عەتا قەرەداخی: کورد، بوویەکی فریودراو یان بوویەکی بێ گوتار!
“خوێنی هەر کەسێکی کورد لە هەر پارچەیەکی کوردستان لە هەر پێناوێکدا بڕژێت، ىێجگە لە سەربەخۆیی و دەوڵەت بەفیڕۆ دەڕوات، چونکە هیچ دەستکەوتێکی تر لە ئاستی بەهای ئەو خوێنەدا نیە”. کەواتە با لێرەوە بپرسین ئایا ئەو هەموو خوێنەی کورد لە راپەڕینی بەدرخانیەکانەوە تاکو ئێستا رژاوەو ئێستاش دەڕژێت لە پێناوی چیدا بووە بۆ چیە؟ ئایا ئەوەی بەدەستهاتووە بایی ئەو هەموو خوێنە دەبێت؟ ئایا بێجگە لە بەشێکی باشووری کوردستان و ئەو بەشەی رۆژئاوا کە ماوەی چەند ساڵێکە کورد خۆی بەڕێوەی دەبات خەباتی کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان چی بەرهەمهێناوە؟ ئایا سەرباری ئەو هەموو خەبات و قوربانیدانە، هۆکاریی ئەو دەستکەوتە کەمە پەیوەندی بە چیەوە هەیەو هۆکارە سەرەکیەکانی چین و کێن؟ داگیرکەران هۆکاری سەرەکین؟ سیاسەتی نێو دەوڵەتی بەرپرسیارە؟ یان کورد خۆی هۆکاری سەرەکیە؟ ئەگەر کورد خۆی هۆکاریی سەرەکیە، ئایا کەموکورتیەکە جەماوەرە یان حیزبەکان؟ ئەگەر هۆکار حیزبەکانن، ئایا پێشمەرگەی حیزبەکان بێ تواناو بێ ئیرادەن، یان کەموکورتی و بێ توانایی و بێ بەرنامەیی و نەبوونی پرۆژەی نەتەوەیی نەبوونی دیدو تێڕوانینی ئایندەیی لە ئەستۆی سەرکردایەتی حیزبەکانەو گرفت بڕوانەبوونی زۆرینەی حیزبی کوردی و سەرکردایەتیەکانیانە بە سەربەخۆیی کوردستان؟
بێگومان ئەگەر چاوێک بە مێژووی حیزبی کوردیدا بگێڕین، بەئاشکرا دەبینین زۆرینەی هەرە زۆری حیزبی کوردی لەهەر چوارپارجەی کوردستان نەک بەرنامەی سەربەخۆییان نیەو کاری بۆناکەن راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ وەکو حیزبی ئەو نیشتیمانانە کاردەکەن و دەجوڵێن کە کوردستانیان بەسەردا دابشکراوەو ئێستا داگیرکەری کوردستانن. زۆرینەی حیزبەکانی ئێستای کوردستان لەسەر هەمان بەرنامەی حیزبە شیوعیەکانی ئەو دەوڵەتە داگیرکەرانە دەڕۆن کە کوردستانیان داگیرکردووەو بەرنامەی حیزبە شیوعیەکان بریتی بوو لە دیموکراتی بۆ دەوڵەتی سەردەستەو داگیرکەرو ئۆتۆنۆمی بۆ نەتەوەی کوردی وڵات داگیرکراو و ژێردەست. بەرنامەی زۆرینەی بزووتنەوەو حیزبە کوردیەکان با ناوی جۆراوجۆریشیان لە خۆیان نابێت بەڵام لە گەوهەردا لە سنووری هەمان بەرنامەدان کە ئەویش بریتیە لە بە دیموکراتیکردنی دەوڵەت لە ژێر ناوی دیموکراتی گەلان و پێکەوە ژیان و چەمکی هاووڵاتیبوون و پاراستنی یەکێتی نیشتیمان.
ئەگەر سەیری حیزبەکانی رۆژهەڵات بکەین، تاکو ئێستاش بە یاشکراو بێترس باسی روخاندنی کۆماری ئیسلامی و بە دیموکراتیکردنی ئێران و ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستان دەکەن. حیزبەکانی باکوری کوردستان بە تایبەتی پارتی کرێکاران و پارتی گەلی دیموکرات، هەردووکیان باسی بە دیموکراتیکردنی سیستێمی فەرمانڕەوایی تورکیا دەکەن. تەنانەت پارتی کرێکاران کە سەرەتا وەکو پارتێکی نەتەوەیی لیبراڵ خۆی نمایش کردو باسی دەوڵەتی کوردستانی دەکرد، ئێستا دوورو نزیک باسی سەربەخۆیی و جیاکردنەوەی کوردستان و پێکهێنانی دەوڵەتی نەتەوەیی کوردی ناکات و باسی برایەتی کوردو تورک و پێکەوە ژیان و دیموکراتی تورکیا دەکات، هەمان شێوەی هەدەپە، لەکاتێکدا نەک هەر کوردی باکور بەڵکو زۆرێک لەو کوردانەی بەشەکانی تریش کە بڕوایان بە سەربەخۆیی و پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردیی هەبوو، ئومێدی زۆریان لەسەر پارتی کرێکارانی کوردستان هەڵچنیبوو. ئێستا بە ئاشکرا دیارە کورد لە باکوریش پرۆژەی سەربەخۆیی و جیاکردنەوەی کوردستان و پێکهێنانی دەوڵەتی کوردی نیە.
ئەگەر سەیری باشووریش بکەین ئەوا لە دوای شێخ مەحموودی حەفید کە ئەو بە ئومێدی درووستکردنی دەوڵەت و بوون بە مەلیک بوو، ئیتر بەرزترین ئاستی داخوازیەکانی کورد لەم بەشەدا ئەوە بووە کە لە ریفراندۆمدا خەڵکی سەربەخۆخوازی کوردستان دەنگیان بۆ سەربەخۆیی کوردستان دا، بەڵام ئەوەش نەبووە بنچینە بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی و دەوڵەت. دیارە هەروەک لە بەرگی دووەمی گوتاری ناسیونالیزمی کوردیشدا بەدرێژی شیکردنەوەی گوتاری حیزبەکانی باشوورمان کردووە، بێجگە لەو رووکەشە سادەی گوتار کە ریفراندۆمی بەرهەمهێنا، گوتاری نەتەوەیی لە ئاستێکی سادەدایەو وابەستەبوون بە عێراقەوە هێشتا لای رووبەرێکی فراوانی حیزبەکانی باشوور بەهێزو باڵادەستەو تەسلیمکردنەوەی رووبەرێکی فراوانی کوردستانیش بە عێراق دوای ریفراندۆم باڵادەستبوونی هەژموونی گوتاری عێراقچێتیە بەسەر گوتاری کوردیدا، بەجۆرێک باسکردنی کوردو کوردایەتی و کارکردن بۆی بەرزنابیتەوە بۆ دەرچوون لە چوارچێوەو سنووری عێراقیبوون و عیراقچێتی. واتە ئەو خەباتە دوورودرێژەی لە ساڵی ١٩١٥ بەدواوە کوردی باشوور کردوویەتی و ئەو هەموو خوێنەی بەخشیوێتی نەیتوانیووە هەڵوێستی رەتکردنەوەی عێراق لە بەرنامەو پەیڕەو و کارکردنی رووبەرێکی فراوانی بزووتنەوەو حیزبەکانی باشووری کوردستاندا درووست بکات.
ئێستا بارودۆخی رۆژئاوا لە بەشەکانی تر لەبەرچاوترە، بە تایبەتی ئەو نەبەردیانەی کە شەڕڤانانی رۆژئاوا لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا بەرامبەر بە دڕندەکانی دەوڵەتی خەلافەت لە لایەک و لە هێرشی سوپای داگیرکەی تورک و خەلیفە ئەردگان پێشتر بۆ سەر عەفرین و لە چەند رۆژی رابردووشدا بۆ سەر سەرێکانی و ناوچەکانی تر، کوردی رۆژئاوای نادیار و نائامادەی گواستەوە بۆ حاڵەتی دیارو ئامادە. لە زیهن و خەیاڵ و رووبەری یادەوەری رووبەرێکی فراوان لە مرۆڤایەتی و دامودەزگا دەوڵەتی و سیاسی و میدیاییەکانی دنیادا، کورد بوو بە ناوێکی ئاشنا و جارێکی تریش وەکو هەتیووە بەجێهێڵراو و ناپاکی لێکراوەکانی دنیا باس دەکرێت. ئەمەریکا لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا، سەرباری ناڕەزاییەکانی تورکیا، پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ کوردانی رۆژئاوادا هەبووەو چەندینجار بارخانە چەک و تەقەمەنی بۆ پەیەدە ناردووەو وەکو هاوپەیمانی خۆی باسی دەکرد، کەچی لەناکاوێکدا سەرۆکە ناهاوسەنگەکەی ئەمەریکا وەکو بەرجەستەکەری چەمکی نائینسانانەی لیبرالیزمی نوێ، لە پێناوی بەرژەوەندیە مادییەکانی وڵاتەکەیدا، کوردی وەکو بێ بەهاترین بوونەوەر بەتەنیا بەجێهیشت. بێگومان کوردستان تاکو ئێستا نەبووەتە عەرەبستانی سعودیە، بۆ ئەوەی ئەمەریکا وەکو مانگا بیدۆشێت. چواندنی سعودیە بە مانگا گەوهەری تێڕوانینی سیستێمی سەرمایەداری لیبریالیزمی نوێیەو لەو روانگەیەشەوە، ئەوەی گرنگە شیرەکەیە، مانگاکەو خاوەنی مانگاکەش هیچ بەهایەکیان نیە. هەر بۆیە هەر جۆرە پشبەستنێکی کورد بە ئەمەریکا هەمیشەیی نیەو هەمان دەرئەنجامی پشبەستنی ١٩٧٥ ی کوردی باشوور بە ئەمەریکاو پشتبەستنی ئەمجارەی کوردی رۆژئاوای دەبێت بەو دەوڵەتە.
ئایا کوردی رۆژئاوا کە لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا دەسەڵاتی بەسەر وڵاتەکەی خۆیدا کردووە، هەڵگری پرۆژەی نەتەوەیی کوردی بووە، واتە ئایا کوردی رۆژئاوا پرۆژەی سەربەخۆیی و دروستکردنی دەوڵەتی هەیە؟ یان ئەویش هەمان شێوەی کوردی بەشەکەنی تری کوردستان دەیەوێت لە چوارچێوەی کۆماری سوریای عەرەبیدا بمێنیتەوە؟ راستە کوردی رۆژئاوا کانتۆن و دەسەڵاتی خۆسەریی دروستکردووە، بەڵام ئەوەی کردوویەتی لە چوارچێوەی دەسەڵاتی یەکەی بچووکی خۆبەڕێوەبردن دەرناچێت کە ئەوەش لە روانگەی گوتاری نەتەوەییەوە لە چوارچێوەی گوتاری هەرە ناتەواودا پێناسەدەکرێت کە گوتارێکی ناوچەیی یان هەرێمایەتیە و نە خاسێتی گوتاری نەتەوەیی و نە رەهەندی نەتەوەیی و نیشتیمانی یەکگرتووی هەیە. هەروەک لە لایەکی ترەوە روانینێکی ئایندەییش بۆ جیاکردنەوەی ئەو بەشەی کوردستان و دەرهێنانی لە ژێر سایەی دەسەڵاتی داگیرکەری سووری، نە بوونی هەیەو نە باسیش دەکرێت. کەواتە ئاشکرایە مانەوەیەکی لەوجۆرەی کوردی رۆژاوا پەیوەندی بە شەڕی دڕندەکانی دەوڵەتی خەلافەتەوە هەیەو وەکو ئەوە وایە لە بۆشایدا هەڵواسرابێت چونکە ئاشکرایە داعش بوویەکی نەمر نیەو کۆتایی دێت و دەریشکەوت سیاسەتی روسیاو ئێران بۆ هێشتنەوەی ئەسەدو رژێمەکەی لە سیاسەتی ئەمەریکا سەرکەوتووتر بوو، واتە رژێمی ئیستای سووریا دەمێنێتەوە. کەواتە لە نەمان یان تەواو لاوزبوونی داعش ومانەوەی ئەسەدو رژێمەکەیدا، کوردی رۆژاوا چی دەکات و رووبەڕووی چی دەبێتەوە؟
ئەمەریکا رایگەیاند دەوڵەتی خەلافەتیان لەناوبردووە، کە ئەوە درۆیەکی گەورەیەو تاکو ئێستا مەترسیەکانی ئەو رێکخراوە تیرۆریستیە ماون، راگایەندنەکەی ئەمەریکا بە تایبەتی ترامپ پاساو بوو بۆ پشتکردن لە کوردەکان و بوارکردنەوە بۆ هاوپەیمانە ستراتیژیەکەیان کە تورکیایە بۆ ئەوەی چی دەوێت بیکات. وەکو بینیمان سوپاکەی خەلیفە ئەردۆگان لە ژێر ناونیشانی “کانی ئاشتی”دا پەلاماری رۆژاوای دا. بێگومان ئەو ناونیشانە بەڵگەی بێ شەرمی و بێ روویی و بێ ئابڕوویی ئەردۆگان و سیستێمی داگیرکەری دەست بەخوێنسووری تورکی هەمەجە، چونکە لە دروستبوونی دەوڵەتی کەمالیستەوە ئەو داگیرکەرە خوێنڕێژە بەتەنیا زمانی چەک و کوشتن و بڕین و وێرانکردن دەزانێت، ئیتر چۆن لە رووی دێت باسی ئاشتی و کانی ئاشتی بکات!
کوردی رۆژئاوا کە هێشتا پاڵەوانانە بەرپەرچی سوپای داگیرکەری تورکی دەدایەوە، کەچی بە ناوەندگیری ئەو گەماڵە پیرەی کە چاوەڕوانە دڕندەکانی تر نێچیرێک راوبکەن وئەمیش دوای ئەوان ئێسقانەکانی بکڕینێتەوە، جارێکی تر سوپا شکستخواردووەکەی بەشار ئەسەدیان بانگهێشتی کوردستان کردەوە، کە بەخوێنی هەزارەها رۆڵەی کورد رزگارکرابوو. لە هەموویشی خراپتر بەو ئەندازەی سەربازەکانی ئەسەد هاواریان دەکرد ” خوداو سوریاو ئەسەدو بەس”، بەشیک لە بەرپرسە کوردەکانیش باسی یەکێتی خاکی سوریاو پاراستنی سوریا و پاراستنی سەروەری نیشتیمان واتە سوریایان دەکرد لە هێرشی داگیرکەری تورک. واتە لە قسەی بەشێک لە بەرپرسە دیارەکانی رۆژاوادا ناوی سوریاو یەکێتی خاکی سوریاو پاراستنی سەروەری سوریا تا ئەندازەیەکی ئاشکرا جێگای رۆژاوا و کوردیان گرتەوە. کە ئەمەش لە ئاستیکی قوڵتردا لاوازی پرۆژەی نەتەوەیی و گوتاری نەتەوەیی کوردی دەگەیەنێت.
تورکیا بە مەبەستی ئەوە هێرشی کردە سەر رۆژاوا کە بە قوڵایی 32 کیلۆمەتر هێزەکانی هەسەدە پاشەکشە پێبکات و بە قسەی خۆی ناوچەی ئارام درووستبکات بۆ گێڕانەوەی ئاوارە سوریەکان. بەڵام دیارە مەبەستی تورکیا لە لایەک گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەکەیە، لە لایەکی تریش بە تەواوەتی بڕینی پەیوەندیە لە نێوان رۆژاوا و باکوری کوردستاندا، ئەمە بێجگە لەوەی زۆرینەی سامانە سرووشتیەکانی رۆژاوا دەکەونە ئەو رووبەرەوە کە تورک دەیەوێت بە ناوی ناوچەی ئارامەوە دەسەڵاتی بەسەردا بکات و لە ژێردەستی هێزە کوردیەکانی رۆژاوای دەربهێنێت.
ئەمەریکا دوای فریودانی یەکەم و پشتکردن لە کوردی رۆژاوا، لە کاتێکدا سوپا داگیرکەرەکەی ئەردۆگان لە سەرێکانی لە لایەن شەڕەڤانانی پاڵەوانەوە لوتی شکابوو، کەچی بە پەلە ترامپ جێگرەکەیی و وەزیری دەرەوەی بەرپرسی ئاسایشی نەتەوەیی ناردە تورکیا بە ناوی هەوڵدان بۆ رێکەوتن، ئەوەی تورک نەیتوانی بە شەڕ هیچی لێ بەدەست بهێنێت، شاندەکەی ئەمەریکا بە ناوی رێکەوتنەوە پێشکەشیان کرد. هەندێ لەسەرکردەکانی رۆژاوا هەر زوو رایانگەیاند بەو رێکەوتنە رازینین، بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە هەڵویستەکانی مەزڵومی ئەبدیە کە راگەیاندنی کوردی بێ ستراتیژ و رووتکراوە لە بەرنامەی نەتەوەیی چەند رۆژێکە بەشان و باڵای ئەم کەسێتەدا هەڵدەدەن و مەترسی ئەوەی هەیە سەری لێتێکبدەن و ئەوەش ببێتە هۆی زیانی گەورە بۆ رۆژاوا. سەرئەنجام دەردەکەوێت هەرچۆن روسیا بوو بە دەڵاڵ بۆ هێنانەوەی سوپاکەی ئەسەد بۆ کوردستان، ئەمەریکاش بوو بە دەڵاڵ بۆ رزگارکردنی سوپای داگیرکەری تورکیاو تەسلیمکردنی رووبەرێکی فراوانی رۆژاوا بە تورکەکان. راستە بارودۆخی ژیانی رۆژاوا و بەرگریکردن سەختە بەڵام شەڕڤانان نەبەزیوون و پاڵەوانانە بەرگری دەکەن. دەشێ سەکردایەتی رۆژاوا پاساوی خۆیانیان هەبێت بۆ رازیبوون بە گەڕانەوەی سوپای داگیرکەری سوریا و بۆ رازیبوونیش بەوەی کە ئەمەریکا لە جوگرافیای رۆژاوا بە ناوی رێکەوتنەوە بەخشیوێتی بە تورکیا. باشە کە کورد لە رۆژاوا ئامادەبوو بەو دوو هەنگاوە ترسناکە کە هاتنی دوو داگیرکەرە بۆ کوردستان لە یەک کاتدا رازیبێت، بۆ هەر لەسەرەتاوە بێ شەڕ ئەوەی نەکرد بۆ ئەوەی خوێنی ژمارەیەکی تر لە رۆڵەکانی ئەم میللەتە بە فیڕۆ نەڕوات، چونکە وەکو لە سەرەتاشەوە گوتمان هەر خوێنێکی کورد لە پێناوی غەیری سەربەخۆیی و دەوڵەتدا بڕژێت، بەفێڕۆ دەچێت و سەرئەنجام راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دەبێتە خزمەت بۆ داگیرکەرانی کوردستان. بێگومان هەموو شکستە یەک لە دوای یەکانەی کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان دەرئەنجامی نەبوونی پرۆژەی نەتەوەیی کوردیە کە لە چوارچێوەی سەربەخۆیی و دروستکردنی دەوڵەتدا پێناسە دەکرێت و هەتا کورد نەبێتە خاوەنی پرۆژەیەکی لەم جۆرە، بەردەوام لەسەر چێوەی ئەم بازنە داخراوە دەخولێتەوەو بەکاردەهێنرێت و هەر جارەی بە شێوەیەک فریودەدرێت و سەرئەنجامیش بە تەنیا بەجێدەهێڵرێت، هەرچەندە ناوی و قوربانیدانی و ئازایەتی و بەراورد بە نەتەوەو ئیتنیکەکانی تری ناوچەکەش نزیکتربوونی لە عەقڵ و کەلتووری رۆژاواوە وێردی سەر زمانی رەمزەکانی دەسەڵاتی رۆژاواو میدیاکانی جیهانیش بێت، بەڵام هێشتا ئەم قوربانیەو هەر رۆژێک بە جۆرێک بە تەنیا بەجێدەهێڵرێت.
