بورهان شیخ ڕەئوف: خۆپیشاندانەکانى عێراق بۆ بەردەوامە؟
لە 1 ى مانگى تشرینى ڕابردووەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتى خەڵکى شارەکانى بەغداو پارێزگاکانى باشوورى عێراق لە هەڵکشانێکى بەردەوامدایە، بە جۆرێک زیاتر لە 400 کەس گیانیان لە دەستداوەو زیاتر لە 14 هەزار کەس بریندار بوون.
ئەمە پێشهاتێکى نوێ یە لە مێژووى نوێ ى عێراقدا کە هەندێک ناوەند بە ڕاپەڕینێکى جەماوەرى فراوان ناوى دەبەن کە گەنجان و لاوانى وڵات بە نێرو مێ وە بەشداران و کەتەمەنیان لە نێوان ( 15- 30) ساڵە کە ڕووبەڕووى حکومەتێک بوونەتەوە, کە هێزو توندوتیژى بەکارهێناوە بۆ پەرپەرچ دانەوەیان هەر لە غازى فرمێسک ڕێژەو تاوەکو گولـلە لە لایەن تاقم و میلیشیا چەکدارەکانەوە، لە کاتێکدا لاوەکان بە سنگى ڕووت و ئاڵاى عێراقەو بە ئاشتیانە داواى مافە سەرەتاییەکانى خۆیان دەکەن.
هۆکارى خۆپیشاندانەکان
گەندەڵى: ئەو پەتا کوشندەو سامناکەى کە مەترسى لە تیرۆر زیاترەو زیانى گەورە ى بە گەلانى تازە پێگەیشتووى جیهان گەیاندووە، لە پێش هەموویانەوە گەلانى ناوچەى خۆرهەڵاتى ناوین، هەربۆیە دروشمى خۆپیشاندەران هەر لە تونس و لیبیاو جەزائیر و میسرو یەمەن و سوریاو لوبنانەوە تاوەکو عێراق لە ناوبردن و بنبڕکردنى گەندەڵیە و بە فاکتەرى سەرەکى هەموو قەیران و نەگبەتیەکانى وڵاتەکانیانى دەزانن.
ڕێکەوت نیە کە ڕێکخراوى شەفافیەتى نێودەوڵەتى لە دوا ڕاپۆرتى ساڵانەیدا گەندەڵى سیاسى بە ئالنگارى سەرەکى بەردەم گەلانى ناوچەى خۆرهەڵاتى ناوین و باکورى ئەفریقیاش بزانێت،
لە بەرئەوەى زۆرێک لە حکومەتەکانى ناوچەکە لە ژێرکاریگەرى هەندێک کارەکتەرو کەسایەتى سیاسى دەست ڕۆیشتوودا بوودجەو پلانە ئابوورییەکانیان دادەڕێژن کە ئەمەش وادەکات بەرژەوندى ئەو تاقم و کەسانە بخرێتە سەرووى بەرژەوندى گەل وهاوڵاتیان، هەر ڕێکەوت نیە بەشى زۆرى ئەو انەى ئێستا لە عێراق و تەنانەت لوبنانیش خۆپیشاندان دەکەن گەنج و لاوانن، چونکە ئەوان زیاتر هەستیارن و هەست بەو زوڵم و ناهەقیە گەورە دەکەن کە لێیان دەکرێت لەلایەن تاقم و توێژێکى کەمەوە کە هیچ شتێک بە لایەنەوە گرنگ نیە ئەگەر هەموو خەڵکى وڵات تەنانەت لە برسیشا بمرن. بەڵام ئەمان سامان و داهاتەکەیان زیاد بکات و زیاتر دەوڵەمەند بن بە شێوەیەک ئێستا و ئایندەیان وێران بکرێت لە لایەن ئەو تاقمە بێ ڕەوشت و داماڵراو لە مۆراڵانە.
خەڵکى ئەم وڵاتە عێراق چۆن بێ دەنگ بن ئیتر لە کاتێکدا وڵاتەکەیان لە ریزى پێشەوەى وڵاتە دەوڵەمەندەکان بێت بەڵام گەلەکەى داماو و بێ کارو بێ خزمەتگوزارى بێت لە سایەى کاربەدەستى گەندەڵدا ،بەڵام لە لیستى وڵاتە گەندەڵەکاندا لە لیستێکدا بێت کە لە پێش وڵاتانى لیبیاو سودان یەمەن و سوریا و سۆمالەو بێت.
ئەى شرۆڤەو وەڵام بۆ ئەو پرسیارە چیە کە لە وڵاتێکدا دەستەى دەستپاکى هەبێت کە لە ساڵى 2004 ەوە دامەزرابێت و گەندەڵى هەبێت؟ هەر وەزارەتێک پشکنەرێکى گشتى بە دەزگایەکەوە لە گەڵدا بێت و کەچى کەس سڵ نەکاتەوەو گەندەڵى هەر هەبێت؟ دیوانى چاودێرى دارایى جگە لە دەزگاى دادوەرى و پەرلەمانى هەڵبژێراو هەبێت گەندەڵى هەر گەشە بکات؟ دەبێت لە ئاوا دۆخێکدا خەڵکى ئەم ولاتە لە هەموو دەزگاکان بە گومان بێت دەبێت بپرسین دەبێت ماڵێک نەمابێت لەم وڵاتەدا گەندەڵێکى تێدا نەبێت؟ ئەگەر سکتەرى کارەبا بە نمونە بهێنینەوە لە عێراقدا لە دواى 16 ساڵ دواى خەرجکردنى دەیان ملیار دۆلار تا ئێستا نەیانتوانیووە کارەباى هەمیشەیى بۆ عێراق دابین بکەن.
دەستوەردانى دەرەکى
فاکتەرێکى دى خۆپیشاندانەکان، کە لە هەموو گۆڕەپانەکانى شارەکانى عێراقدا ڕەنگى داوەتەوە، وڵاتانى ئیقلیمى یە لە کاروبارى ناوخۆى عێراقدا بە تایبەتى ئێران کە کاردانەوەىتوندى خۆپیشاندەرانى لێکەوتۆتەوەو کە پەلامارى سومبول ڕابەرو تەنانەت کونسڵگەرییەکانیش بدرێت لە کاتێکدا باس لە پەیوەندى تائیفى نێوان ئێران و ئەو شارانە دەکرا لە پێشوودا.
لە کۆتاییدا لە دواى شازدە ساڵ لە حوکمڕاى ئەم تاقم و هێزە تائیفیانە کە جومگە سەرەکیەکانى عێراقیان بە دەستەوە بووە ، ئێستا عێراق لە دۆخێکدایە کە ئیرەیى پێ نابرێت کە بە کورتى پێمباشە هەندێک زانیار و داتاى ورد بخەمە ڕوو بۆ ئاشنابوونى زیاترى خوێنەران ئازیزم: عێراق 134 ملیار دۆلار قەرزدارە بە گوێرە هەڵسەنگاندنەکانى بانکى دەولى، کورتهێنانى دارایى 100 ملیار دۆلار، عێراق پێویستى بە 400 ملیار دۆلارە بۆ بنیاتنانەوەى ئەوەى لە دواى 2003 ەوە وێرانکراوە. عێراق بوودجە تشغیلى بەکاربەرى 44 ملیار دۆلارە تەنها بۆ بیرۆکراسیەت و مووچەى 8ملیۆن کارمەند، لە کاتێکدا 35% کۆمەڵگاى عێراق هەژارن، 6ملیۆن هەتیوى تێدایە، 2ملیۆن بێوەژن، 8ملیۆن نەخوێنەوار، پێویستى بەبنیاتنانى 15 هەزار قوتابخانە هەیە، 7% مادەهۆشبەرەکان بەکاردەهێنن.
لەوانەش سامناکتر عادیل عەبدولمهدى بایى 187 ملیاردۆلار واژۆى گرێبەستى بۆ 6 هەزار پرۆژە لە گەڵ وڵاتى چین لە دوا سەردانیدا کردووە بێ ئەوەى هیچ بڕەپارەیەک ڕەسید و دەستمایەى لە بەردەستدا بێت.
