کامەران عومەر: دێوەزمەی چین لە خەونی ئەمریکا.
هاتنی چین بۆ عیراق بەمەبەستی هاوکاری ئابوری کارەساتێکی ئابوری و مرۆیە لەدوورمەودا بۆ عێراق، وەک ئەوەی ئەیبینین لە هەندێک وڵاتی ئەفریقی و ئاسیادا جۆن مامەڵەی کردو. سیاسەتی ئابوری چین سەرف کردنی پارەی زۆر وە بەبێ فایزە، بەڵام دەیبەستێتەوە بەچەندین بڕگەی دارایی و سیاسی و بۆ ئەو وڵاتانەی وەرهێنانی تێدا ئەکات. زۆربەی وەبەرهێنانی چینیی کار لە کەرتی بیناو خانوبەرە دەکەن لەو وڵاتاندا، کە سودێکی ئەوتۆی نابێ بۆ گەشەی ئابوری ئەو وڵاتە. دوای ئەوەی قەرزێکی زۆر کەڵەکە ئەبێت بۆ وەرگرتنەوەی ڕێو شوێنی تایبەتی خۆی هەیە، کە چین زۆر سود مەن ئەبێ تیایدا، کار لە سەر داتەپینی ئابوری وڵاتان ئەکات بەشێنەیی، زیاترین وەبەرهێنانی چین لە ئەفریقایە، کە ساڵانە دەگاتە 170ملیار دۆلاڕ. گۆڕەپانی ئابوری ئەفریقای پاوان کردوە، کە خەلکی وڵاتەکانی ئەفریقاش ناتوانن دەوری خۆیان بگێرن بۆ وەبەرهێنان لە وڵاتەکەی خۆیان. ئەو پارەشیان نیە بیدەنەوە چین بۆ هەڵوەشانەوەی ڕێکەوتنە ئابوریەکان. بۆیە تادێ خراب بە ڕێکەوتنێکی خرابتر لەڕووی ئابوریەوە ئەنجام ئەدەن، دەوڵەتی چینیش بەردەوام کاڵا بێکەلکەکانی خۆی ساغ ئەکاتەوەو سامانی گران بەهای ئەم وڵاتانەش ئەبات.
لێرەدا پاڵپشتی ئەمریکا ناکەین، هەردوو وڵات بۆ بەرژەوەنی خۆیان کار دەکەن. سیاسەتی هەردولا تا ئەندازەیەک لەڕووی ئابوریەوە ڕوونە. ئەمریکا بەجیاوازی لە چین لەو کاتە قازانج بەدەست دێنی، کە وڵاتەکە هاوسەنگی دارای هەبێ و لە ئارامی دابێ. بەڵام عێراق نەیتوانیوە ئەم سودە لە ئەمریکا ببینێ، هۆکارەکەش سیاسیەتی سەقەتی عێراقە و دەست تێوەردانی دەرەکیە، ئەگینا کامە دەولەت کە ئەمریکا داگیری کردبی یان لەسەر خاکەکەی بێ ئابوری و ئاسایشی خراپە، بەقەد عێراق.
لە ئێستاش چین دەرفەتی ململانێی سیاسی قۆزتوەتەوە بەهیوای ئەوەی بێ ماندوبون سفرەی ئابوری لەگەڵ ئەمریکا بەش کات، ئەم سفرەیەی کە ئەمریکا خوێنی بۆ داوە ئەمیش بەنیازە بیکاتە سریلانکا و ئەفریقا ی دووەم کەهەروا ئاسان نیە چونکە ڕوبەڕوی ئاسایشی ئابوری و سەربازی ئەمریکایە ئەبێتەوە ، رونە ئێران هانی عێراقی دا لە چین نزیک بێتەوە بۆ تەنگ پێهەڵچنینی ئەمریکا ، کاتێکیش ئەمریکا بە ئاگا هات، جەنابی عادل عبدلمهدی لە چین بە ملیاران عقدی بازرگانی ئمزا کرد، کەهەمووی لە سەر حسابی بەرژەوەندی ئەمریکایە. ئەو ڕیسکەی عراق کە بەئیعازی ئێران کراوە بۆ خەریک کردنی ئەمریکایە بە محوریکی تر کە سودمەندی گەورە ئێرانە ئەمریکاش بۆیە پەلە ئەکات، بۆزوتر بڕینەوەی دەستی ئێران، ئەگەر ئێران دەستی بۆ بەرژەوەندی ئەمریکا نەبردبا لایەنی هەرێمیی بەشداری ئەم ململانێیە نەبووبان لە عێراق، ئەمریکا تا ئەندازەیەک تەحەمولی ئێرانی ئەکرد لە عێراق دەورێکی هەبێ. بەلام ئێستا بەتێگەیشتنی ئەمریکا خەتی سور بەزینراوە، چەندین جار ئەمریکا عێڕاقی بەشیوەی ڕەسمی و کەسی ئاگادار کردوەتەوە، لەم هەنگاوانە بێ سود بوە، لە ئێستا بە هۆی چین و ئێران بەرژەوەندی ئەمریکا لە ژێر هەڕەشەدایە، ئەمریکا چەندین ملیاری لە عێراق سەرف کردووە بۆ ئەوەی ببێتە پێگەیەکی سەربازی گرنگ و بازاریکی باش لەڕوی ئابوریەوە، کە دوو هۆکاری گرنگی ستراتیجی ئەمریکان، دێوەزمەیەکی بۆ قوت بوەتەوە بۆ ئەمەش وەک ئەبینری و سیاسەتمەدارەکانی ئەمریکا کەم و زۆر قسەی لەسەر دەکەن چەند سینارۆیەکی هەیە بۆ تێپەراندنی ئەم دۆخە:
1- ڕازی کردن چین بە هەندێک کرێبەستی ئابوری ،لەگەڵ ئەمریکا چینیش توانای مڵملانێی ئابوری نیە لە گەڵ ئەمریکا دەست بەرداری عێراق دەبێ
2- کودەتا بەسەر حوکمەتی ئێستا بکرێت و لەم حالەتەش حوکومەتی داهاتوو ئەم عقودانە هەڵوەشێنێتەوەو بەوە ئەتوانێ ئێرانیش و ئەم کێشەیەش لە کۆڵ کاتەوە
3- لە حالەتی جێ بەجێ نەبونی ئەم سناریویانە سونە و کورد هان ئەدات بۆ جیابونەوە،، ئەم ئەگەرە لە ئێستا دا قورسە چونکە دەبێ دەست لە ام قسر و کەنداو هەڵگرێت
بەڵام ئەگەر ڕۆژئاوای بخاتە سەر ئەم کێشەیەی بۆ ئاسان ئەبێت، لە حالتێک دەست بۆ ئەم سیناریۆیە دەبات کە ڕوسیا و چین ڕێکەوتنی ئابوری و سەربازی لە ناوچەکە کەدا بکەن. ئەوا ئەمریکا ئەم سیناریویە جێبەجێ ئەکات ،لەم سنورەش کورد زۆر ترینە، بەڵام ئەمریکا باوەری بە دەوڵەتی نەتەوەیی نیە بۆیە دەولەتەکە شەرت نیە بەناوی کوردە وە بێت بەڵام دەستەڵات دەستەڵاتی کوردی ئەبێت تایبەت دروست کردنی ئەم دەوڵەتە بۆ کورد لە چەندین دەزگای نافەرمی ئەریکا باسکراوە.
4- ئەمریکا لە سوریا بەتەواوی بکشێتەوە لە بەرژەوەندی ڕوسیا ڕوسیاس زامنی دەسکەوتە داریەکانی چین بکات ئەمە بۆ کورد زۆر خرابە
جارێ ئەم خاڵانە تەنیا باس کردنە ئەوەی ئێستا ئەگوزەرێ ئەمریکا خەریکە پیگەی خۆی لە عێراق لە سەر زەویش قایم کات وەک ئەسمانی بەدەستەوەیە ..کار لەسەر هەڵوەشاندنەوەی حشدی شعبی دەکات. و گورگە بۆرەی کورد و سونە پیشانی شیعەکان ئەدات ،زیاتر پاڵپشتی هەرێم دەکات ،وە پاڵپشتی خۆپیشاندانەکانە، لە ئێستا شەقامی شیعی لەدەست ئەودایە و تا سەدریش نەیتوانی خۆپیشاندانی گەورە ساز بکات وەک پەیمانی خۆپیشاندانی ملیۆنی دابوو. سەرکردە شیعەکانیش کە والی ئیرانن باش ئەزانن کە ئەمریکا دەستی لەناو خۆیانا هەیە گوشاری زیاتر ئەکات بۆ قەناعەت پێکردنی عێراق بۆ هەڵوەشانەوەی ڕێکەوتنی ئابوری لەگەڵ چێن و ناردنەوەی ئێران بۆ سنوری خۆی. گوشارش لە ئێران دەکات تا بێتە سەر مێزی گفت و گۆ بۆ خامناییش دانیشتن لە سەر مێزی گفت و گۆ وەک ژەهرخواردن وایە، چونکە ئێران خەونی چەکی ئەتۆمی لەگۆڕ ئەنرێ تا هەتایە، بەگشتی هاتنی چین بۆ عێراق گۆمەکە قوڵتر بوەتەوە و دەبێ ئەمریکا بە کرداری ئەم کێشانە چارەسەر بکات، ئەگینا پێگەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەکەوێتە مەترسیەوە وە هیوا خوازیشم کورد بێ دەسکەوتی سیاسی نەبێتە گۆرگە بۆر بۆ ترساندنی نەیارەکانی ئەمریکا.
