کامەران عومەر: تورکیا دوژمنێکی بێ ڕکابەر.
تورکیا گەورەترین و سەرسەخترین دوژمنی کورد هەرچی شۆرشی کوردی یان هەر هەوڵێک بۆ سەربە خۆیی هەبوبی لە هەر پارچەیەکی کوردستان, کە سەرکوت کرابێ و سەری نەگرتبێ دەستی تورکی تیابووە. لێردا ناگەرێینەوە سەر دەمی عوسمانی و، لە دوای دروست بونی دەوڵەتی تورکی بە سەرۆکایەتی مستەفا ئەتا تورک دەست پێ ئەکات. سەرەڕایی ئەوەی، کە ئەتاتورک سودی لە سەربازو ئەفسەرەکانی کوردی بینی بۆ دروست کردنی دەوڵەتی تورکیا، لەدوایش یەکەم کار، کە کردی سەرکوت کردنی کورد بوو.
هێشتا دەوڵەتی تورکیا دانەمەزرا بوو خەلافەتی عوسمانی هەر بە ناو مابوو دەستەلاتەکانی سەربازی لەدەسی ئەتا تورک و ئەفسەرەکانی دابوو دەستیان سور کرد بە لەسێدارەدانی شێخ سەلام بارزانی ساڵی 1914لە موسل، دووەم لەدوای سەرهەڵدانی شۆرشی شێخ سعید و دوای ئەویش سەرهەلدانی شۆرشی ئاگری داغ و ڕاگەیاندنی دەولەتی کوردی لە لایەن احسان نوری پاشاوە کە هەردوو شۆرشەکە لەلایەن تورکی فاشست سەرکوت کران، هەر لە شۆرشی ئارارات بیست هەزار کوردی کوشت و ئەوەی ماوەش ڕای گواستن. لە ئێرانیش سمکۆ شۆرشی کردو لە کوردستانی باشوریش کورد داوای مافی خۆیان دەکەن بۆیە بەپێشنیاری تورک ساڵی 1937ڕێکەوتنی سەعد ئاباد لە تاران لەنێوان ئێران و عێراق و تورکیا و بە ئامادە بونی پاشای ئەفغانستان بۆ لێدان لە شۆرشی کوردی و سەرکوت کردنی کورد. وە مافی ئەوەیان هەبێ بۆ لەناوبردنی سەر هەڵدانی کورد هاوکاریی یەکتر بکەن و، بێنە ناو خاکی یەکترەوە.
بەر لەو ڕێکەوتنە سێ قۆلیەی ئێران و عێراق و تورکیا ڕێکەوتنێکی تر لە ساڵی 1926 لەگەڵ عێراقی مەلەکی و تورکیادا کراوە، کە ئنگلیز بەشداربووە لەو ڕێکەوتنەش ماف بە تورکیا ئەدرێ بێتە ناو خاکی عێراقەوە لە کاتێک ئەگەر تورکمانەکان هەرەشەیان لە سەربێ یان هەرەشە لە سەر بەرژەوەندیەکانی بێ، کە مەبەستی لە کورد بووە.
لە ساڵە کانی 1946و1983 دا دوبارە عێراق و تورکیا هەمان هەمان ڕێکەوتنامەی ساڵی 1926یان تازە کردوەتەوە بە فراوانتر هەر دژ بە کورد. بەجۆرێک تورکیا دژی دروست بونی هەر کیانێکی کوردە، کە دژمنایەتیەکەی لە هیچ لەو دەوڵەتانە ناچێت، کە کوردیان تێدایە سێیەم مام جەلال لە کتێبی دیداری تەمەن ئەفەرموێ کە تێک چونی مفاوەزاتی سالی 1983 کە لەلایەن حوکمەتی عێراق و یەکێتی کرا سەدام ئەوکاتە ئامادەبوو سازش لەسەر زۆر شت بکات، چونکە پاڵەپەستۆی شەری ئێرانی لە سەر بوو، بەڵام تورکیا ڕێگر بووە نەهێشتوە ڕێکەوتنەکە بکرێ. وەلەگەڵ ئێرانیش لەساڵەکانی 1934و1937کە ڕێکەوتنەکە هەرسێ لایەنی تێدابوو ئێران و عراق و ترکیا وە سالی 1955و ساڵی 1979 سەرجەم ڕێکەوتنەکان ئەگەر بەتەواوی لەسەر کوردیش نەبوبی ئەوا کێشەی کورد هەر باسکراوەو بەرنامەی سەرکوت کاری کوردیان دارشتوە، سنوریان بۆ یەکتر کراوە بووە، لە سالی 2017کە کاتی ڕیفراندۆم دوبارە تورکیا تاکە وڵات بوو بەرلە هەمویان دژایەتی خۆی ڕاکەیاندو بەوەش نەوەستا هەرزوو چوو بۆ ئێران و دەرگا کۆنەکەی کۆشکی سەعد ئابادیان کردەوە، کە هەشتا ساڵ لەمەو بەر ڕێکەوتنامەی دژبە کوردیان لێ مۆر کردبوو لەگەڵ عراق هەمدیسان ڕێکەوتن دژ بە کورد و لە گۆرنانی ڕیفراندۆم و سزا دانی هەرێمی کوردستان.
ئێستاش وا خەریکی لەشکرکێشی و داگیرکاریە لە ڕۆژئاوا لە ناو خاکێکی تر کە خاوەنی سەروەریە، لە کاتێکا سوریا جارکی تر دژایەتی ئەو خۆبەرێوەبەریەی نەکردوە، کە لە خاکی بەناو خۆیەتی، کەچی تورکیا هەموو سنورە کانی مرۆڤایەتی و جوگرافی و سەروەری بەزاندوە بۆ سەرکوت کردنی کورد، بۆیە تاکە دوژمنی کورد بێ منافس تورکیایە. بۆ دەبێ دراسەیەکی وردی ئەم دژمنایەتە قوڵە بکرێتەوەو، هۆکارەکانی و ناسینەوەی دەستی دوژمنکارانەی لەناو خۆمان و لەناو ئەو دەوڵەتانەی، کە خاکی کوردی بەسەر دابەش بووە. وە وەڵام دانەوەی ئەو دوژمنکاریەی بەشێوەی سیاسی و ئابوری و کلتوری بێت، ناکرێت تۆ ئەم دژمنەت هەبێ و کەوتبێتیە ژێر کلتوری ئەوەوە وە ئابوریت بە ئەوەوە بەند بێت و یان دەستی هەبێ لە سیاسەتی وڵاتەکەت دا، کورد وتەنی مشت لە درێشە ئەگەڕێتەوە.
