لوقمان مصطفی صالح: لە ڕۆژی جیهانی قوربانیانی ڕووداوی هاتوچۆدا.

لوقمان مستەفا سالح

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

هه‌موو ساڵێك به‌روارى 17ى تشرینى دووه‌م، ڕۆژی جیهانی قوربانیانی ڕووداوی هاتوچۆیە و ساڵانە زیاترلە چەندین کەس بە ڕووداوی هاتوچۆ لە جیهاندا گیان لە دەست دەدەن، ڕۆژی جیهانی قوربانیانی ڕووداوی هاتوچۆ ساڵانە لە17ی تشرینی دووەم یادی دەکرێتەوە بۆ دەربڕینی هاوخەمی قوربانیانی هاتوچۆ، له‌ زۆربه‌ى وڵاتانى ئه‌وروپا ئه‌مڕۆ‌ پشووه‌ و ڕێنوێنی ده‌گه‌یه‌ننه‌ هه‌موو خاوه‌ن ئۆتۆمبیڵێك. هەر بەبۆنەی ئەم یادەوە بە گرنگی دەزانم تیشکێک بخەمەسەر شۆفێری و کاری شۆفێری، یاساکانی ئەم بوارە گرنگە، کەپەیوەندی ڕاستەوخۆی بە ژیانی ڕۆژانەی هەر یەکێکمانەوە هەیە.
کاری شۆفێری لە ژێر ڕۆشنایی و ڕێنومایی و پەیڕەو کردنی یاساکانی هاتوو چۆودا، بە لێخوڕینی ئۆتۆمبێل، وەک شۆفێرێک هه‌ڵسوكه‌وتێكی شارستانی و ئاكارییه‌، واته‌ شۆفێری سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی حه‌ز و ئاره‌زوو هونه‌ر وره‌وشته‌، پێویسته‌ پابه‌ندی لێخوڕینیێكی ته‌ندروستانه‌ بكرێت، به‌ له‌به‌رچاوگرتنی گونجاوترین رێگا بۆ گه‌یشتن به‌ شوێنی مه‌به‌ست به‌ سه‌لامه‌تی هه‌روه‌كو ده‌وترێت (درەنگ بگەی باشترە لەوەی کە هەرنەگەی). چونکە لەزۆربەی هەرە زۆری ڕوداوەكاندا شۆفێر بە هۆكاری یەكەم دەزانرێت، بۆیە پسپۆران‌ و شارەزایانی بواری هاتوچۆ چەندین توێژینەوەی زانستی جیاجیایان كردوە سەبارەت بە شۆفێر‌و کاری شۆفێریكردن ‌و ئەو مەرجانەی كە پێویستن بۆ شۆفێریكردن، لەوانە :- پێویستە شۆفێر لەڕوی جەستەوە جەستەیەكی ڕێك‌و بێ‌ كەموكوڕی هەبێت بۆئەوەی لەكاتی پێشهاتەكاندا بتوانێت بەزویی وەڵامدانەوەی هەبێت، هاوكات پێویستە لەكاتی شۆفێری كردندا هەموو بیرو هۆشی لەلای ڕێگاوبان‌و ئۆتۆمبیلەكەی بێت، خاڵێكی دیكە ئەوەیە پێویستە شۆفێر دڵنیابێت لە توانای شۆفێریكردنی خۆی‌و بەتەواوی لەوبوارەدا شارەزا بێت، ئینجا شۆفێری بكات بەتایبەتی لەسەر ڕێگای خێرا ‌و دەرەوەی شارەكان‌و لەهەموو گۆڕینێكی ڕۆیشتنی ئۆتۆمبیلدا هێمای تایبەت بەكار بهێنێت. كاتێك شۆفێری شارەزاو بەتوانا شۆفێری دەكەن، جگە لەو خاڵانەی باسكران هۆكاری دیكە كاریگەری دەبێت بۆسەریان‌و زۆرجار دەبنە هۆكاری ڕوداوەكان، ئەوانیش: چاوكزی یان باش نەبیستن، هاوكات ماندووبون‌و ترس‌و مێشك هیلاكی یان خەواڵو بون، لەهەموشی مەترسیدارتر كاریگەری مادە هۆشبەرەكانە لەكاتی شۆفێری كردندا.
شۆفێر گه‌وره‌ترین كاریگه‌ری هه‌یه‌ له‌ راپه‌ڕاندنی هۆیه‌كانی هاتوچۆ و گواستنەوەدا بۆیه‌ پیویسته‌ شۆفێر ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیانه‌ی تیابێت كاتیك كه‌ شۆفیری ئه‌كات.
1- ئه‌بێت له‌روی توانای دەروونیەوە ته‌واو ئاماده‌بێت بۆ شۆفێری کردن.
2- ئه‌بیت له‌ڕوی هه‌ست كردن به‌ ئەگەرە‌ نه‌خوازراوه‌كان به‌ردەوام به‌ ئاگابێت.
3- پێویستە شۆفێر لەوپەڕی هۆشداریدا بێت.
4- شاره‌زا بێت یان کەمێک شارەزایی له‌ چاك كردنه‌وه‌ی ئۆتۆمبێل هەبێت.
5- ئه‌بێت ڕێنمایی هه‌موو سه‌رنشینه‌كان بكات بۆ به‌جێهێنانی ڕێنماییه‌ پێویستەکان.وه‌ك (به‌كارهێنانی پشتوێنی سه‌لامه‌تی، دانیشتن بەشێوازێکی سەلامەتخوازانە، زۆر قسەنەکردن لەگەڵ شۆفێر)
6- دلنیابونه‌وه‌ له‌ ئۆتۆمبێله‌كه‌ پێش هاژوشتنی، وه‌ك (تایه‌كان ، ده‌رگاكان ، ئاوێنه‌كان، پاتری ، فڵچه‌كان) وه‌ گرنگترین به‌ش كه‌ ئه‌بێت ئاگاداری بیت ئه‌وه‌یه‌ دلنیابێت له‌ مه‌كینه‌ی ئۆتۆمبێله‌كه‌ی و دڵنیابێت ڕادێته‌ر ئاوی لێنەچێت، یاخود پلاكی توانای کارکردنی ماوە هەروەها مه‌كینه‌كه‌ی ڕۆنی لێنەچێت.
7- پێویسته‌ شۆفیر ئاگاداری ڕێنماییه‌كانی هاتوچۆبێت و شاره‌زابێت له‌ ناسینه‌وه‌ی هێماكان و وه‌ پێویسته‌ ته‌واو گرنگی بدات به‌ هێڵه‌كانی سه‌ر شەقامەکان و ئاماژەکانی پۆلیسی هاتوچۆ و ترافیک لایت.بەپێی ڕێنماییەکانی هاتووچۆ پێویسته‌ ڕه‌چاوی خێرایی بكرێت له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان چ لەناوشارویاخود دەرەوەی شار،بۆ نمونە:-
نـاوشـار:
40 كم/ كاتژمێر بۆ ئوتومبێلی قاتره‌ و مقتوره‌
60 كم/ كاتژمێر بۆ ئوتومبێلی تایبه‌ت،له‌ناوچه‌ی نیشته‌جێبوونی چڕو خوێندنگاو به‌رده‌م مزگه‌وت و سوپه‌رماركێت و ڕِیستۆرانته‌كان ئه‌م ڕێژه‌یه‌ دائه‌به‌زێت بۆ 40 تا 15 كم/ كاتژمێر.
ده‌ره‌وه‌ی شـار/
60 كم/ كاتژمێر بۆ قاتره‌ و مقتوره‌.
70 كم/ كاتژمێر بۆ ئوتومبێلی بارهه‌ڵگر
80 كم/ كاتژمێر بۆ ئوتومبێلی پاص و ته‌كسی.
100كم/ كاتژمێر بۆ ئوتومبێلی تایبه‌ت.
– گرنگه‌ جیابكرێیته‌وه‌ به‌ ڕه‌وشت و چێژ له‌كاتی شۆفێری كردندا، وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ناو خێزان و خانه‌واده‌كه‌تدا هه‌ته‌… تۆ وه‌ك شۆفێر پێویسته‌ ڕه‌وشت به‌رزو ڕاگری هه‌ستی ئه‌وانی تر بیت كه‌ شه‌قام به‌كارده‌هێنن وه‌ك ( شۆفێرانی تر، پیاده‌و شۆفێری ماتۆڕسكیل و پاسكیل ).. كاركردن به‌ ڕه‌وشت له‌سه‌ر شه‌قام شۆفێرییه‌كی سه‌لامه‌ت بۆ هه‌مووان به‌رهه‌م ده‌هێنێت.
ئەگەر شۆفێر پێچەوانەی یاساکانی هاتوو چۆ رەفتاری کرد ئەوەیاسای هاتووچۆ ياسای ژماره‌ (86)ی ساڵی 2004 مادە 24 بە پێی ئەو یاسایە واتە یاسای سزادانی عێراقی سزادەدرێت.

مادده‌ی بيست و چوار
برگه‌ی یه‌که‌م…
ئه‌وکه‌سانه‌ی ده‌بنه‌ هۆی مردنی که‌سك له‌ئه‌نجامی لێخورینی ئۆتۆمۆبێل بێت به‌ ره‌چاونه‌کردنی یاساکان وسیسته‌مه‌ تۆمارکراوه‌ تایبه‌ته‌کان ئه‌وا سزا ده‌درێت به‌ به‌ندکردن‌ (سجن) له ‌(5) پێنج ساڵ که‌مترنه‌بێت وله‌ (٧) حه‌وت سال زیاتر نه‌بێت ،يان به‌ غه‌رامه‌يه‌ك كه‌ له‌ (1.000.000)یه‌ک ملیۆن دینار که‌مترنه‌بێت و له‌ (1.500.000)یه‌ک ملیۆن وپێنج سه‌دهه‌زار دینار زیاتر نه‌بێت ، يان هه‌ردوو سزاکه‌.

برگه‌ی دووه‌م.
ئه‌گه‌ر ده‌رکه‌وت ئه‌و تاوانه‌ی که‌ له‌ برگه‌ی (1)دا باسکراوه‌ ئه‌وکه‌سانه‌ی ده‌بنه‌ هۆی مردنی که‌سێک زیاتر(واته‌ دوو که‌س) له‌ئه‌نجامی لێخورینه‌که‌ وه‌یان مردنی که‌سێك وگه‌یاندنی ئازار یان نه‌خۆشی گه‌وره‌ یان دووچاری ده‌ردوو به‌ڵاو په‌که‌وته‌یی به‌ یه‌ک که‌س زیاتر بگه‌یه‌نێت ‌ئه‌وا سزا ده‌درێت به‌ به‌ندکردن (سجن)له‌(٧)حه‌وت ساڵ که‌متر نه‌بێت و له‌ (10)ده‌ سال زیاتر نه‌بێت ، يان به‌ غه‌رامه‌يه‌ك كه‌ له‌ (1.500.000) یه‌ک ملیۆن پێنج سه‌د هه‌زار دینار که‌متر نه‌بێت و له‌ 3.000.000) سێ ملیۆن دینار زیاتر نه‌بێت ، یان هه‌ردوو سزاکه‌.

برگه‌ی سێ یەم.
ئه‌وکه‌سانه‌ی ده‌بنه‌ هۆى مردنی که‌سێک له‌ئه‌نجامی لێخورینى ئۆتۆمۆبێل (هەرئۆتۆمۆبێلێک)بە پشت گوێ خستن یان گوێ نەدانە رێنماییەکان وه لەژێر کارى سەرخۆشى یان بێهۆشى دابن وەیان لەکاتى ڕووداوەکەدا شوفێره‌که‌ هەڵبێت(ڕابکات)بەبێ ئەوەى دەسەڵاتى تایبەتمەند بەڕووداوەکە ئاگاداربکاتەوە ئه‌وا سزا ده‌درێت به‌ به‌ندکردن‌ (سجن) له‌ (٧)حه‌وت ساڵ که‌متر نه‌بێت و له‌ (10)ده‌ سال زیاتر نه‌بێت ، يان به‌ غه‌رامه‌يه‌ك كه‌ له‌ (٣٠٠٠٠٠٠)سێ ملیۆن دینار که‌متر نه‌بێت و له‌ (٥٠٠٠٠٠٠) پێنج ملیۆن دینار زیاتر نه‌بێت.

برگه‌ی چواره‌م.
ئەگەردواى ئەوەى کەڕووداوەکە ڕوویدا هەروەک لەبڕگە (٣)هەمان ماددەدا هاتووە ئه‌و که‌سانه‌ی ده‌بنه‌ هۆى مردنی که‌سێك زیاتر(لە دووکەس بەرەو سەرەوە) وەیان مردنى کەسێك و گەیاندنى ئازار یان نەخۆشى گەورە یان دووچارکردن بە دەردوو بەڵاو نەخۆشى جەستەیى تا پلەى پەککەوتن بەکەسێک زیاتر ‌ئه‌وا سزا ده‌درێت به‌ به‌ندکردن ‌(سجن) له ‌(10)ده‌ سال که‌متر نه‌بێت و له‌ (20)بیست‌ سال زیاتر نه‌بێت ، يان به‌ غه‌رامه‌يه‌ك كه‌ له ‌(5.000.000) پێنج ملیۆن دینار که‌متر نه‌بێت و له‌ (7.000.000)حەوت ملیۆن دینار زیاتر نه‌بێت.
لەگەڵ بونی یاساو سزایەکی لە چەشنەشدا هێشتا بەبەردەوامی بە هۆی کەمتەرخەمی شۆفێرانەوە و پابەند نە بوونیان بە یاساکانی هاتووچۆوە خراپی ڕێگاوبانەکانەوە ڕۆژانە مەرگی ئازیزانمان دەبینین، لەگەڵ ئەوەشدا داواکاران بە مافی کەسی واتە کەس وکاری تاوان لەسەر کراو‌ لە بەر تانەو لۆمەی خەڵکی یان لەبەر خاتری گیان لەدەستدانی ئازیزەکەیان و بۆ ئەوەی ڕووحی شاد بێت، وەک خێروو سەدەقەیەک بۆ مردووەکەیان لەکەسی تاوانبار خۆش دەبن، لەم حاڵەتەیشدا هیچ شتێک نامێنێتەوە بۆ(ردع الغیر) واتە لەم حاڵەتەدا ئەوەی لە هێزی یاساکە کەم دەکاتەوە ئەو لێخۆشبونەیە کە کەس و کاری تاوان لەسەر کراوە بە شێوە یەکی تر یاساکە پێشێل دەکەنەوە.!