عەبدولڕەحمان عەلی ڕەزا: بایکۆت بۆئەوان ژەهرە ،وبۆخۆشمان هەنگوین.
ماوەیەکە لە بەرامبەر ئەو هێرش و جینۆسایدەی بەرامبەر خەڵک و خاکی ڕۆژئاوای کوردستان دەکرێت، لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە. بەشێکی بەرچاو لە هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان دژی ئەو تاوانکارییە و، وەک چەکێکی کاریگەر هەستاون بەئەنجامدانی شۆڕشێکی سپی، کە خۆی دەبینێتەوە لە بایکۆتکردن و بەکارنەهێنانی کاڵاوشمەکی ئەو وڵاتە.
هەرێمی کوردستان لەئێستادا بۆتە شوێنێک بۆ ساخکردنەوەی کاڵاوشمەکی وڵاتانی دنیا بەگشتی و تورکیا بەتایبەتی ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کە باشوری کوردستان هەرێمێکی تەواو بەکاربەرین، ( لێرەدا بەپێویستی نازانم باس لەوە بکەم، کەبۆچی هەرێمێکی بەکاربەریی تەواوین، و نەتوانراوە کاربکرێت بۆ ئەوەی ببێتە هەرێمێکی بەرهەمهێن، کە هەموو ڕەگەزەکانی بون بە بەرهەمهێنانی بەزیادەوە تێدایە چ لەبواری کشتوکاڵی یان پیشەسازییە هەمە چەشنەکان)
ئاڵوگۆڕی بازرگانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ( 15 )پازدە وڵاتدا چڕبۆتەوە،و لەنێوئەو پازدە وڵاتەشدا بەڕێژەی ( 72٪ )ی ئاڵوگۆڕەکە لەگەڵ ( 4 )چوار وڵاتدایە بەڕێژەی جیاواز، کە بەم شێوەیە، تورکیا بەڕێژەی ( 37.2٪)، چین بەڕێژەی ( 15.3٪)، ئێران بەڕێژەی ( 12.5٪)و کۆریای باشوریش بەڕێژەی ( 6.8٪).
لێرەوە دەردەکەوێت، کە وڵاتی تورکیا پلەی یەکەمی لەڕیزبەندیەکەدا گرتوە لە هەناردەی وڵاتەکەی بۆ هەرێمی کوردستان، ئەمە جگە لەوەی کەدوای وڵاتی ئەڵمانیا هەرێم دووەمین شوێنەکە زۆرترین بەرهەمی تورکی بۆهەناردە دەکرێت.
لەشوباتی (2015) دا وەک لیژنەی بازرگانی و مافی بەکاربەر لەپەرلەمانی کوردستان سەردانێکی وڵاتی تورکیامان کرد، بۆ زانینی شێوازی بەرهەم و هەناردەی ئەو وڵاتە. یەکەم کۆبونەوەمان لەگەڵ دکتۆر محەمەد قارابای بوو، کە بەڕێوەبەری گشتی چاودێری تەندروستی و خۆراک بوو لەوەزارەتی ئابوری تورکیا. ئەو بەڕاشکاوی ووتی: لەساڵی (2014)دا ئەو کاڵاو شمەک و خۆراکانەی، کە لە تورکیاوە هەناردەی عێراق کراون بایی (11 )یازدە ملیارد دۆلاربوەو، لەو ڕێژەش لە ( 98٪)ی بۆهەرێمی کوردستان بوە. هەروەها ( م. ئاڵتون کایا)سەرۆکی یەکێتی هەناردەکارانی ئەوسای شاری غازی عەنتاب کە ( شارێکی پیشەسازی و پڕکارگەی جۆراوجۆری وڵاتی تورکیایە)بەڕوونی پێی وتین:
کەلە( 60٪)ی بەرهەمی کارگەکانی شارەکە بۆهەرێمی کوردستان ڕەوانەدەکرێت.
لێدوانی ئەو دوو بەرپرسەی تورکیا کورت و پوخت پێی وتین، کە هەرێمی کوردستان بازاڕێکی گەورەو بەهێزی ساخکردنەوەی بەرهەمەکانی تورکیایە. بۆیە بەدڵنیاییەوە گەرپڕۆسەی بایکۆتکردنی کاڵاوشمەکی تورکی گشتگیربکرێت و هەموان ببینە پاڵپشتی، ئەوا دەتوانرێت گورزێکی کوشندە بدرێت لەئابوری ئەو وڵاتە، و تەنانەت گۆڕانکاری لەوسیاسەتەقێزەونەی کە لەئێستادا گرتویەتیەبەر. چونکەسەرکەوتنی پڕۆسەی بایکۆتکردنەکە ڕەنگدانەوەی تەواوی دەبێت لەسەر کارگەو بەرهەمهێنان و بازرگانانی ئەو وڵاتەو، لەدەستدانی هەزاران هەلی کارکردن. و لەوێشەوە دەنگی ناڕەزایی بەرزدەبێتەوە، چونکەلەو وڵاتەدا زیاتر لە (60.000)شەست هەزار کارگەی جۆراوجۆربونیان هەیە.
ئەوەی لەم نێوەندەدا بێدەنگی هەڵبژاردوەوخۆی کردۆتە کەڕڕەی شەربەت حکومەت و بەرپرسەکانیەتی، کەبەئاسانی و تەنها بەدەرکردنی بڕیارێک دەتوانێت ببێتەبەهێزترین پاڵپشتی بەرەی هەڵمەتی بایکۆتی کاڵاوشمەکی تورکی، ئەویش زیادکردنی باج وڕەسمی گومرگیە لەسەرکاڵاوشمەکی ئەو وڵاتە، کەبەدڵنیاییەوە حکومەتی تورکیا بەدەرکردنی بڕیارێکی لەوشێوەیەڕاستەوخۆ هاواری لێ بەرزدەبێتەوە، چونکە لەساڵی ( 2015 )دا کەتەنها بەرهەمی کشتوکاڵی هاوردەلەکاتی پێگەیشتن وبونی بەرهەمی خۆماڵیدا بڕێک باج خرایەسەری جگەلەوەی لە( 28٪)هاوردەی بەروبومی کشتوکاڵی بۆهەرێم لەوساڵەدا کەمیکرد، سەرۆک کۆمارو سەرۆک وەزیران و بازرگانان و وەبەرهێنەرانی تورکیای هێنایە دەنگ و، داوای لابردنی ئەو باجەیان دەکرد لەسەر بەرهەمەکانیان لەبەرپرسانی باڵاو پەیوەندیداری هەرێم. وەبەڕەسمی یەکێتی هەناردەکارانی ئەووڵاتە ناڕەزایی و نیگەرانی خۆیانیان بەئێمەگەیاند لەو سەردانەماندا.
ڕاستە بایکۆتکردنی هەموو کاڵاوشمەکێکی تورکی بەخێرایی و سەد دەر سەد کارێکی هەروا سانا نیە و قورسە، وەکاتیشی پێویستە. چونکە خۆمان خاوەنی ژێرخانێکی ئێجگار وێرانین لەو ڕوەوە، بەڵام هێندەش زەحمەت نیەو دۆشدابمێنین لەئاستیدا، بەڵکو پێویستی بەپلان و میکانیزمی گونجاو ئەڵتەرناتیفی باشتر و جێگرەوە هەیە، گەر ویستەکە ڕاستەقینەبێت و بەردەوامی هەبێت.
جا بۆ ئەوەی بەرەی بایکۆت بەهێزترو فراوانتربێت پێویستە لەلایەن کۆی هاوڵاتیان بەگشتی و بازرگانان بەتایبەتی پشتگیری و پشتیوانی هەڵمەت و پڕۆسەکە بکرێت، هەروەها زۆر گرنگەو پێویستیشە لەلایەن جوتیارانی کوردستان و خاوەن کارگەکان کەکەرەستەی خاوی خۆماڵی بەکاردەهێنن پشتیوانێکی بەهێزی بەرەی بایکۆت بن، چونکە گرنگی و بەها دەگەڕێنرێتەوە بۆ بەرهەم و بەروبومی خۆماڵی چ کشتوکاڵی بێت یاخودپیشەسازی، بەواتایەکی تر سەرکەوتنی پڕۆسەکە ژەهرێکە بۆ ئەوان (وڵاتی هەناردەکار) و بۆ بەرهەمی خۆماڵیش هەنگوینێکی نایابە، کە بەداخەوە هاوردەکردنی هەموو ئەو جۆرە کاڵاو شمەکانەی، کە پێداویستی ڕۆژانەن بونەتە میکرۆب و شێرپەنجەی ئامادە بۆ لەناوچون و پوکانەوەی بەرهەم و بەروبومی ناوخۆو خۆماڵی.
بەپێی ستانداردی نێودەوڵەتی نابێت هاوردەی کاڵاوشمەک لە(30٪)تێپەڕبکات، بەڵام هەرێمی کوردستان دوو هێندو سێ هێند زێدەتریش لەو ڕێژەی تێپەڕاندوە. بەجۆرێک هاوردەی بەروبومی کشتوکاڵی تێیدا (80٪)یەوپێداویستیەکانی تری ڕۆژانە لەوێنەی (برنج، نۆک، نیسک، ڕۆن، شەکرو چاو… هتد )، لە( 95٪)و زیاتریشە.
ماوەتە بوترێت تورکیایەک، کەهەناردەی بۆ هەرێمی کوردستان زیاتر لە(37٪)ی پشکی هەموو کاڵاو شمەکە هاوردەکراوەکانی ناو هەرێم بێت، ئەوا بەبایکۆتکردنی کاڵاوشمەکەکانی لەلایەن هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانەوە کوشتن و داڕوخانێکی شێنەیی و لەسەرخۆی وڵاتی هەناردە کارە لەڕووی ئابورییەوە.
وە پێویستە ئەم هەڵمەتی بایکۆتکردنە ببێتە هەلێکی ئاڵتونی و بەخۆدا چونەوەیەکی باش بۆ گێڕانەوەی بەها بۆ کاڵاو بەرهەمە خۆماڵیەکان کە لەڕووی تەندروستی و کوالێتیەوە چەندین هێندە لەپێشترە لەکاڵاوشمەکی هاوردەکراو.
ماوەتەوە بوترێت دەوڵەتێک خاکت داگیربکات، چەکی قەدەغەکراوت بەسەردا تاقیبکاتەوه، بەئاگر و ئاسن مامەڵەت لەگەڵدابکات، تێکۆشەرەکانت بەتیرۆرست لەقەڵەم بدات و یاری بەهەموو پیرۆزییەکانت بکات، ئایا شایانی ئەوەنیە تۆش بایکۆتی کڕینی کاڵاوشمەکەکانی بکەیت و زیانی گەورە بدەیت لەسەرخان و ژێرخانی ئابورییەکەی وەک دەنگێکی ناڕازی و هەڵوێستێکی نەتەوەیی و مرۆڤایەتی؟
بۆیە بڕیاری بایکۆتکردن و بەکارنەهێنانی کاڵاوشمەکی هاوردە تورکی بێت یان وڵاتێکی تر، تۆی هاوڵاتی دەیدەیت و کەسیش ناتوانێت ئەو مافەت لێ زەوت بکات .
