسەر هەموو ئاست و ئۆرگانەکانى دەسەڵات و حکومەت و حیزب و ڕێکخراوەکان پێویستە و نابێت پشتگوێ بخرێن.چونکە هەموو دواکەوتن و پشتگوێخستنێک دەبێتە هۆى کەڵەکەبونى کێشە و گرفتى زیاتر و نوێ کە چارەسەرکردنیان بەتێپەڕبوونى کات ئاستەم و زەحەمەت دەبێت. جا چەندە خودى تاکاکان پاکوخاوێن و ساغڵەم و تەندروست بن و دووربن لە گەندەڵى و مشەخۆرى و پاوانخوازى و خۆسەپاندن و دووربن لە خۆشەویستى پۆست و پلە و ئیمتیازاتەکانى دەسەڵات و ببنە تاک و کۆمەڵگایەکى دەسەڵات نەویست هێندەش کۆمەڵگایەکى نوێگەرا دێتە بون و بەرهەم.
5- پاراستنى ژینگە:خۆشبەختانە لەم قۆناغى نوێگەراییەدا بنەمایەکى زۆر مرۆڤدۆستانە هاتۆتە ناو کایەى گفتوگۆو مشتومڕەکانى نێوان سەرکردە و وڵاتان و کۆمەڵگا و تاکەکانیش، چونکە دواى ڕشتن و فڕێدانى سەدان و هەزاران تەن لە خۆڵ و خاشاک و پاشماوە و پاشەڕۆ ژەهراوى و تیشکدەرەکان خستنیان بۆ ناو هەوا و ئاو و خاکەوە لەلایەن کارگە گەورە پیشەسازیەکانەوە ژینگەى زەوى و مرۆڤایەتى بەرەو پیسبوون و لەناوچوون و زیانگەیاندنى گەورە چووە،بۆیە ئەم قۆناغە وادەخوازێت و ئەوەشى کردۆتە بنەماو چەسپاندویەتى کە کۆمەڵگاى نوێگەرا پێویستە ڕێز لە پاکوخاوێنى ژینگەى مرۆڤایەتى بگرێت و هەریەکە بە قەوارە و گاریگەرى و ڕۆڵى خۆى هەستێت بە پارێزگاریکردن و پاگڕاگرتنى ئەو ژینگە مرۆڤایەتیە، چونکە تا ژینگەى زەوى پاک و خاوێن نەبێت و دوور نەبێت لە پیسوون و ژەهراویبوون ئەوا تاکى ساغڵەم و تەندروستیش نایەتە بوون.
بەم شێوەیە کۆمەڵگاى مۆدێرنێتە و نوێگەرایى سەرەڕاى پێنج بنەما سەرەکیەکەى خۆى گرنگى تەواوى داوە بە ڕۆڵ و کاریگەرى تاک و ئەرکەکانى بۆ دیاریکردوە. لە پێناو وەدیهێنانى دادپەروەرى کۆمەڵایەتى و نەهێشتنى جیاوازى دەرەبەگایەتى و چینایەتى کە قوتابخانەکانى شیوعیەکان و مارکسیەکان و ئیشتراکیەکان بەرزیان کردۆتەوە و هەوڵى بۆ دەدەن.

بیرمەندەکانى نوێگەرایى
ڕێباز و فەلسەفەى نوێگەرایى لەسەر هەموو ئاستەکانى ژیان لە سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى و زانستى و… هتد. گەلێک بیرمەند ڕابەرایەتیان کردوە و تێکۆشاون بۆ چەسپاندنى بنەماو ئامانج و تێڕاونینەکانیان بۆ ئەوەى قۆناغەکە بەسەرکەوتوویى تێپەڕبکەن لەوانە:
1- دیکارت و کۆسمۆپۆلس کە ڕابەرایەتى ڕەوتێکى میسالیان دەکرد.
2- فردیناند نۆتیز و ئەمیل دوراکاهیم و ماکس ڤایبەر، ڕابەرایەتى ڕەوتى زانستى دەرووننانسى و کۆمەڵایەتیان دەکرد.
3- ئادام سمیس و مارکسى و شیوعیەکانیش، ڕابەرایەتى و دواکارى ئابورى نوێگەراییان دەکرد لە سەرمایەدارى و بازاڕى ئازاد و بازرگانى.
4- میکیاڤیللى و هۆبز و بودان ڕابەرایەتى بیرى نوێگەرایى سیاسیان دەکرد. لەپاڵ جانجاک ڕۆسۆ و مۆنتسیکۆ و جۆن لۆک دا.

قۆناغى دوایى نوێگەرایى (پۆست مۆدێرنێتە)
بریتیە لەو قۆناغەى دوا نوێگەرایى لەڕۆژئاوادا کە توشى ڕۆچوون و دڵشکاویى و بێئومێدى بوون بەهۆى شکستى نوێگەراییەوە و ئەوان پێیان وایە کە نوێگەرایى لەسایەى سیستەمى سەرمایەدارى خۆسەپێن و بەهەژموون و بەرخۆر و بچووکردنەوەى دونیا وەکو گوندێکى بچوک لەسایەى بەجیهانیبووندا و نەهێشتن و کەمکردنەوەى ڕۆڵى تاک و گرنگیدانى زیاتر بە کارگە پیشەسازیەکان و کۆمپانیا گەورە و زەبەلاح و فرە ڕەگەزەکان هێندەى تر ژیان و گوزەران و خۆشگوزەرانى تاک و کۆمەڵگانى شێواندوە، ونەیتوانیوە تەواوى ئامانج و خواستى تاک و کۆمەڵگاکان وەدیبهێنێت و شکستى هێناوە، هەربۆیە ئەمان ڕەخنە بارانى نوێگەرایى دەکەن و لەهەوڵى گەڕاندان بەدواى ڕێگاچارەى نوێتردا و ئەم قۆناغەش کاریگەرى هەبوو لەسەر زۆر بواردا. ئەم ڕەوتى پۆست مۆدێرنێتە لە کۆتایى سەدەى بیست و سەرەتاى سەدەى بیست ویەکدا سەریهەڵداوە. فریدرێک جەیمسۆن، فەیلەسوف و ڕەخنەگرى ئەدەبى دەڵێت: ( لۆژیکى ڕۆشنبیرى خۆسەپێنى قۆناغى کۆتایى سەرمایەداریە) کە لە ئێستادا ناودەبرێت بە بەجیهانیبوون یان سەرمایەدارى دارایى یان لەدواى شۆڕشى پیشەسازى یان سەرمایەدارى بەرخۆر.
لە ئێستاشدا قۆناغى دواى پۆست مۆدێرنەتەش سەریهەڵداوە و ڕەخەنە لەهەردوو قۆناغى مۆدێرنێتە و پۆست مۆدێرنێتەش دەگرن و ئەمانیش گوتار و دیدگاى خۆیان هەیە بۆ چارەسەرى کێشەکانى کۆمەڵگاکان و تاکەکان و هەردوو قۆناغى پێش خۆى بە شکستخواردوو وەێفدەکەن و لەو پێناوەشدا چەندین بیرمەند و کەسایەتى و بیرۆکەى نوێ ڕابەرایەتى ئەم ڕەوتەش دەکەن.
دەتوانرێت پۆست مۆدێرنێتە بەوە تێبگەیەنرێت کە بریتیە لە پەرچەکردارێک دژى نوێگەرایى،لەدواى ئەو کاولکاریانەى کە بەر فاشیەت و جەنگى دووەمى جیهانى و هۆلۆکۆست کەوت، زۆرێک لە ڕۆشنبیران و هونەرمەندانى ئەوروپا متمانە بە نوێگەرایى سیاسى و ئابورى و هەموو جوانیەکانى پڕۆژەکە ناکەن، لەکاتێکدا کە نوێگەرایى لەزۆر کاتدا پەیوەستە بە شوناس و یەکێتى و دەسەڵات و بڕوابوونى تەواو، و… هتد. بەڵام پۆست مۆدێرنێتە زۆرجاران پەیوەستە بە جیاوازیەکان و جیابونەوە و دەقێتى و گومانکردن و… هتد.
لەکۆتایدا ، دەپرسین، ئەرێ تاک و کۆمەڵگاى کوردەوارى لەکوێى ئەم هەموو قۆناغى پێشکەوتن و داهێنانەدان؟ئەو قۆناغ و سەردەمانە چ کاریگەریەکەیان هەبوە بەسەر هزر و بیر و ئەندێشە و گوتار و کردارى تاک و کۆمەڵگاى کوردەوارى دا؟ئەرێ تاک و کۆمەڵگاى کوردەوارى پێویستى بە قۆناغەکانى نوێگەرایى و دواى نوێگەرایش نیە کە تاک ڕۆڵ وکاریگەرى هەبێت لە پڕۆسەى پێشخستن و داهێنان و بەخشین و بەرەوپێشبردنى کۆمەڵگادا لەڕووى سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتى و ئەدەب و فەرهەنگەوە وڕۆڵى خۆى ببینێت ؟ ئایا لەسایەى تێڕوانینە کۆنەپارێزەکانەوە دەتوانرێت کۆمەڵگا و تاک و سیستەمێکى حوکمڕانى تەندروست و ساغڵەم پێکەوە بنێین و هەنگاو بەرەو ئایندەیەکى گەشتر و خۆشگوزەرانتر و پڕ ڕەفاهتر بنێین؟ یان دەبێت خۆمان بگونجێنین لەگەڵ ڕەوتى مۆدێرنێتە و پۆست مۆدێرنێتەدا بۆئەوەى لانى کەم زۆر دوانەکەوین و کەم تازۆر لەگەڵ ڕەوتە باو و زاڵەکەى دونیاى سەردەمدا بگوزەرێین و بەرەو پێشەوە هەنگاو بنێین.ئەگینا چ لە سەر ئاستى تاک یان لەسەر ئاستى کۆمەڵگاش بە چەقبەستوویى و داخراوى و کۆنە پارێزى دەمێنینەوە و هێندەى تر ڕەوڕەوى پێشکەوتن و داهێنانەکانى مێژوو لێمان دووردەکەونەوە، گەرچى بەهۆى ئەم داهێنانە تەکنەلۆجیا نوێیانەى سەردەمەوە تاڕادەیەک هاوکار و بەشدار و سوودمەندبووین لە پێشکەوتن و نوێکارى و تاکگەراییەکاندا ،بەڵام هێشتاش قۆناغى زۆرمان لەپێش ماوە بۆ ئەوەى بەتەواوەتى لە کۆت و بەندە باو و سواوەکان ڕزگارمان بێت، ئەمەش هەوڵ و تێکۆشان و بیرمەند و تاک و کۆمەڵگاى هوشیار و ئازادى پێویستە نەک کۆیلە و دەستەمۆ و عەقڵ بەستووەکان.
سەرچاوەکان:
========
1- https://ar.wikipedia.org/wiki
https://mawdoo3.com -2
3- https://www.alhurra.com/a/what-is-modernity
4- https://elaph.com