نەوزادی موهەندیس: وەرزەکانى بەهار و پایزى عەرەبى، کۆتاییەکانیان هەر زستانە؟

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

ئاشکرایە کە قۆناغى یەکەمى بەهارى عەرەبى لەساڵى 2011وە دەستیپێکرد بەسەرهەڵدانى ناڕەزایى و خۆپیشاندانە جەماوەریەکانى گەلانى عەرەبى لە وەرزى بەهارى ئەو ساڵەدا و یەکەم وڵاتیش لە تونسى سەوزەوە جەماوەر ڕاپەڕى و ڕق و قینى نیوسەدەى لەبەرامبەر دەسەڵاتە تاکڕە و چەوسێنەر و پاوانخواز و قۆرخکار و گەندەڵەکەیدا ڕشت و توانى لەماوەیەکى کەمدا دەسەڵاتە لەرزۆک و ترساوەکەى زەین العابدین بن عەلى بڕوخێنێت و وڵات بەدەرى بکات،ئیدى وەکو پولى یارى دۆمینە هەریەکە لە ڕژێمە خۆسەپێنەکانى لیبیا و میسر و یەمەن و سوریاشى بەدوادا هات و هەموانیان بەرەو زبڵدانى مێژوو توڕهەڵدران و لەجێگەیاندا هەریەکەیان بەپێى سروشتى کۆمەڵگاکانیان سیستەمێکى حوکمڕانى نوێیان سەپاند یان چەسپاند، کە بەداخەوە لە زۆرێکیاندا هێشتاش کۆتایى بە شەڕى ناوخۆیى نەهاتوە و ئەو وڵات و کۆمەڵگایەنە هێشتا بەدەست ململانێ ناڕەوا ئاینى و مەزهەبى و ئیتنیەکانەوە دەناڵێنن و هێندەى تر بەرەو دواکەوتن و هەژارى و کاولکارى زیاتر ڕۆیشتون وەک لە لیبیا و سوریا و یەمەندا ڕوودەدەن و هەرچى میسریشە بەشێوەیەکى بەناو دیموکراسیانە عەسکەرەکان خۆیان سەپاندەوە و جارێکى تریش لەسەر هەمان ڕێتمى شۆڕشى 1952 دەسەڵاتیان گرتەوە دەست و ئەوەى کە تەنها مایەى خۆشحاڵى جەماوەر و بزوتنەوە دیموکراسیەکانە ئەوەیە کە لەتونسدا چەسپیوە و تاڕادەیەکى باش پێشکەوتن و ئارامى و گەشەکردن و بوژاندنەوە و گۆڕانکارى بۆخۆوە بینیوە. ئەوەى جێگەى سەرنجە بەشێوەیەکى گشتى ئەو بەهارى عەرەبیەى کە گەلانى ناوچەکە دەیخواست نەهاتە دى و بەرى نەگرت و بەتەواوەتى سەوز نەبوو و هەرزووش بەرەو وشکبون و پوکانەوە و پایزبوون چوو.هەموو گەلانى ناوچەکە و دونیاشى بێئومێد کرد لە چێکردنى گۆڕانکارى گەورە و فراوان لەسەر زەمینەى واقع و لە هەڵسوکەوت و گوتار و کردارى تاک و کۆمەڵگا و دەسەڵاتدارەکانى ناوچەکە و ئەو وڵاتانەدا.
لەئێستاشدا و وەک قۆناغى دووەمى ئەو پڕۆسە ناڕەزایى و تەقینەوەى ڕق و قینەى جەماوەرى ناوچەکە و چەند وڵاتێکى تر،خۆپیشاندان و ناڕەزایى جەماوەر سەریان هەڵداوەتەوە لەهەریەکە لە وڵاتانى سودان و عێراق و لوبنان و ئێران و جەزائیر. کە لەقۆناغى یەکەمدا ئەم وڵاتانە پارێزراوبن و لەدوورەوە تەماشاکەرى ئەو دیمەنە خوێناوى و کارەساتبارانەى ئەو وڵاتانە بوون و دەسەڵاتدارەکانیشیان وەکو ئەوەى کە ئەمان زۆر لەوان باشتربن هیچ هەوڵێکى چاکسازى و گۆڕانکاریان لە سلوک و ماملەَە و بەرنامە و تێڕوانینى خۆیاندا نەکرد و نەکەوتنە خۆ بۆ نەهێشتنى گەندەڵى و بێکارى و نەبونى خزمەتگوزاریەکان و هەژارى لەکۆمەڵگاکانیاندا و هەریەکەیان سەرقاڵى خۆ دەوڵەمەندکردن و خۆسەپاندنى زیاتر و دزینى سەروەت و سامانى وڵات بوون وەک ئەوانەى پێش خۆیان.هەربۆیەش هەرزوو جەماوەرى سودان ڕاپەڕین و توانیان حوکمڕانى 30ساڵەى عومەر بەشیر بڕوخێنن و لە بەندیخانە توندى بکەن و دژى حوکمى عەسکەرتاریەتیش بوەستنەوە و لەئێستادا تاڕادەیەک ئامانجەکانیان پێکاوە،هەرچى لەجەزائیریش هەیە توانیان سەرۆکە نەخۆش و پەکەوتوەکەى بوتەفلیقە ناچارى وازهێنان بکەن لەدەسەڵات و لە ئێستادا سەرگەرمى هەڵبژاردنى سەرۆکێکى نوێن. هەرچى لوبنانى بوکى وڵاتانى عەرەبى و ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستیشە بەهۆى بێکارى و جەنگى بەردەوام و گەندەڵى و دەستوێوەردانى دەرەکى و سیستمى حوکمڕانى پشکپشکێنەى مەزهەبى و ئاینیەوە بەرەو داڕمان چوە و بەناچارى جەماوەر ڕژانە سەر شەقامەکان و داواى گۆڕانکارى ڕیشەی و خۆشگوزەرانى دەکەن و تائێستاش بەردەوامە. هەرچى لە عێراق و ئێرانیشە بەهەمان هۆکارى گەندەڵى و ململانێى حیزبى و مەزهەبى و ئاینى و نەتەوەیى و بێکارى و هەژاریەوە گەلان لە خۆپیشاندانى بەردەوامدان.
بەم شێوەیە ناوچەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست دەیە ساڵێگە گیردۆدە بوە بەدەست نائارامى سیاسى و ئابورى و ئەمنى و کۆمەڵایەتیەوە ،هەموانیشیان بەهۆى تاکڕەوى و خۆسەپێنى و قۆرخکارى و ململانێ ناڕەواکانى حیزب و سەرکردە و وڵاتانى ناوچەکە و زلهێزەکانەوەیە،کە بۆ بەرژەوەندى تەسکى حیزبى و ئاینى و نەتەوەیى و مەزهەبى خۆیان وڵات و کۆمەڵگاکانیان گیردۆەى نەهامەتیەکى نەبڕاوە کردوە.هەربۆیەش ناوچەکە و تەنانەت دونیاش بەرەو ئایندەیەکى ناڕوون و ناڕۆشن هەنگاو دەنێن لەسایەى تیرۆر و تیرۆریستان لەلایەک و بەهۆى ململانێ ناڕەواکانى وڵاتانى ناوچەکە لەنێو خۆیان و لەگەڵ زلهێزەکانیشدا لەلایەکى ترەوە،هەربۆیە هیچ چاوەڕوانیەک بۆ ئایندەیەکى گەش و ڕۆشن بۆ ئەم ناوچەیە ناکرێت سەرەڕاى بوونى سەروەت و سامانى سروشتى زۆر و زەوەندە،چونکە عەقڵیەت و بەرنامە و بیرکردنەوەى دەسەڵاتداران نەگۆڕاوە و ناشگۆڕێن و تەنها لە بەرژەوەندى خۆیان و حیزب و بنەماڵە و ئاین و نەتەوە و مەزهەبەکانى خۆیاندا کاردەکەن،نەک بۆ چەسپاندنى دیموکراسیەت و ڕێزگرتن لە ئازادیەکان و مافى تەواوى نەتەوە و ئاین و مەزهەبەکان و هەمیشە لایەنگرى خۆسەپاندن و زوڵم و چەوساندنەوەن نەک کارى پێکەوەیى و پێشکەوتن و داهێنان و خۆشگوزەرانى، دەسەڵاتدارانى ناوچەکە لەپێناو بەرژەوەندیەکانى خۆیاندا ئێستا و ئایندەى گەلانى ناوچەکە و وڵاتەکانى خۆیان کردۆتە قوربانى و بەتەنگ گیان و خوێن و فرمێسکى هاوڵاتیەکانى خۆشیانەوە نین.
جێگەى سەرنجە کە لەهەردوو قۆناغى ڕاپەڕٍینى گەلانى ناوچەکەدا تەنها لەو وڵاتانەدا سەریان هەڵداوە کە سیستەمى حوکمڕانیەکانیان کۆمارین و بەناو عیلمانى یان ئاینین یان مەزهەبین یان نەتەوەیى تەسکن،نەک لەو وڵاتانەى کە سیستەمى پاشایەتى تیایاندا باڵادەستە،بۆیە دەکرێت بپرسین ئایا سیستەمى حوکمڕانى پاشایەتى باشترە لە کۆمارى؟ ئایا سیستەمى پاشایەتى دادگەرترن وەک لە کۆماریەکان ؟یان ئەوانیش بەهەمان شێوەى کۆماریەکانن بەڵام گەلانى ئەو وڵاتانە هێشتا لەبەر زۆر هۆکارى ئاینى و پیرۆزى بنەماڵە فەرمانڕەواکانیان بوێرى خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیان نیە،یاخودیش بینیویانە کە ئەنجامى بەهار و پایزى وڵاتان و گەلانى ناوچەکە تەنها نابوتى و ڕەش و تاریکتر بون نەک ڕۆشن بۆیە بەقەدەرى خۆیان ڕازین و بێدەنگى و ملکەچیان هەڵبژاردوە.
بۆیە بەهەق نە خۆپیشاندانەکانى جەماوەرى وڵاتانى ناوچەکە ئامانجەکانیان وەدیهێنا و نەگۆڕانکارى و چاکسازیەکانیش لەسەردەستى دەسەڵاتدارنى نوێدا هاتنە دى،بەڵکو دۆخەکان هەروەکو پێشتر ماونەوە و هیچ پێشکەوتنێکیان بەخۆوە نەبینى و ئەوەى کە هەشیانبوو لەدەستیاندا.بۆیە دەبێت ئەو ڕاستیە لەبیر نەکەین کە پڕۆسەى گۆڕانکارى سەخت و دژوار و پیاوى خۆى گەرەکە و زەمان و زەمینەى گونجاویشى پێویستە بۆ چێکردن و زۆر ساناو ئاسان نایەتە بوون ،هەربۆیە گۆڕانکارى و چاکسازى لەلایەک بەنیەتى ڕاستگۆ و لەلایەکى تریشەوە بە هێمنى و پشوودرێژى و بەکار و بەرنامە و پلانى زانستى و واقعى دەبێت کە بگونجێت لەگەڵ دۆخى سیاسى و ئابورى و ئەمنى و کۆمەڵایەتى کۆمەڵگاکاندا نەک لەدەرەوەى سنورەکانەوە بسەپێنرێت بەمەرامى جیاواز کە لەبەرژەوەندى گەلان و کۆمەڵگاکانى ناوچەکە خۆیاندا نەبێت.هەربۆیە نەبەهارى عەرەبى و نە پایزەکەشیان سەرى نەگرت و بەرهەمى خوازراویان لێنەکەوتەوە، و تەنها وەک دارێکى زڕى بێبەر مانەوە ،بەڵکو بەهار و پایزى عەرەبى بونە وەرزى زستانێکى شەختە و بەستەڵەک و چەق بەستوى ڕێبەندانى نەفرەتى کە بە کۆتاییەکى تاریک و تون و کارەساتبار بۆ گەلانى ناوچەکە و وڵاتەکانیان کۆتاییان هات و کۆتایشیان دێت.